Россий мучко кудалыштше-влакым тӱрлӧ кундемлаште борщевикын верын-верын чодыра гай кушкын шогалмышт чот ӧрыктара. Марий Элыштат тыгай сӱретым ятыр районышто ужаш логалеш. Термин почеш тиде кушкыл Сосновскийын борщевикше маналтеш, тудо ялозанлык культурылан шотлалтын, кодшо курымын 60-70-шо ийлаштыже пасуэш ӱденыт, силосым оптымо годым кучылтыныт. 2015 ийыште борщевикым Российысе шӱкшудо-влакын Отраслевой классификаторышкышт пуртымо.
Ты кушкыл ятыр эҥгекым конда. Эн ончыч – чот шарлымыж дене. Чот шарла да оргаж, вондер дене петырналтше мланде ятыр ий яра кия. Кум-вич ий ончыч борщевик тӱҥ шотышто корем мучко, корно тӱрыштӧ вашлиялтын гын, кызыт еҥ-влакын пакчашкышт, эсогыл ял уремышкат кусна.
Марий Эл Республикысе «Россельхозрӱдер» ФГБУ-н Советский районысо отделенийжын филиал начальникше Лидия КОМАРОВА аяран кушкыл ваштареш кучедалмышт нерген каласкала:
– Ме Кужмарий ялыш шуйналтше корнымбалне улына, ончалза, теве тиде участкым кодшо ийын опрыскиватлен улына. А тений, пеш шукыжак огыл гынат, мландыште теле гоч аралалт кодшо вожышто улшо лышташнер гыч угыч лектыныт. Тугеже тыште уэш опрыскиванийым ыштыман.
Чынак, ӱмашсе кошкышо вондо-влак тоя гай койын кият, мланде чараҥын, вож олмышто келге рож-влак палдырнат, пуйто коля але иктаж вес изи янлык коштыныт, шонет. Коклаште кадыр-кудыр тӱран лопшудо гай койшо нӧргӧ ужар лышташ-влак лектыныт, тиде – самырык борщевик.
Лидия Викторовнан мутшо почеш, опрыскиванийым кум ганат ыштат. Эн келшыше жаплан шошо шотлалтеш, но тений ты пашалан изиш варарак пижыныт. Кушкыл 20-30 сантиметр кӱкшытан лиймеке, икымше гана опрыскиванийым ыштат, ик тылзе гыч лышташ-влак нарынчалгаш тӱҥалыт гын, тугеже пайдаже уло, уэш шыжыктат. Эн тӱҥжӧ – кушкыл нӧшмым поген шуктышаш огыл. Уке гын паша вӱдышкӧ кая. Ик ийыште гына опрыскиватлен, кумдык аяран кушкыл деч эрнымешкыже ок эрыкталт, вес ийынжат шыжыктыман.
Обработкым гербицит дене ыштат, пырля «Торнадо», «Магниум», «Адью» препарат-влакым кучылтыт, «Адью» препарат улмылан кӧра ты химический состав ӧрдыжкӧ мардеж почеш ок кай, кушкылыш мӱй семын пижын шинчеш.
– Лидия Викторовна, препарат деч посна иктаж-кузе вес семын пытараш огеш лий?
– Ончыч соленытат, руэнытат. Южышт, кӧн пакчаштыже кушкеш, шинчалым, уксусым оптат, южышт вожшыге куклен толашат, ик-кок вондо гына кушкеш гын, пытараш лиеш. Но кушто кугу кумдык, икмыняр гектар дене леведалтын, тунам тыгай йӧн дене веле сеҥаш ок лий. Препаратак гына полша. Андреевка, Михайловка велне пеш шарлен, ӱмаште тушко обработкым ышташ миенна ыле, но мӱкшызӧ-влак тореш лийыныт. Тений нунын дене договорым ыштенна, кок кечылан мӱкшыштым петыреныт, да ме опрыскиватленна, июнь мучаште кокымшо гана ыштышаш улына.
Сосновскийын борщевикше аяран сокым луктеш. Тиде сок шокшо игечыште айдемын коваштышкыже логалеш гын, йӱлалта. Икшыве-влаклан поснак кызыт, каникул жапыште, лӱдыкшӧ: йоча-влак аллергий дене черланен кертыт, ойлат, кушкылын тӱҥжӧ гыч пучым ыштен модшыштла шодылогарым йӱлалтыме случай-влакат лиеденыт.
2020 ийыште Марий Элын правительствыже республикысе бюджет гыч муниципальный образований-влаклан борщевик шарлыме ваштареш кучедалаш межбюджетный трансфертым ойырымо нерген пунчалым луктын. Теният окса ойыралтеш.
– Ӱмаште 63 гектарым опрыскиватленна, тений 46 гектарым авалтенна, – ойла Лидия Комарова. – Аяран кушкылым кум-вич ий жапыштат пытараш ок лий чай, сандене Россий кӱкшытыштӧ программым пеҥгыдемдат гын, пеш сай лиеш ыле.
Л.СЕМЕНОВА
Палашда:
- Борщевик кугу-кугу укропла коеш.
- Пеледышыже ошо але ошалге-кына тӱсан лиеш. Июль-августышто пеледалтеш.
- Ик пеледышыште 20000 – 70000 нӧшмӧ погына.
- Борщевик 2 гыч 15 ий марте ила.
