1 апрельыште Йошкар-Олаште онаеҥ погынымаш эртен
Марий тувыран, теркупшан онаеҥ-влакым ужын, чон куана. Нуно ынде ятыр ий кумалтышыш веле огыл, мероприятийлашкат тыгай вургемым чият. Ош поро шонымаш денак кажныже шке кундемыште юмыйӱлам вияҥда.
Ик коло ий ончыч ала-кудыжо ӧрынрак, ала-кудыжо кокытеланенрак марий юмыйӱла ушемыш ушненыт гын, таче нунын калыкнам аралыме, ончыко виктарыме вий-куатышт койынак шукемеш. Радамышкышт самырык-влакат ушнат.
Республикысе Тӱҥ онаеҥ А.Таныгин погынмашым юмылан пелештыме дене тӱҥале. Варажым марий йӱлам ворандарен колтышо тоштыеҥ радамыш ушнышо онаеҥ-влакым шарналтен пелештыш. Шке кокласе умылыдымашым тӱшка калыкыш лукмо деч эскераш, шнуй-влакын сугыньыштым шуктен илаш йодо. Калыкмутымат ушештарыш: кочкаш шичмешкет чесыш шинчалым ит пыште. Тудым теве кузе умылтарыш: еҥ дене пырля илен отыл, можым-кузежым от пале, от шинче — осалжымат, сайжымат ончылгоч каласаш огеш кӱл. «Тидын шотышто Юмо ончылно онаеҥ-влак ик кумшо ужашыжым сӧрвален шогышаш улына, вес кок кумшо ужашыжым калыклан шыҥдарышаш улына. Санденак онаеҥ – ончылъеҥ», — иктешлыш Александр Иванович.
100 ий ончычак Икымше марий калык погынын чолга еҥже-влак юмыйӱла ушемым ышташ кӱлмӧ нерген ойленыт. Ушемым закон почеш икымше гана 1991 ийыште регистрироватлыме. Но 1997 ийыште закон вашталтме дене тудым угыч регистрироватлаш кӱлын. Тидым индеш ий гыч, 2006 ийыште, ыштыме. Латик ий жапыште 12 общине регистрацийым эртен. Нунын кокла гыч иктыже – Пошкырт кундемыште. Тачысе кечын эше кок общине документым регистрацийыш пуэн. 70 наре онаеҥым ушемын пеҥгыде рӱдыжӧ улыт манын палемдыман. Тылеч посна кажне общиныште кумалтыш сомылым виктараш полшышо, пелешташ тунемше ятыр самырык еҥ уло.
Марий Эл правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыжын службыжым вуйлатыше Э.Чемышевын палемдымыж почеш, мер объединений-влак нерген федеральный законыш вашталтышым пуртымо дене общине регистрацийым эртышаш. Тиде ок ышталт гын, тугеже РФ Юстиций министерствын Марий Элысе виктемышкыже общине улмо нерген уведомленийым пуышаш. Адакше Российысе моло регионыштат юмыйӱла ушемым официально пеҥгыдемдыме деч вара ончыкыжым федеральный кӱкшытан регистрацийым ыштыман. Тидыже марий йӱланам эшеат у кӱкшыт дене вияҥден колташ полшышаш.
Пытартыш жапысе паша лектыш да тенийсе план дене ушемын кагаз пашам виктарыше Г.Ласточкина, районласе общинын еҥже-влак палдарышт. Республикыштына 600 утла гыч 324 отыжым кугыжаныш реестрыш пуртымо. Кажне общине ятыр кумалтышым эртарен, онаеҥ-влак эсогыл Финляндийыш финн кумалтышыш (туштыжо финнла, эстонла да марла кумалыныт) миеныт. Экологий идалык амал дене ото ден памаш-влакым эрыктыме, сылнештарыме пашаш мер активат, тунемше-шамычат ушнат гын, пайдаже шукырак лиеш ыле.
Юмыйӱла дене кылдалтше икмыняр термин шотыштат кутырен келшышт. Теве, мутлан, «Онаеҥ канаш» — «Духовный совет». Тудо общинын идеологийжым виктара. Тушко кажне общинын тӱҥ онаеҥже пура. А «Онаеҥ вуйверыште» — «Духовный правленийыште» — общиным вуйлатыше-влак шотлалтыт. Вуйвер — организацийын исполнительный органже. Шке жапыштыже общине-влак кугужак лийын огытыл, сандене тудым икте вуйлатен кертын. Пашам закон дене келшышын виктарен колташ манын, онаеҥ-влаклан кагаз пашажат ятырак логалеш. Сандене общиным вуйлатыше жаплан келшыше шинчымашан, оргпашалан вийым пыштен кертше лийшаш.
Марий юмыйӱла ушемым 1998 ий гыч таче марте А.Таныгин вуйлатен. Манаш веле, 20 ий наре жапыште мыняр йыжыҥым эрташ кӱлын. Эртыше погынымаште общиным вуйлаташ Шернур кундемын шочшыжо В.Смирновлан ӱшанышт. Тудын алмаштышыжлан У Торъял район общиным вуйлатыше В.Блинов ден Кужэҥер гыч онаеҥ А.Рукавишниковым сайлышт. Василий Федорович тыгак Йошкар-Оласе общиным вуйлата. А республикысе Тӱҥ онаеҥлан А.Таныгинымак пеҥгыдемдышт.
Светлана Пехметова.
Снимкыште: Республикысе Тӱҥ онаеҥ А.Таныгин Оршанке район общиным вуйлатыше Е.Аппаковым саламла. Ефим Кузьмич 3 апрельыште 79 ийым темен.
М.Скобелевын фотожо.
