манеш Советский район Алексеевский поселкышто шке озанлык паша дене илыше старосто А.Ямолов.
Александр Кирилловичлан кызыт шымлу ик ий. Манмыла, ынде илалше-влак радамыште. Туге гынат яра шинчен тунемын огыл, эре пашаште, эре йол ӱмбалне. Паша, ойлымыж семын, шоҥгемаш, ойгыраш ок пу, эре тарванылаш тарата. Телым пелашыже, Галина Геннадьевналан, вольыкым ончаш полышкала гын, кеҥеж гоч жапым отарыште эртара. Мӧҥгыжє малаш, эрдене вольыкым электрокӱтӱчыш наҥгаен кодаш, кастене пурташ веле толеш. Но чылажат… радам дене.
Оралтыштлан порын кӧранет
Александр пенсийыш лекмыж деч ончыч вневедомственный охраныште пашам ыштен. Ик суткам дежурствышто лийын гын, кумыт канен. Тыгай паша радам тудлан келшен. Вет пӧртым, вӱтам, моло оралтым чоҥен да тидлан жап кӱлын. Алексеевский посёлкышто вич пачашан пӧртыштӧ кум пӧлеман пачерыштат уло. Но тудо кызытеш яра шинча. Пелашыж дене коктын кум ӱдырым ончен куштеныт. Эн изиже эсогыл Кипрыште ила, туштак университетын юридический факультетшым тунем пытарен. Кыдалаш ӱдырышт Марий кугыжаныш университетыште туныкта, науко кандидат. А кугуракыштын пачержат ача-аван пеленак. Уныка-влак коча-кова деке толыт гын, манмыла, куанлан мучаш уке, пӧрт йӱк-йӱан дене темеш..
Ямоловмытын кермыч дене чоҥымо чапле пӧртышт кумда, 105 квадрат метрым айла. Тыште кызыт вате-марий коктын илат. Но озанлыкышт кугу. Чапле вӱтам нӧлтен шынденыт, гараж кумда, мончам ончылий гына чоҥымо. Тушко пурен ончална да кугешныме кумыл шочо. Коҥгам моткоч йӧнлын келыштарыме, мушкылтмо да паритлалтме пӧлем-влак посна улыт. Пырдыжыш плиткым пижыктылме. Кумда кудывечыштак сад уло, тушто лу утла чапле сорт олмапу кушкеш.
Мӱкш пелен – мӱкш гаяк
Ямолов Советский районышто таче ик эн кугу опытан мӱкшызӧ-влак радамыште шотлалтеш. Отарже посёлко деч ныл километр коклаште, Ильин почиҥгаште, верланен. Тушто кудло омарта мӱкшыжє уло. Тыште вер келшыше, воктенак чодыра кушкеш. Тушто писте, вуйдеҥге, эҥыжвондо кушкыт, шуко нектарым ойырат.
— Такшым мӱкшым ончаш тӱҥалаш шонымаш эше изи годымак лийын, — ойла Ямолов. – Икана Михайловка ял лишнысе чодыраште пуым руымо годым кок родем тыге маньыч: «Александр, мый тыланет ик омарта гыч мӱкшым пуэна, ончаш тӱҥал». А мый манам: «Тендан омартада ок кӱл, чоҥештен кайыше мӱкшигым кучаш изи омартам келыштарем да пушеҥгыш шындем. Пиалем уло гын, мӱкш еш пура. А теве тӱҥалтыш жапыште ой-каҥаш дене полшен сеҥеда». Тудо ийынак вич омартам ыштышым да мо шонеда, визытышкыжат мӱкш еш пурен. Тунам мыйын яра омартам лийын огыл, пошкудо-влак деч йодын, тушко колтенам. Тыге мӱкшан лийынам.
Ямолов мӱкшым шкетын онча. Кеч тиде паша полышкалыше деч посна йӧршынат куштылго огыл. Поснак иге еш ойырлымо пагытыште. Тудо мӱкш еш игым ынже ойыро манын, мом ыштымыж нерген радамын каласкалыш. Тыгай опытлан шуко ем эҥертен кертеш.
Кеч-могай мӱкшызын пашаштыже ик эн нелылан мӱйым кушко, кӧлан ужалыме йодыш шотлалтеш. Ямоловынат ужалышаш мӱйжӧ эше ятыр шинча. Эреак налше-влак улыт. Пелашыже, Галина Геннадьевна, шочмын да кугарнян ола пазарыш шӧрым, торыкым, ӱйым, ӱмбалым ужалаш кудалыштеш. Пеленже мӱйымат наҥгая. Каяже рейс автобус дене. Пелашыже остановко марте луктын кода.
Тӱҥалтыш жапыште мӱкшым телылан сурт пелен чоҥымо омшаникыш шынден. Ныл меҥге кокла гыч шыжым кондаш да вара шошым тушко мӧҥгеш наҥгаяш – манаш веле. Кызыт омартам нумалаш еҥжымат от му да наҥгайыме годым тележкыште рӱчкалтыт, мӱкш-влак тӱжваке чоҥештен лектыт. Эше отар марте корнышто лумым эрыкташ техникым тарлыман.
— Мый мӱкш деч посна ынде иленжат ом керт, очыни, тунемалтын, — манеш Александр. – Кеҥежым отар йырысе пӱртӱс моткоч сӧрал, чоным куандарыше. Чашкерлаште могай гына кайык ок йӱклане! А кукужо мураш тӱҥалеш гын, шӱм-чон тарвана, вургыжаш тӱҥалеш. Тыгодым кумыл пуйто кавашке нӧлтеш, ала-кушко ӱжеш! Тыште пӱям кугемден, каныме базым ышташ вер пеш келшен толеш. А мый тыгай пашалан пижаш ынде самырык омыл. Мӱкш ончышо-влаклан эртарыме погынымашлашке, семинарлашке, конференцийлашке эреак коштам. Йолташ-влакым ужат, мутланет, лийын шогышо вашталтыш нерген пален налат.
Уло посёлкылан – кум ушкал
Нуныжымат, кум ушкалым, Ямоловмыт еш гына ашна. Манаш веле, 1600 утла еҥ илыман Алексеевский посёлкышто ушкалым ашныше ынде кодын огыл. Ончычшо Ямоловмыт ятыр вуй сӧснам ашненыт. Кызыт вӱташтышт кум ушкал деч посна эше кок ӱшкыж, ик туна да кок презе шогат. Чывым кучат. Тиде паша утларакше Александрын пелашыжлан, Галина Геннадьевналан, логалеш. Тудо – Курыкмарий район Пайыскырык кундемын ӱдыржє. Ӱмыржӧ мучко вольык ончымаште тыршен. Марий Элыште шке жапыштыже ик эн виян озанлыклан шотлалтше «Алексеевский» госплемзаводын республикыште ойыртемалтше Петропавловка ушкал фермыштыже дояркылан ыштен.
— Шарнем, ме ВДНХ-н медальжым сеҥен налынна ыле да премий дене палемденыт, — шарналта Г.Ямолова. – Мыят ончыл доярке радамыште лийынам. Вараже сӧсна комплексыште вольыкым онченам, осеменатор пашамат шуктенам. Ынде кудло шым ийым теменам гынат, мӧҥгӧ пелен вольыкым ончем. Тазалык гына лийже. Олашке шӧр-торыкым ужалаш коштам. Анализлан да верлан гына 560 теҥгем тўлыман. Южгунамже намийыме сатуэтымат кунаржым мӧҥгеш кондет.
Вольыклан теле гоч пукшаш курго шагал огыл кӱлеш. Шудым Ямолов тӱрыс ситара. Верысе администраций ик гектар мландым шукертак пуэн. Тудо посёлко деч ныл километр ӧрдыжтӧ верланен. Тушко шукияш шӱдым ӱден. Шудым ямдылаш техникыже ситышын: Т-40 тракторжо, косилкыже, шудым овартыме агрегатше улыт. Йолташыже пресс-подборщик дене поген пуа. А пырчым тений куд тонным килограмжым 8-10 теҥгелан налын.
Вольык продукцийым ужалаш кугу нелылыкшак уке. Кунаржым посёлкышто илыше-влакак налыт, шукыжым пазарыште ужалат. А шылым ончыч «Визит» кафешке, Искуственный коваште заводын столовыйышкыжо сдатлен. Ынде Кодам ял гыч ик предпринимательлан ужала.
Старостыланат паша сита
Ямолов эше пел ужаш посёлкын старостыжлан шотлалтеш. Старосто семын тудым ял уремысе корно тургыжландара. Шошым-шыжым технике дене пураш огеш лий гаяк. Эше поселкышто илыше-влак оралтым чоҥаш мландым йодыт. Но илем кӧргыштӧ яра вер кодын огыл. А у уремым почаш – мландыже федеральный. Тудым ынде ятыр жап поселкылан кусарен огыт керт. Тул деч аралалтме пашам шкеак виктарен колтен, пожар годым кыраш, калыкым шижтараш плуг лемехым меҥгыш вераҥден.
В.Смоленцев
Авторын фотожо.
