Ӱмаште шыже мучаште Волжск олашке Россий Федераций Вооруженный вийын Украиныште специальный военный операцийым эртарыме кумдыкла гыч эвакуироватлыме еҥ-влакым конденыт да «Волга» муниципальный унагудышто келыштарыме жаплан вераҥдыме пунктыш илаш пуртеныт.
Тылеч вара кок тылзат эртыш. Эвакуироватлыме ака-шӱжарна, иза-шольына-влак таче марий мландыште кузерак илат? Кумылышт могайрак? Мом ыштат? Лаштыкыштына нине да моло йодышым Волжск оласе калыкым социально обслуживатлыме комплексный рӱдерын директоржо Л.САМОШИНА (снимкыште) дене рашемдена.
«Мом кертынна, чыла ыштенна»
– Тыге, ӱмаште 27 ноябрьыште «Волга» муниципальный унагудыш Украина гыч Российыш куснышо 51 еҥым илаш пуртышна. Таче кечылан тыште 49 еҥ шотлалтеш: ик ӱдырамаш Воронежыште жаплан вераҥдыме пунктышто илыше ӱдыржӧ деке кайыш, кокымшыжо, чаманен гына каласаш логалеш, колен колтыш… – палдарыш Людмила Геннадьевна. – Военный спецопераций эртыме кумдыкла гыч толшо-шамычлан шкенан велым мом кертынна гын, чыла ыштенна: келшыше илыме верымат ямдыленна, медицине, социальный, кугыжаныш да моло службо-влакым ушен, кӱлешан полышымат пуэнна. Эвакуироватлалтше-шамыч коклаште эн изи йочалан ныл ий гына, эн илалшылан – 88 ий. Вийвал пӧръеҥ-влакат, инвалид-шамычат, шуко шочшан ешат улыт. Сандене кажныжлан социальный паспортым ыштенна. Икшыве-шамычлан унагудо воктенак верланыше йочасадыште, школышто да техникумышто верым ойыренна, икмыняр кугыеҥым пашаш пуртенна. Калыклан пашаверым ситарыме рӱдерын специалистше-влак, унагудышкак толын, вакансий ярмиҥгам эртарат. Но чолгарак-шамыч специальностьлан ма чонлан келшыше пашам икмыняр кече гычак муыныт да кызыт уже шке оксаштым кучылтыт. Мут толмашеш, украинец-влаклан пашаш пураш россий паспорт огеш кӱл, «ужар картычкат» йӧра, а тудыжо кажныжын уло.
Унагудышто илат гаяк
– Людмила Геннадьевна келшыше илыме верым ямдылыме нерген пеш скромнын каласыш, – нелеш ида нал манын, мутланымашкына унагудын директоржо Валентина Шайхуллина (снимкыште) ушныш. – Ик арня гыч унагудышко Украина гыч эвакуироватлалтше-влакым илаш пуртымо нерген шижтарымекышт, вуемым кучен шинчым. Молан? Тудо сӧй мланде гыч толшо-шамычым вераҥдаш йӧршынат келшыше огыл ыле! Но Волжск олан мэрже Рафис Минзагитович Шагвалеев ден тудын алмаштышыже-влак, Людмила Геннадьевна гай чолга вуйлатыше-шамыч моткоч кӱчык жапыште аклен мошташ лийдыме пеш кугу пашам шуктышт: унагудым тӱрыснек гаяк олмыктышт, кочмыверым, модмо пӧлемым (снимкыште), вургемым мушмо, коштымо да шымартыме верым келыштарышт, тошто кӱпчык ден одеялым, вакшыш шартышым чылт у дене вашталтышт, кӱлешан быт техникым шындышт, йоча-шамычлан тӱрлӧ модыш ден канцеляр сатум нальыч. Кугарнян кастене чиям да мойн кондышт, а шуматкечын эр эрденак спецвургем дене тольыч да пашазе-влак дене пырля лым лийде тыршышт, мӧҥгышкышт рушарнян йӱдым веле кайышт. Да тылеч вара тыште илат манашат лиеш: чыланат паша кечыштым унагудо гыч тӱҥалыт да унагудо денак пытарат. Пеш тӱткӧ, пеш ответственный улыт.
Ола калыкше дене виян
Л.Самошинан мутшо гыч, унагудышто келыштарыме жаплан вераҥдыме пункт – тӱҥ шотышто верысе амалкалче-влакын да проста калыкын поро шӱм-чон саскашт.
Волжскыш толшо еҥ-влак илыме верлаштым йӱдым да моткоч писын коден каеныт, сандене пеленышт сумкашке мом пыштен шуктеныт, тудым веле конденыт. Тидым ужын да умылен, волжан-шамыч нунылан вургемымат, йолчиемымат, моло арверымат мешак дене намиеныт. Чыла тидым унагудын ик пӧлемышкыже вераҥденыт. Икмыняр жап гыч ончыч ӱдыр-шамыч келшыше вургемым ойырен налыныт, вара – рвезе-влак. Кызыт вашталтен чияшышт чыла уло. Тидыжым шкежат шекланышым: кажнын ӱмбалне – капкыллан келшыше чатка вургем, йолышто – шотан кем.
Олаште Людмила Геннадьевнам палыдыме еҥже укеат, очыни. Тудо иктаж полышым йодеш гын, тугеже – сай пашалан. Спонсор оксам нигунамат кидышкыже огеш нал, а кевытыште кодаш темла. Кызытат тыгак ышта: чӱчкыдынжӧ илалше еҥ ден йоча-влакым кевытыш конда да полыш окса акеш келшыше вургемым налын чикта.
– Нуно икгай улыт, сандене кумылыштым кодаш огеш лий, шонем. Но мемнан эше изирак да какширак капкылан Максимна уло! Волжан-влакын кондымо вургемышт гыч тудлан келшышым нимом гаяк ойырен налын ышна керт, да ик кечын тудымат кевытыш наҥгайышым, спонсор окса дене йол гыч тӱҥалын вуй марте чиктышым. Пеш куаныш. «Максим, самырык улат, ала ӱдыр дене палыме лият да тудым марлан налат… Мотор йымал вургемым ынет нал мо?» – кевыт гыч лекташ тарванымына годым мыскара йӧре йодым. Изишак аптыраныш гынат, икмыняр комплектым ойырен нале. А икмыняр жап гыч Галинан пӧлемышкыже илаш куснаш разрешенийым йодо – эше поездыштак палыме лийыныт да икте-весыштым йӧратен шынденыт улмаш. Мемнан деке куснышо-влак кокла гыч шукышт, возалтде, вате-марий семын илат. Максим, чыла документым шотыш кондымек, мужыраҥмыштым закон почеш пеҥгыдемдаш сӧрыш. Рвезылан ӱшан уло. Специальностьшо дене штукатур-маляр да кровельщик, официально огыл гынат, шукертак пашам ышта, – унагудын куанле событийже дене палдарыш Людмила Геннадьевна.
Ава, ака, шӱжар, шочшо гай…
Мыланем гын Л.Самошина жаплан вераҥдыме пунктышто вуйлатыше семын ыш кой… Унагудын кокымшо пачашышкыже кӱзен шогалмек, «тётя Люда, здравствуйте» манын, кочмывер гыч иктаж вич-куд ияшрак ӱдыр кече гай шыргыжын лекте да ӱдырамашым эрдыж гыч ӧндале. «Здравствуй, Сонечка. А ты сегодня почему не в садике?» – изи ӱдырым тупшо гыч шыман ниялтен йодо Людмила Геннадьевна. «Заболела», – нечкынрак вашештыш Соня. «Людмила Геннадьевна, можно вас на минуточку?» – ындыже кугурак ийготан ӱдыр, толза тышке маншыла, кидше дене удырале. Нуно, ӧрдыжкырак кораҥын, ава ден ӱдыр семын ала-мом шыве-шыве мутланышт… Да йомо Людмила Геннадьевна! Иктылан икте кӱлеш, весылан – весе, кумшылан – кумшо… Чылаштым колман, чылаштым умылыман, чылаштлан полшыман…
– Вес семынже огешат лий. Йочажат, кугыеҥжат таче мартеат лыпланен огыт керт… Ик кечын модмо пӧлемыш пурышым да, паласыште вуйышт, йолышт, кидышт деч ойырымо курчак-шамычын кийылтмыштым ужын, моткочак ӧрын колтышым. «Бомбёжко» лийын», – умылтарышт икшыве-влак… Сӱретлымышт годым чия денат утыжым огыт мод: олыкшо, пушеҥгыже, кечыже – чыла ик тӱсан. А могай шагал кочкыт! Эсогыл кампетым пелыжым кодат… Мыланем кугу стажан педагог да психолог улмем, школышто да интернатыште пашам ыштыме опытем чот полшат. Кастене толам да кажныж дене мутланем, кажныжым умылем, поснак – илалше-шамычым, вет манаш веле тыгай кугу ийготышто йот мландыш толын илаш, казна вакшышыште малаш, казна кочкышым кочкаш. Ласкан илашышт чыла йӧным ыштена гынат, шочмо верышт, тушто кодшо пелашышт да эргышт верч чарныде тургыжланымыштым пеш сайын ужына. Кызыт нунын илыме кундемлаште пеш тале кредалмаш кая. Шукыштын пӧртышт деч нимо кодын огыл. Туге гынат уке-уке да шочмо верышкышт пӧртылаш шонымышт нерген чон коржын ойлат. Конешне, нунын мландышт Юмын шупшалмыж гай – тоям керат гынат, тудо саскам пуаш тӱҥалеш. Декабрь мучаште чайым йӱын шинчымына годым тушто кечшудым погымо пагыт тӱҥалме нерген шӱм вургыж мутланышт… Неле жап эрта, да шочмо кундемышкыда пӧртылыда, ме тендам мӧҥгыда мартеак ужатен наҥгаена да ончыкыжым икте-весе деке эн лишыл родо семын унала кошташ тӱҥалына манын лыпландарышым, – шинчавӱд йӧре мане Л.Самошина.
«Ачамым ужмем шуэш»
– Ачамым моткочак ужмем шуэш, – пуйто ала-мом моткоч шергаканым кок кидше денат ӧндалын мане Соня. – А эше пий ден пырыснам! Паледа, пийна могай ушан да пашаче!?. Тудо пареҥгым поген мошта: вожсаскам умшашкыже налеш да корзиҥгаш наҥгаен пышта… Ачам руш-шамычлан полшаш кодын… Паледа, мемнан пӧртна могай чапле! Ох, чыла тиде вашкерак пытыже ыле…
Изи ӱдырын чон коржын ойлымыжым колыштат, да шӱм ишалтеш. Конешне, неле жап эрта, но кунам? Кызытеш тиде йодышлан нигӧ вашештен огеш керт. Сандене Украина гыч Российыш куснен толшо-шамыч ончылно ик задаче гына шога – чыла кочым келгын шӱлалтен луктын, тыныс мландыште лыпланаш, документым шотыш кондаш, самырыкшылан сайын тунемаш, специальностьым налаш, пашаш пураш, илалшыжлан просто ласкан илаш. Вашке чылажат шке радамышкыже пура, да илыш шке йогынжым налеш.
Тыгайже элыштынат лийын огыл
Тений 1 январь гыч Луганск ден Донецк калык республик, Херсон ден Запорожский область-влакым Россий Федерацийыш ушеныт. Тидын дене келшышын, Волжск ола администрацийын актовый залыштыже куснен толшо 17 еҥлан россий паспортым торжественно кучыктеныт. Л.Самошинан палемдымыж почеш, элыштына тыгай практике эше лийын огыл, молан манаш гын украинец-шамыч шкеныштым калык ончылно ончыкташ але ӧрыт. Лишыл жапыште тыгай документым моло еҥат налеш, кызытеш ик ӱдырамаш веле «убежищым» йодын.
– А теве 88 ияш Анна Григорьевнам республикыштына ик эн сайлан шотлалтше «Сосновый бор» интернат-пӧртыш вераҥдаш ямдылена. Илалше ӱдырамашын шинчажат начарын ужеш, тазалыкшат моткоч лушкыдо, утларакше кия веле… Тудлан социальный тӧнежыште сайрак да йӧнанрак лиеш, вет тушто шоҥгыеҥым ончышо пашаеҥат, врачат улыт, – палемдыш еҥын ойгым умылышо да чылалан полшаш кумылан Людмила Геннадьевна. – А эше кажныжым пашаш пурташ кӱлеш! Тунам веле чонемлан кеч изишак луш лиеш.
Унагудо гыч лекме годым Л.Самошина икмыняр пӧлем омсам тӱкалтен почо да тушто илыше-влак деч пеш пеҥгыдын йодо: «Кунам пашам ышташ тӱҥалыда?» «Вашке», «пашам муынам, таче-эрла лектам», «кычалам» – йоҥгалте вашмут.
«Тыгай вуйлатыше дене ойгырен шинчаш амал уке, адакше пашам ынет ыште гынат, ышташ тӱҥалат», – шоналтышым семынем да Волжск олан куатле виян пагалыме еҥже дене кугешненат колтышым.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
