Таче, 17 октябрьыште, композитор, Олык Ипай лӱмеш премийын лауреатше, Марий Эл да Россий искусствын сулло деятельже Валерий Кульшетов 70 ияш лӱмгечыжым палемдышаш ыле.
Чапле юбилейже вашеш вашлийын мутланашат шонымаш лийын, но, чаманаш кодеш, тиде материалым ынде пелашыжын, родо-тукымжын да пашам пырля ыштыше йолташыже-влакын шарнымашышт почеш гына возаш логале. А тыгай шарнымаш семмастарым пытартыш корныш ужатыме годым ятыр йоҥгалтын.
Чынжымак, Валерий Дмитриевичын ош тӱня дене чеверласымыже уло марий калыклан кӱдырчӧ рашкалтыме дене иктак. Тудын уке лиймыже – марий музык тӱняште кугу йомдарымаш.
Валерий Дмитриевичын марий искусствым вияҥдымаште надырже моткоч кугу. Композитор тӱрлӧ жанрыште пашам ыштен. Тудо ятыр симфонийым, 200 утла мурылан семым возен, 400 утла мурылан аранжировкым ыштен.
«Композитор, музыкант, йолташ, коллеге, проста да поро кумылан еҥ дене вучыдымын да трук чеверласена манын, ӱшаныме огеш шу. Валерий Дмитриевич, ийготым ончыде, моткоч чулым лийын, студент-влак дене куанен пашам ыштен да эше шуко сомылым шукташ шонен. Музыкын тӱнямбал кечынже, 1 октябрьыште, корно туткарыш логалмыж дене уке лие. Валерий Кульшетовын лӱмжӧ мемнан дене курымеш илаш тӱҥалеш», – палемден И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледж вуйлатыше Алексей Паскичев.
«Шучко, ӱшанаш лийдыме увер. Мудреч, ушан-шотан, музык верч чонжо дене йӱлышӧ, тудын дене илыше, мемнан лидерна, Марий Элысе композитор ушем председатель, профессионал… Валерий Дмитриевичын илыш-корныжым ончалын лекмеке, ужына: ошкыл почеш ошкыл ышталтын, эреак уым кычалын. Тудын дене вашлийын мутланымым пиаллан шотлем. Ӱшанле кугу йолташым йомдарышым… Тудо кеч-кунамат шке шонымыжым сайын да рашын каласен моштен. 22 ий Марий Элыште илем, лач тунарак тудо пеленем лийын», – шарналтен тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын сомылжым шуктышо Константин Иванов.
В.Кульшетовын республикысе театр-влак денат кылже пеҥгыде лийын. Тудо руш, марий спектакль-влаклан музыкым серен. Тидын шотышто Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже, режиссёер Олег Иркабаев тыгерак ойлен: «…Икмыняр спектакльым сценыш лукташ пырля ямдыленна. Талантан айдеме пашам ыштыме гутлаштак уым шонен муын, шонымашым эшеат саемден моштен. Валерий Дмитриевич театр дене кылдалтше лийын, драматургийым шижын моштен да марий тӱвырам, сымыктышым вияҥдымаште чот тыршен. Марий эстраде шотышто чонжо йӱлен. Валерий Дмитриевич калыкнан поянлыкшым арален кодаш да тукым гыч тукымыш шуяш тӧчен».
М.Шкетан лӱмеш национальный драме театрын художественный вуйлатышыже Василий Пектееват ешарен: «Кульшетов дене усталык пашам ыштыше тукым марий музыкальный культурым вияҥден колтымаште кугу ошкылым ыштен. Нуно, школ-интернатым тунемын лекше композитор, художник-влак, марий тӱвыран, сымыктышын негызшылан шотлалтыт. Талантан-влак шукын улыт, но нунын деч виянже уке. Валеран уке лиймыжлан ӱшаныме ок шу. Мемнан эше ыштышаш пашанат ятыр ыле…».
«Тудо мемнан дене ӱмырешлан чеверласа, а музыкшо ден мурыжо-влак пеленна эрелан кодыт, пашажым тунемшыже-влак шуяш тӱҥалыт, вет тудо кажнын чонышкыжо нӧшмым «пышташ тыршен», – каласен Йошкар-Олаште Марий Турек землячествын еҥже Аркадий Курочкин.
Чынжымак, музык тӱняште В.Кульшетовын тунемшыже-влак моткоч шуко лийыныт. Нунын кокла гыч иктыже – Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш молодежный премийын лауреатше Влад Николаев. «Валерий Дмитриевич ачам гай лийын. 1997 ийыште Пошкырт кундемыште тӱвыра пӧртыштӧ пашам ыштымем годым Йошкар-Олаште эртаралтше финн-угор фестивальыште мастарлыкем ужын шуктен да тыште кодаш темлен. Усталык корныштем тудо тӱҥалтышым ышташ полшен. Ӱмырем мучко мый тудлан тауштен илаш тӱҥалам», – каласен мурызо.
Валерий Кульшетов самырык семмастар-влаклан эреак пример лийын. Тидын нерген Э.Сапаев лӱмеш опер да балет академический театрын тӱҥ дирижёржо Григорий Архипов тыгерак шарналтен: «2010 ийыште консерваторий деч вара Йошкар-Олаш толмеке, марий композитор-влак мыйым порын вашлийыныт, кӱлеш годым эреак полшеныт. Валерий Дмитриевич кеч-куанамат чын шомакым муын моштен. Ме тудым эреак поро, илышлан куанен моштышо семын шарнаш тӱҥалына».
Поэт Герман Прохоров: «Тудо – ӱшанле да шерге йолташем. Тидым шкежат шуко гана пеҥгыдемден. Тудын дене мыняр касым пырля эртаренна!? Шошым вашлийме годым тӱвыра дене кылдалтше ик событийым ыштышаш нерген каҥашенна. Пашанам август мучаш-сентябрь тӱҥалтыште мучашлышна да октябрь-ноябрьыште эртарен колташ шоненна ыле. Тудо 12 мурын премьержылан аранжировкым ямдылен шуктен ыле. Шарнем, ик репетицийыште диваныште шинчыше изирак ӱдыржӧ мемнам моткоч тӱткын эскерен. Когыньнан ончалтышна вашлиймеке, Валерий Дмитриевич каласен: «Тый палет, мый эше кужун илаш тӱҥалам. Ужат, изи ӱдырем кушкеш». Уке лиймекыже мурыжо, семже веле огыл мемнан дене илаш тӱҥалыт, а пашажым шуйышо ятыр еҥ тауштен илаш тӱҥалеш, вет Валера шуко еҥлан илышыш путёвкым пуэн. Валерий марий тӱвыра, сылнысем тӱняште – шуэн вашлиялтше шӱдыр. Ме тудым чылан шарнаш тӱҥалына».
В.Кульшетовын Людмила шӱжарже: «…Валерий шочмо Марий Турек кундемышкыже чӱчкыдынак толын коштын, йыр пӱртӱсым ончаш йӧратен. Шочмо кундемжын йӧратыме чияже тудын произведенийлаштыже раш палдырнат. Марий калык музыкым аралымыже чонжылан лишыл да шерге памаш гыч налме вӱдшӧ эҥер йогыным кумдаҥдыме дене иктак. Садлан тудын да ачажын прозведенийыштым колыштын, чонна пойдаралтеш, илышлан куанена».
Колледжын ветеранже, педагог Лидия Васильевна Сергеева: «Изиж годсек палыме еҥым йомдараш пеш шучко. Тыршен тунеммыж дене тудо Моско консерваторийыш тунемаш пурен. Валерий – сай айдеме, нигунам критиковатлен огыл. Музыкышто иктаж кӧ йоҥылышым ыштен гын, экшыкым кораҥдаш полшен. Фортепиано дене моткоч сайын шоктен. Тудын произведенийжым куанен колыштынам, садлан скрипач-влаклан шокташат келыштарыме. Мемнан деч кайыш Эшпай, вара – Луппов, а ынде – Кульшетов. Марий семмастарна-влак ош тӱня дене молан чеверласат? Мутат уке, чылажат – Юмын кидыште. Шукерте огыл гына Марий радио дене пелашыж дене когыньыштын мутланымыштым колыштым, Уржум нерген мурыжо моткоч келшыш да припевшым сералтен кодышым. Мелодийже моткоч сай, а гармонийже могай – келге, оҥай…».
И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын преподавательже Леонид Зайков:
«Моско консерваторийыште пырля тунемынна. Жап тугай лийын, ме эре ала-мом кычалынна. Тудо мемнан тӱшкагудыш, ме тудын деке коштынна. Тудо могай гына личность-влак дене мутланен огыл: Арам Ильич Хачатурян, Дмитрий Дмитриевич Шостакович, Андрей Яковлевич Эшпай да молат. Тудын моткоч шуко йолташыже туштат да тыштат лийыныт. Ме чыланат марий музыкым арален кодаш тыршенна…
Изарнян, 29 сентябрьыште, телефон дене мутланенна, садыш кайышаш нерген ойлен, лишемше юбилейже нерген каҥашенна. Тиде йыҥгырже пытартыш лийын улмаш».
Уста семмастар Валерий Дмитриевич дене палыме лиймылан мыят кугешнем. Муро, музык дене кылдалтше фестивальлаште, конкурслаште чӱчкыдынак вашлийынна, вет шукыж годым жюри председатель семын тыршен, садлан тудын дене мутланаш, профессионал деч тургыжландарыше йодышлан вашмутым налаш куанле лийын. Тудо самырык дене самырык семын, кугурак дене кугурак семын мутланен, эсогыл южгунамже психолог семынат поро ой-каҥашыж дене лыпландарен моштен, у пашалан вийым ешарен, тӱҥалме пашам мучаш марте шукташ кумылаҥден.
«Шочмо кече, ийгот шотышто нигунам шонымаш уке. Мом ыштет: кажне ийын саламлыше-влак шижтарен шогат. Паспорт почеш ийгот ешаралтеш гынат, тынар ийым йӧршын ом шиж. Йӧратыме икшывем-влак, пелашем пелен шкемым 25 ияш качымарийла чучам», –вич ий ончыч интервьюм ыштыме годым тыгерак каласен семмастар.
«Тудын пелашыже лияш – могай кугу пиал! Валера – сай пелаш, шотан ача. «Ыле» манын каласаш йылмат ок савырне. Тудо пеленна уке, но Юмылан тау, кок икшывына кумылым вӱчкат. Лач нуно пелашемын ужашыже улыт. Валера мылам кугу эҥертыш, аралтыш лийын, тудак мыйым пеҥгыде лияш туныктен. Мемнам моткоч йӧратен, садланак мӧҥгӧ пӧртылаш вашкен да… – чонжым почын Надюша пелашыже.
«Икшыве — йӧратымашын саскаже», – тӱрлӧ вашлиймашыште йоча-влак нерген мут лекмеке, куан кумыл дене тыге ойлен Валерий Дмитриевич. Лу ий ончыч Надюша (тыге ныжылгын тудо пелашыжым манын – авт.) дене икымше ӱдырышт шочын. Тудым Виктория манын лӱмденыт. Тидлан В.Кульшетов моткоч куанен да «Чукаем-шамычлан», «Ӱдыремлан» муро-влакым возен. Кокымшо ӱдырыштлан Мария лӱмым пуэныт, тудын лӱмешат музыкант «Папа» мурым шочыктен.
Икшыве-влаклан тудо тыгак «Я мамины добрые руки люблю», «В этот светлый праздник Рождества» муро-влакым возен.
– У ийлан кожым еш дене сӧрастаренна. Рошто годымат чылан ӱстел йыр шинчын, мурым мураш йӧратенна, – шарналта Надюша. – Кугурак ӱдырнан 10 ийжым пайремлаш Йошкар-Оласе ик рестораныш наҥгайыш. Тек тиде татым ӱдырна шарнаш тӱҥалеш манын.
Валерий Дмитриевич икымше пелашыже, икшывыже-влак (Сергей ден Марина) да нунын шочшышт денат кылым кучен, кок еш келшен иленыт, икте-весе деке унала коштыныт.
Марий музык тӱням марий произведений дене пойдарымаште Валерий Дмитриевичын надырже моткоч кугу. Чынжымак, тудо поро кышам коден. Тудын сылнысемже, мурыжо-влак мемнан шӱмыштӧ эреак аралалтыт да шуктен шогымо пашажым самырык тукым умбакыжат шуяш тӱҥалеш манын ӱшанен кодына.
Алевтина БАЙКОВА
