ЙӰЛА

Кум районышто илат, шке йӱлаштым аралат

Республикысе Татар тӱвыра рӱдер Марий Турек, Параньга да Морко районлаште илыше татар-влакын фольклор ден этнографийыштым шымлен чумырымо экспедицийым эртарен. А тудын лектышыж почеш ты каныш кечылаште «Энже бортеклэре эзлэп…»  этнический  фестиваль эртен. Тудын тӱҥ шонымашыже — татар калык йӱлам арален кодаш, творческий коллектив-влакын мастарлыкыштым вияҥдаш, национальный тӱвырам шымлыше да шарыше тӱрлӧ учреждений коклаште кылым ышташ. Тиде пашам ворандарен колташ рӱдерлан Татарстан Республикын грант конкурсыштыжо сеҥымаш йӧным почын.

Лач нине кум районышто татар-влак тӱшкан илат. Мутлан, Морко районысо Тат-Кушна, Тат-Чодыраял, Нужа ял-влак чылт татарлан шотлалтыт. Тӱвыра рӱдер пашаеҥ-влак тачысе кечылан яллаште эше аралат кодшо материалым погеныт. А тидлан кугурак ийготан-влак дене вашлийын мутланаш логалын.  Вет ончыч кажне аул кеч-могай йӱлам шке семынже эртарен. Мутлан, Тат-Кушнаште Сабантуй пайремым «Кышна Җыены» маныныт. Тудо арня наре шуйнен. Эртарыме йӱлажат моло деч ойыртемалтын. Уна-влак имне дене Татарстан, воктенысе ялла гыч толыныт. Пайремым эртараш сурт еда гармонь почеш, мурен-куштен, пӧлекым погеныт. Пӧлек шотешыже шовычым, шовынымат, мунымат пуэныт. Кӧ пашаште лийын гын, пӧлекшым капкаш шовышыч кылден коден. Сабантуй эртыме кастеныже тыгак тӱшка модмаш — Кичке уэн – лийын.

Шыжым гын кас еда ты але вес пӧртыштӧ шинчылтмашым (аулак уй), тыгак каз өмәсем эртареныт. Кокымшыжо путырак оҥай. Кече мучко кугыеҥ-влак комбым шӱшкылыт, пунжым кӱрыт. А вара ӱдыр-влак, вӱдвараш сакыме ведраш пыштен, нуным памаш деке мушкаш наҥгаеныт. Кастене чылаштым унала ӱжын, комбо гыч ямдылыме кочкыш дене сийленыт. 

Кажне ялыште сӱан йӱлат тӱрлӧ лийын. Мутлан, Морко велнак ӱдырын шондыкшым тыгай качымарий-влак луктыныт, кудыштын ача-авашт илыше улыт. Тидыже ушнышо ӱдыр-качылан пиалан илышым сулен. Марлан кайыше ӱдыр шке суртшо гыч лектын кайымыж годым шеҥгеке ончалшаш огыл улмаш. Оръеҥын у суртыш пурымыж годым ончыкыжо кӱпчыкым пыштеныт. Садет тудым тошкал пурен гын, сай шешке лиеш, а кӱпчыкым кидыш налын гын, осал  лиеш маныныт.

Татар калыкын модышыжо-шамыч нерген поснак ойлыман. Кова ден коча-влак кузе модмым шарналташ уто огыл. Утларакшым мурен-куштен, тӱрлӧ семын модыныт. Модыш айдемын уш-акылжымат пойдараш полшен, сеҥымашыш шуаш, ойыртемалташ кумылаҥден. Сандене модыш гоч кызытсе самырык-влакымат шуко сайлан туныкташ лиеш. Татар-влак лач модын мурат, куштат, пашам ыштат. А мыняр шуко гармонистше лийын!

Марий Турек районышто гын татар-влак Тат Китне ялыште, Мариец посёлкышто  шукын илат. Тушто ожно портым ышташ тӱҥалмеке, негызым пыштыме годым ончыч муллам юмылташ ӱжыныт, авагашта йымаке араб йылме дене возымо кагазым пыштеныт. Пӧртым пӧръеҥ-влак гына нӧлтеныт.  Мутлан, Дружино ялыште татар ден руш влак поро пошкудо семын иленыт, сандене йӱлаштышт икгайлык шуко лийын. Тыште крящен татар-влак иленыт. Нунат руш семынак лаптала модыныт, муным чиялтеныт. Тушто суртыш толшо шешке идалык наре ача лийшашлык дене мутланышаш огыл улмаш. Ты районысо татар-влак тачат Ураза бэйрэмым, Курбан бэйрэмым, Мавлид тылзым (Мәүлид ае), Комбо пайремым эртарат.

 А теве Параньга районысо Алашайке-Мазарбаш кундемыште шке жапыштыже ӱдырым шолыштыныт. Тиде — кунам каче ден ӱдыр ваш-ваш пален огытыл. А теве палыме ӱдырым каче шкежак йӱкташ миен але тулар ден тулачым колтен. Ава-ача келшеныт гын, ты кастенак муллам ӱжыктеныт. Садыже мужыраҥме йулам — никахым — эртарен але тидлан вес кечым палемденыт.  

Алашайкыште Икымше каш пайремымат эртареныт. Аксакал-влак, ончыч пасуш лектын, пырчым ӱденыт. Вара самырык-влак тӱрлӧ модышым эртареныт, икшыве-влак муным пӱтырен модыныт. Тыге шурно сайын шочеш, пырчыже лӧза лиеш манын ӱшаненыт.

Сабантуй пайремат таче марте аралалт кодын. А тушто тӱҥ йӱлаже имне дене кудалыштмаш лийын. Эсогыл пасу пашам шукташ кучылтмо имньымат таҥасаш ямдыленыт… Экспедиций эше ик гана рашемден: татар яллаште тачат кугезе йӱла-влакым арален, шуен толыт. 16 ноябрьыште эртыше «Энже бортэклэрен эзлэп….»(«Жемчужиным кычалына») фестиваль-конкурсат тидымак пенгыдемден. А тудым Марий Элысе Татар тӱвыра рӱдер Татарстан Республикын Тӱвыра министерствыжын,  Татар-влакын региональный национальный автономийыштын  полшымышт дене эртарен.

Рамай Юлдашев, Рамзия Аухадуллина.

С.НОСОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий