10 мартыште Морко районысо Унчо селаште Ӱярня пайрем гӱжлен.
Финн-угор тӱнян культур рӱдыверже республикнан тӱрлӧ кундемже, тыгак Коми мланде гыч уна-влакым чумырен. Ты кечын игечыжат моткоч сай ыле.
Пайремыш толшо-влакым Унчо ял шотан илем администраций вуйлатыше Иван Евсеев Шлань тӱвыра пӧрт пеленысе «Эр ӱжара» ансамбльын участникше-влак дене пырля, гармонь почеш сылне мурым мурен, шокшо мелна, шоҥешталтше пура дене вашлийыныт.
Ӱярня пайрем верысе тӱвыра пӧртыштӧ Киндым авызлымаш йӱла дене тӱҥалын.
Тудым Марий Элын тӱҥ онаеҥже Александр Таныгин вӱден. Пеленже районласе онаеҥ-влакат лийыныт. Александр Ивановичын Ош Поро Кугу Юмо деч тазалыкым, пиалым да чыла сайым йодын пелештымекыже, онаеҥ-влак киндым авызленыт, а вара кочкышым кондышо-влак пайремыш толшо калыкым сийленыт.
Умбакыже пайрем уремыште эртен. А туштыжо калыкше мыняре!? Ӱдыр, ӱдырамаш-влак пеледышан, йолван кугу шовычым пидын лекмышт дене моткоч моторын койыныт. Пайрем дене тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Галина Ширяева, молодежный политике шотышто, спорт да туризм министрын алмаштышыже Станислав Игошин, Морко район администраций вуйлатыше Александр Голубков, Коми делегаций лӱм дене Екатерина Матвеева саламленыт, икте-весылан шарнымашан пӧлекым кучыктеныт.
Сылне муро, гармонь, тӱмыр йӱк торашке шергылтыныт. Пайрем сценыште Морко, Параньга, Марий Турек, Звенигово, Шернур, Советский районла гыч толшо усталык коллектив-влак мастарлыкым ончыктеныт. Нунын дене пырля ончаш толшо-влакат муреныт, куштеныт. Коми кундем гыч «Войвывса лэбач» («Йӱдвел кайык») ансамбльын ӱдыржӧ-влакын чипсаным шоктен (коми калыкын пуалтарен шоктымо семӱзгарже) мурым йоҥгалтарымышт чылалан келшен. Но воктенем шогышо ӱдырамаш-влакын каҥышымышт мыйымат шонаш таратыш: сценыш тӱрлӧ район гыч тӱрлӧ коллектив лектын. Кажныже шке кундемысе муро, куштымаш дене палдарышаш, шке ойыртемжым ончыктышыш ыле. Но шукыштын икгай сем, муро йоҥгеныт.
— Кызыт пайрем вес калыкын дене варналтмыла чучеш. Ончыч пашам чот ыштенна, пайремымат веселан эртаренна, — ойлат Унчо селаштак илыше, 80 ийым эртыше Мария Николаева ден Роза Торгаева. — Мемнан кундемыштат пайрем шуко эртаралтеш. Самырыкрак-влак южгунам пайрем радам нерген каласкалаш йодыт. Тидыже мемнам моткоч куандара. Тыге ме шке кундемын ойыртемжым арален коден кертына.
Чылт йочала юарлен…
Тӱрлӧ модыш, конкурс деч посна ик пайремат огеш эрте. Кугурак-шамыч мелна салмам салмавондо дене нумалын, а самырык-влак кужу вара дене турня семын ошкылын таҥасеныт. Йоча-шамычланат пӱжалтмешкышт куржталаш ситен: «Лумым кышкен», «Йыдал пазар», «Кушак» да моло модыш дене модыныт.
Ожно Ӱярням пайремлыме кумшо кечын имне дене кудалыштмаш эртен. Кӧн имньыже лийын, терым сӧрастарен, пӱгыш оҥгырым сакалтен, ял йыр кудалыштыныт. Терыштыже гармоньчо, ӱдыр-рвезе-влак шинченыт. Оҥгыр йÿк осал шӱлышым поктен колта, маныт кугурак-влак. Тиде йӱла Унчышто кызытат аралалт кодын. Йоча семын куанен, кугурак-шамыч имне терыш шинчыныт, урем мучко сылне мурым мурен эртеныт.
Янык памаш воктенат пайрем шӱлыш шижалтын, вет Ӱярня курык лач тушто лийын. Тиде пайрем годым кажныже курык гыч мунчалтышаш. Тыге теле гоч погымо йогым, шуршым почкет, маныныт кугурак-влак. Ӱярня варашке, мужыр ден мужыр, кид кучен, мунчалтыше-влак шукынак лийыныт, поснак йыдалым чийышышт чжо-ок веле воленыт. Меат, коваште кеман-шамычше, почеш кодын огынал.
Имне терыш шинчын, мунчалтен волашат пеш сай ыле. Ик жаплан шкеат йоча семын юарлет, тусо пагытыш пӧртылат. Мунчалтен волымеке, ӱдыр-рвезе-шамыч, куткыла чумырген, курыкыш терым шӱкен кӱзыктеныт.
— Але марте курык гыч тыге мунчалтен омыл ыле. Тиде кече шуко жаплан шарнаш кодеш, — куанен каласыш Коми ансамбльын участницыже Мария Попова. — Мыланна тыште моткоч келша, сандене эше икмыняр кечылан кодашат кумыл уло, но… Унчышто унам сайын вашлийын, ончен моштат. Тыште поро, пашам йӧратыше калык ила. Тидыже мутланыме, тутло сийым темлыме гоч шижалте. Ӱстембаке могай гына мелнам, когыльым ямдылен огытыл?!
Мелна деч посна могай пайрем?
Пайрем верысе тӱвыра пӧртыштӧ Марий кас дене мучашлалтын. Районласе коллектив-влак верысе калык дене пырля муреныт, куштеныт, турлӧ модыш дене модыныт. Тыгодымак тушто мелна конкурс эртен. Озавате-влак могайым гына ямдылен огытыл!? Команмелна, шӱльӧ, шемшыдаҥ шӱрашан, тӱрлӧ кӧргашан… Эн уста озаватыжым жюри ойырен.
Сеҥыше радамыш теве кӧмыт лектыныт:
I вер — Звенигово район Ташнур тӱвыра пӧрт;
II вер — Унчо этнокультур комплекс;
III вер – Унчо селасе «Порсын кумыл» студий.
Финн-угор тӱнян культур рӱдыверыштыже Ӱярня куан шӱлыш дене эртен. Тышке толшо кажне еҥ уремыште шолын шинчыше самбар гыч чайым йӱын, теве гына кӱэштме мелнам тамлен кертын. А эн тӱҥжӧ, мутат уке, тӱрлӧ кундемыште илыше-влакым йӱла дене кылдалтше пайрем ик верыш ушен. Лач тыге ме калыкнан йӱлажым арален коден да марий улмына дене кугешнен кертына.
Алевтина Байкова
М.Скобелевын фотожо
