Тений кеҥежым Москва кремль кумдыкышто Россий академийын Архелогий институтшын специалистше-влак пургедме пашам эртареныт да 2 тужем ий деч ончычсо атышӧрым верештыныт. Архелог-влак тудым кӱртньӧ курымын пеш эр ийласыжлан шотленыт. Тугеже еҥ-влак тушто эше меман эра деч ончычак иленыт. Ты пашан тӱҥ научный лектышыжлан археолог-влак XVI — XVII курымласе руш кугыжанышын рӱдӧ управленийжын органже, Приказше-влакын оралте пундашыштым верештмым шотленыт. Тиде увер дене варажым Россий президент В.Путинымат шкештак палдареныт.
Археолог-влак Кремль кумдыкысо мланде йымалне могай курымласе лончо аралалт кодымым рашемдаш тыршеныт. Но мыланна, марий-шамычлан, ик уверже поснак шерге. Кум метр кӧргыш пургедме годым кермычым кузе оптымо йӧн гоч тӱрлӧ пагытым рашемденыт: мутлан, фундамент XVII курымысо, москосо приказ-влак, коҥга XVI курым тӱҥалтышысе лийыныт. Чылажат шӱчаҥше улмаш, тугеже Москошто пожар лийме пагыт палдырнен. А тидыже Иван Грозныйын кугыжа лиймыж годым да ондакракат лийын кертын. Пожар лийме лончо йымалне эшеат акрет пагыт палдырнен. Мумо атышӧржӧ дене мемнан эра деч ончычсо икымше тӱжем ийыште пайдаланеныт. Вет Русь ышталтме пагыт марте илыше славян-влак деч ончыч тыште лачшымак финн- угор племена-влак лийыныт. Тидын нерген РАН-ын Археологий институтшын директоржо Николай Макаров палдарен. Атышӧржым гончар круг деч посна ыштыме, тӱжвалже сетке гыч, а ӱмбалжым ойыртемалтшын сылнештарыме лийын. Тыгак изумрудан кидшолым верештыныт. Тыгайжым Русьышто эше XII курымыштак нумалыныт.
— Керамике Кремль ышталтме деч ончычсо пагытым ончыкта. Меман эра деч ончычсо икымше тӱжем ийын кокымшо пелыштыже Москва эҥерысе бассейныште финн тукымыш пурышо калык-влак иленыт. Тылеч ончычсо шымлыме лончыштат лач ты пагытысе еҥ-влакын лулегышт вашлиялтыныт. Варажым ме нуным утларак муынна. Шке жапыштыже тачысе Кремльын кумдыкыштыжо лачшымак дьяковский культурын калыкше илен кертын. А тиде Кӱртньӧ курымын эр пагытше, меман эра деч ончыч икымше курымыштыжо лийын. Тунам тыште финн-угор тукымыш пурышо кокла курымын эр ийлаштыже илыше меря ден весь-влак лийын кертыныт, — увертарен Археологий институтын директоржо Н.Макаров.
Верештме арвер коклаште янлык сӱретан изразец-шамычат лийыныт. Специалист-влакын тудым юмоҥан кӱ дене ыштыме окладшылан шотленыт. Археолог-влакым ты арвер моткоч ӧрыктарен. Кушеч тудо тыште лектын кертын? Можыч тудым шолыштыныт да тышан шылтеныт? Оралте деч кодшо конструкцият ӧрыктарен. Тудо кермыч гыч огыл, а пу гыч ыштыме лийын. Тугеже тудо вес курым гыч … « Южо оралтыже тыште эше Иван Грозныйын кугыжа лийме пагытыштак шоген кертын. Мутлан, тӱрыс уремат лийын кертын. Молан манаш гын кугу пу сорым-влак пеш лишке киеныт. Тидыже ала уремысе корным пеҥгыдемдыме конструкцият лийын кертын», — палдареныт Археологий институтын Кокла курымысе археологий пӧлкажын специалистше-влак.
Чыла тидым шотыш налын, элнан рӱдолажын лӱмжӧ чынжымак «Маска ава» марий шомак гыч лектын манмыланат ӱшанаш лиеш, очыни, вет тыгай версийже чынжымак уло. Ты кумдыкыштак пургедме пашам археолог-влак вес ийын шошым угыч тӱҥалшаш улыт.
С.НОСОВА
