1 февральыште «Ямде лий» газетын лекташ тӱҥалмыжлан 90 ий темеш. Ты жапыште газет, элнан историйже дене кылдалтын, тӱрлӧ йыжыҥым эртен, ятыр юнкорым куштен, тӱҥ редакторлан икмыняр еҥ тыршен, но икте вашталтде кодын – «Ямде лий» тачат марий йоча-влакын йӧратыме газетыштлан шотлалтеш. 3 февральыште Марий самырык театрыште «Ямде лийлан» пӧлеклалтше кугу пайрем лиеш. Таче Марий Элын сулло журналистше, «Ямде лий» газетын тӱҥ редакторжо Людмила ГРИГОРЬЕВА дене мутланена.
– Кок ий ончыч «Кугарня» газет» да «Ямде лий» газет» кугыжаныш унитар казна предприятий-влакым иквереш ушеныт. А шукерте огыл ты предприятий «Марий Эл» савыктыш пӧрт» кугыжаныш автономный учреждений (КАУ) статусым налын. Тыгай вашталтыш марла йоча газетлан мом пуэн?
– «Ямде лий» газет» пеш изи предприятий лийын. Тудлан кугыжанышын полышыж деч посна илен лекташыже йӧсырак лийын. Кок предприятийым иктеш ушымеке, йоча газет редакцийлан тӱрлӧ йодышым рашемдаш куштылгырак. Тӱҥ редакторлан газетым ямдылыме пашалан утларак жапым ойыраш йӧн пуалтын. Районласе школлашке йоча-влак дене вашлиймашке чӱчкыдырак лектына. «Кугарня» газетын журналистше-влак дене пырля районлаште «Ӱжаран кастене» вашлиймашым эртараш тӱҥалынна. Кечывалым школышто йоча-влак дене пырля погынен модына, возаш туныктена, а кастене ялысе калык дене шинчаваш ужын мутланена. Тыгай вашлиймаш-влак Кужэҥер районысо Руш Шойышто, Морко район Купсолаште, Волжский район Сотнурышто эртаралтыныт. Ончыкыжымат ты пашам шуяш шонена. Мӱндыр Башкортостан Республикысе Шаран да Дӧртыльӧ районлаште илыше марий-влак дене уна лийынна, вашкылым ыштенна, подпискым ышташ кумылаҥденна. Ик предприятий кӧргыштӧ улшо кок редакций, ваш-ваш эҥертен, икте-весе деч тунемын, кажне арнян шке газетнам ямдылен савыктена.
– Людмила Николаевна, тӱҥ редакторлан ышташ тӱҥалме почеш темлыме могай у шонымашет, у проектет кызыт шыҥдаралтыт?
– Ме тӱшка пашам ыштена, санденак «мыйын проектем», «тыйын проектет» умылымаш уке. Кеч-могай у сомыллан пижына гынат, коллегем-влаклан эре ойлем: «Тиде мемнан пашана!» Марий калыкын йӱлаже, ойыртемалтше пайремже, марий семӱзгар, йоча ансамбль-влак да моло нерген палдарыше «Ший шондык» лаштыкна «СМИротворец» всероссийский конкурсын Юл кундем федерал округысо йыжыҥыштыже кок ий почела сай паша-влак радамыш логалын. Российысе калык-влакын тӱвыра поянлыкышт идалыклан пӧлеклалтше республикысе конкурсышто Елена Иванова сеҥышыш лектын. Марий Эл Республикысе образований да науко министерстве, Марий образований институт дене пырля увертарыме «Йӱлам арале – тӱвырам пойдаре» сылнымут конкурс лектышан лийын: ятыр тунемшым сылнымутлан, шымлыме пашалан шӱмаҥден. Эртыше идалык мучко «Шонанпыл тӱсан йоча пагыт» проектым илышыш шыҥдаренна. Тудым Россий Федерацийысе цифровой вияҥмаш, связь да массовый коммуникаций министерствын окса полышыж кӱшеш лукмо. Марий Эл Радиошто арня еда йоҥгышо «Ямде лий» дене йолташ лий» передаче нерген поро шомак-влак куандарат.
– «Ямде лий» газет редакций, 2007 ий гыч тӱҥалын, «Марий юнкор» слётым эртарен. Слёт йоча газетын шкешотан тамгаже да ыштыме кугу сомылжылан шотлалтын. Ты паша кызыт кузе кая?
– Кодшо курымын 70-80-ше ийлаштыже Марий кундемыште да марий-влакын тӱшкан илыме моло регионлаште юнкор толкын чот вияҥын. Кажне гаяк школышто юнкор кружок пашам ыштен, икшыве-влак икте-весе дене таҥасен возкаленыт. Нине ийлаште кушшо да сылнымутлан шӱман ӱдыр-рвезе-шамыч, илен-толын, кумдан палыме поэт, писатель, журналист, драматург, вуйлатыше лийыныт. Кызыт школлаште сӱрет вестӱрлырак. Йоча-шамыч возкалаш, сылнымутан книгам лудаш кумылан огытыл. Амалже эре икте: школышто шочмо марий йылме урокын шагатше шагалемын. Шоналташ гын, шагат шагалеммаш титак лийшаш огыл. Кажне марий еҥ шочмо йылмын, сылнымутын, тӱвыран, калыкын ончыкылыкшо верч азапланышаш. Тидлан туныктышо-влакат, ача-ава-шамычат кумылаҥдышаш улыт.
«Марий юнкор» регион-влак кокласе слётын пӱрымашыже поснак тургыжландара. Возкалыше ӱдыр-рвезе-влакым иквереш погаш икмынярымше ий почела йӧнна уке. Слётын кӱлешлыкше нерген пытартыш жапыште чӱчкыдын ушештарат. Но тиде сомылым лач «Ямде лий» газет редакций ӱмбаке гына кусарыман огыл, шонем. Кугыжаныш да мер ушем-влакын полышышт деч посна ты пашам ворандарен колташ нелырак. Умылена, республик мучко юнкор пашам уэш ворандарен колтыман. Тиде сомыллан лишыл жапыштак чот пижман.
– Национальный газет-влакын тачысе эн пӱсӧ йодышышт – тиражым арален кодаш, а ешараш гын, эшеат сай. Тидын шотышто мом каласен кертат?
– «Ямде лий» газет редакцийын сеҥымашыже да куанже – тиде лудшына да поро йолташна-влак. 2023 ийын икымше пелийжылан подписке тургым иктешлалтын: ме газетын ӱмашсе тиражшым, 1550 экземплярым, арален коден кертынна. А республикысе мыняр марий ӱдыр-рвезе «Ямде лийым» кидышкыже налде-ужде ила?! Кажне марий икшыве марий йоча газетым налшаш – теве тыгай ӱжмаш илышаш кажне марий ача-аван, коча-кован, туныктышын чоныштышт .
Чыла районыштак «шорташ таратыше сӱрет» огыл, такшым. Мутлан, Морко районысо Шӱргыял, Эҥерсола, Арын школлаште, Коркатово лицейыште тунемше-влакым юнкор пашашке чолган ушеныт. Волжский районысо Пӧтъял, Сотнур школлам палемден кодаш лиеш. Кужэҥер районысо Токтайбеляк да У Торъял районысо Токтарсола школлаште шинчымашым погышо ӱдыр-рвезе-влакын сылнымут сескемышт уэш чӱкталтын. Нине школласе туныктышо-влакын кӱлешан пашаштым пример шотеш шынден, моло-шамычымат сылнымут аланышке ушнаш ӱжына. А редакцийын корреспондентше-влак Христина Александрова ден Елена Иванова, газетым верстатлыше Наталья Токтарова, газетна эшеат сӧрал да оҥай лийже манын, уло кумылыштым пыштен тыршат.
– Пайрем тыланымашет могайрак лиеш?
– Пагалыме да аклыме ветеранна, лудшына-влак! «Ямде лий» газетын икымше номерже лекташ тӱҥалмылан 90 ий темме дене чыладамат шокшын саламлена. Эн ончыч тыныс илышым, пеҥгыде тазалыкым тыланена. Марий йоча газетнан волгыдо ончыкылыкшо верч тыршымыланда тауштена да умбакыжат пырля лияш ӱжына.
Л.СЕМЕНОВА
Снимкыште: «Ямде лий» газетын коллективше. 1988 ий, тӱҥ редактор Василий Крылов.
Фотом «Ямде лий» газетын архивше гыч налме
