Кызыт ӱдыр, ӱдырамаш-влак кушто гына огыт тырше, могай гына пашам огыт шукто?! Нунын ыштен моштыдымо да ыштен кертдымыже, очыни, укеат. Туге гынат формым, военный ма але полиций пашаеҥыным, чийыше ӱдырым, ӱдырамашым ужатат, молын кузе, ом пале, мыйын гын садак кокыте шонымаш шочеш. Вет элым, калыкым рвезе ден пӧръеҥ-шамыч аралышаш улыт. Ме, нунылан эҥертен да ӱшанен, лопка туп-вачышт шеҥгелне лийшаш улына. Кеч-мо гынат тыге лийшаш. Санденак, Марий Турек районышто участковыйлан улыжат 24 ияш ӱдырын пашам ыштымыж нерген пален налмеке, чотак ӧрым, да тудын дене вашлияш кумылем лекте.
Рейд
Тыге ик кечын Вероника Михайлова дене вашлийна. Тудо самырык да мотор гына огыл, эше моткочак кумылзак да проста марий ӱдыр улмаш.
Мый, иктаж-могай районыш командировкыш кайымеке, участковый дене пырля яллашке рейд дене миен толаш шоненам ыле. Санденак тудланат иктаж илемым ончал савырнаш темлышым. Вероника Владиславовна кумылын келшыш. Адакшым полиций отделын ойырымо машинаж дене тудо шкежак кудалыштеш. Тыге коктын райрӱдӧ деч утыжым тораште огыл верланыше ик ялыш тарванышна.
– Ме рейдыш лектына да пелашышт дене кредалше пӧръеҥ-шамыч, йӱаш йӧратыше вате-марий-влак дене профилактике мутланымашым эртарена, надзорышто улшо-шамыч деке мӧҥгышкышт, тыгак ийготыш шудымо-влакын 22 шагат деч вара уремлаште, тӱшкан пайдаланыме верлаште улмышт-укештым тергена, пурышо уверла почеш, мутлан, иктаж кевытыште шолыштмаш лийын гын, тушко миен толына, – кудалмына годым палдарыш тудо.
Участковыйын ойлымыж почеш, ме кушко каяш лектынна, тушто вате ден марий коктынат аракам чот йӱыт. Тыгодым ӱдырамашыже – чӱчкыдынрак. А вет нуно йӧршеш самырык улыт, эшежым кок изи икшывышт кушкеш. Но йӱмыштлан верчын кугуракыштым ковашт шкеж деке вес ялыш наҥгаен, а изиракыштым тыгай годым ты ялыштак илыше родышт онча. Адакшым ӱдырамаш мӧҥгыж гыч жапын-жапын лектын кая да арня дене толде коштеш.
Толын шуна да пӧртышт тураште шогална. Капкам почна – петырыме огыл. Пурышна. Но пӧртончыл омсаштышт сравоч кеча да ала пакчаштышт улыт шонен, тушко ончална. Нигуштат иктат уке.
– Тугеже кызыт огыт йӱ да пашаште улыт, – каласыш Вероника Владиславовна.
Тиде, мутат уке, куандарыш. Но, вес велым, нунын дене вашлийме, мутланыме шуын ыле, содыки вет рейдыш лектынна. Палдарыме почеш, мийымына кундемысе яллаште осал пашам ыштыме, уда койыш палдырныме случай тетла лийын огыл. Тиде амал дене рейдна пеш писын мучашлалте, да мӧҥгеш поселкыш каяш логале. Кеч участковый ӱдырлан ойырен пуымо кумдыкыш Марий Турек деч посна эше Марий Пыламарий поселенийласе илем-влак пурат. Пашаеҥ-влак огыт сите, да кокымшыжым тудлан ешарен пуэныт.
Изи годсо шонымашыже шукталтын
Корнышто коктын чарныде мутланышна. Чынрак каласаш гын, йӧн дене пайдаланен, адакшым жапым аныклаш манынат, интервьюм машина дене кудалме годымак нальым.
– Вероника Вячеславовна, тый молан лачшымак тиде пашам ойырен налынат?
– Параньга поселкысо кыдалаш школын 11-ше классше деч вара, шкеже ты районысо Павыл почиҥга ял гыч улам, Йошкар-Оласе Строительный техникумышто «Правоохранительная деятельность» специальность дене шинчымашым погенам. Тудым пытарымеке, тышке, Марий Элысе МВД-н Марий Турекысе межрайонный отделышкыже, тольым. Тунам участковый подразделенийыште веле вер лийын да тушкак нальыч. Чыным ойлаш гын, милицийыште пашам ышташ мый изиэм годымак шоненам. Тиде шонымашем ынде шукталтын.
– Тылат полиций пашаеҥын формыжо моткочак келшен толеш! Да тидым весе-влакат шекланат. Теве кызыт машина дене кудалат гынат, рвезе ден пӧръеҥ-шамыч ӱмбакет кузе ончат!
– Мыйын тиде пашам ойырен налме ик амалже тидак лийын – формым чиен коштмем шуын.
– Иктаж преступлений лийме нерген увер пурымеке, тушко пӧръеҥын огыл, а тыйын, самырык мотор ӱдыр-участковыйын, толмыжым ужын, еҥ-влак ӧрыт?
– Туге. «А мо, рвезе, пӧръеҥ-шамыч уке улыт мо?» – йодыт. «Уке, коеш. Ынде тендам ме, ӱдыр, ӱдырамаш-влак, аралена», – ойлем.
– А такшым, чынак, иктаж вереже ваштарешет кугу да топката пӧръеҥ преступник лектын шогалеш гын, мом ыштет?
– Ме изирак уда паша лийме верыш шкет миен толына. А тӱҥ шотышто оперуполномоченный дене пырля каена. Мутлан, йӱшӧ пӧръеҥ орен да кредалеш манме увер пура гын, тыгай годым вигак группо дене тарванена. Адакшым тудын гай-шамыч дене мутланашат неле. Эшежым нуно шукыж годым ӱдыр, ӱдырамаш полиций пашаеҥым шотлыдымыштым ончыкташ тыршат. Но кӱлеш лийме годым кеч-кӧмат пӱтырал пыштен кертына, вет мыланна боевой приём-влакым туныктеныт. Пиалеш, тидым але марте ышташ логалын огыл. Мый кеч-кӧ денат мутланен келшаш, сайын кутыраш тыршем.
– Иктаж-кунам чотак лӱдыкшын чучын?
– Чучын. Тиде случайже шукерте огыл гына лийын. Ик пашаеҥна пурышо увер почеш фактым тергаш каяш лектын ыле. Но машинаже лийын огыл, да мыйым йодо. Тыге тунам мый участковый семын огыл, а водитель семын веле мийышым. Осал пашам ыштыше пӧръеҥ мо кузе лиймым умылтараш тореш лие. Тиде жапыште ала-кӧ ала-мом ойлыш. Каласымыже тудлан ыш келше, да кидышкыже мо перныш, тудым – самокатым – кудалтыш. Йӧра, иктыланнат ыш логалте.
– Поснак шарналт кодшо иктаж-могай случай лийын огыл?
– Ик еш нерген тыге ойлаш лиеш. Вате ден марий аракам чот йӱыныт. Нунын вич икшывышт лийын. Ик гана толына, руштшо улыт, вес гана – тыгак. Шижтарыме семын мутланена – ынешт умыло. Тунам Ийготыш шудымо-влакын пашашт шотышто комиссийын еҥже-влак дене пырля чыла вич йочаштымат эмлымверын посна отделенийышкыже наҥгайыме, а шкеныштым ача-ава права деч посна кодаш документым погаш тӱҥалме. Тунам нуно ала-кузе вигак тидым умыленыт да койыш-шоктышыштым вашталтеныт: аракам йӱмым чарненыт, пӧртыштым арун кучаш тӱҥалыныт, коктынат пашашке пуреныт. Тидым шотыш налын, нунылан икшывыштым пӧртылтымӧ.
– А иктаж преступленийым ыштыше, уда койышым койшо-влак, тидлан «шинчатым кумо», штрафым тӱлыкташ протоколым ит возо манын, взяткым але пӧлекым пуаш тӧчен огытыл?
– Уке, тыгай лийын огыл.
– Ала иктаж рвезе але пӧръеҥ шоколадым я пеледышым пӧлеклен?
– Уке. Тыгай-влакат вашлиялтын огытыл.
– Полицийыш, эшежым кабинетыште шинчыме пашам шукташ огыл, а участковыйлан пураш шонымет нерген каласымекет, ача-ават, моло лишыл еҥет мом ойленыт? Тыйын верч лӱдын, «Тиде тылат молан кӱлеш? Лучо вес пашам ойырен нал» манын огытыл?
– Уке. Мыйын шкемым арален налын кертме нуно палат, сандене, очыни, иктыжат, чараш тӧчен, нимомат каласен огыл. Кеч кызыт пашаште кучалтам гын, тургыжланат. Тыгай годым поснак авам мо лийын, кунам толат манын йыҥгырта, вет мый ачам-авам дене пырля мӧҥгыштӧ илем да кажне кечын пашашке шке машина дене кудалыштам. Нуным ойгырыкташ огыл манын, пашам нерген утыжым нимомат ом каласкале. Шканем гын ойырен налме пашам моткочак келша.
Пытартыш ойжым самырык ӱдыр-участковый куанен каласыш. Тидыже палдарыш: тудо «мотор мутлан» лийын огыл тыге ойлыш, а пашаже чынже денак чонжылан келша. Но мый гын садак тыге лийшаш огыл, тыгай пашам тудын гай ныжыл, шыма ӱдыр, ӱдырамаш-влак шуктышаш огытыл шонем. Рвезе ден пӧръеҥ пашаеҥ-шамыч ситат гын, тыгеже огеш лий ыле докан…
Любовь Камалетдинова
Фотом еш альбом гыч налме
