Шочмо эл чылаштлан эн шерге, сандене тудым аралыман. Аралыман ласка илышым, авам, калыкым. Тидым умыленак, рвезе ден пӧръеҥ-шамыч аралаш каят. Кеч умылат: тушто чылажат лийын, ӱмырыштат кӱрылтын кертеш. А вет тымарте чыланат могай-гынат пашам ыштеныт, йӧратыме сомылыштым шуктеныт да тидым пӧртылмекышт шуяш шонат.
Тудат илаш шонен
Марий Турек поселко гыч Артем Федороват, мутат уке, илаш, тыршаш да ончыкыжымат сӱретлаш шонен, вет тудо сӱретче лийын. Профессиональный сӱретче. Рвезе 2009 ийыште Марий Турек кыдалаш школым да ты поселкыштак улшо Йоча искусство школын художественный отделенийжым отличий дене пытарымеке, Йошкар-Оласе художественный училищыш тунемаш пурен. Тушечак, тунеммым кӱрлын, армийыш каен. Службым Иркутск областьысе Ангарск олаште военно-воздушный войскаште эртен. Тушеч толмекше, училищыш пӧртылын да тудым тунем пытарен.
А вара уэш военный корным шуен: 2016 ий гыч Артем Ульяновскышто юж-десант войскаште, отдельный десантно-штурмовой бригадыште контракт почеш служитлаш тӱҥалын. Екатеринбург олаште эртыше кум Парадын участникше лийын. Боевой действий-влакын ветеранже – тудо Сирийыште да Казахстаныште кредалын. А тений февраль гыч Украиныште специальный военный операцийыште лийын. Туштак, Луганск Калык Республикыште, Белогоровка олаште, 19 майыште самырык ӱмыржӧ кӱрылтын. Тиде жаплан Артем ешым чумырен шуктен: эше училищыштак пырля тунемме ӱдырым, Йошкар-Ола гыч Екатеринам, марлан налын. Икмыняр жап гыч изи чукайышт, Арина, шочын. Кызыт тудо ныл ийым темен.
Ончер – иканаште кок вере
Армий деч вара Йошкар-Оласе художественный училищыш пӧртылмекше, пытартыш курсышто диплом пашам сӱретлаш кӱлын. Тудо туге мастарын, очыни, уло моштымашыжым кучылтын да чонжым пыштен сӱретлен – пашажым тунемме верыштыже веле огыл моткоч кӱкшын акленыт, эсогыл Диплом проект-влак всероссийский конкурсышто кумшо верым налын! А вет тушко 130 утла ӱдыр-рвезе шке пашаштым аклаш колтеныт!
Артем тунеммыж годым гына огыл, варажат ятыр сӱретлен. Кагаз ластык ден карандаш эре пеленже лийыныт. Эсогыл Сирийыште, Казахстаныште улмыж годымат. Нине наброско-влакше кызытат аралалт кодыныт. Нуным да ятыр моло пашажым шочмо Марий Турек поселкысо краеведений тоштерыш чумыреныт да 23 сентябрьыште Артем Федоровын икымше персональный выставкыжым почыныт.
Ты ончер тушто алят шуйна да самырык пӧръеҥын пашаже-влак дене ме ты поселкыш командировкыш мийыме годым палыме лийынна, онченна, акленна. Тоштер вуйлатыше Раиля Мухаметханова талантан тиде сӱретче нерген моткочак порын шарналтен каласкалыш. Колымыж нерген увер чонышкыжо тунар логалын – вуйлатыше почеламутым возен! (Тудым вараже Йошкар-Олаште выставкым почмо годым погынышо-влак ончылно лудо – авт.)
Уэш ме тиде сӱретчын пашаже-влакым 21 декабрьыште Йошкар-Олаште Сӱрет сымыктыш республиканский тоштерыште ончышна. Кузе тыге? Ончер Марий Турекыште алят шуйна гынат, тыштат выставкым почыныт. Ила гын, лач ты кечын тудлан 30 ий темеш ыле. Йӧршеш кӱчык ӱмырыштыжӧ теве мыняре сӱретлен шуктен: тыныс илышыштат, кредалмаш кайыме жапыштат! Арам огыл выставкыжат тыгак маналтеш: «Позывной «Художник».
Тиде ончерыш Артемын изирак да поснак кугу 20 утла пашаже-влакым чумырымо. Уло нунын коклаште кӱкшын аклыме «Пӧртылмаш» диплом пашажат. Чынак, тудо тыгай кугу шонымашан! Телым коремыште, чодыра воктене, илалше ӱдырамаш ушкалжым вӱден ошкылеш. Да туштак, корно ӧрдыжтӧ, шаланыше танк шога. Мо тиде? Рвезе кредалмашке кайышашыжым ончылгоч шижын мо?..
Выставкыште кугу пеледыш аршаш сӱретат уло. Тудым самырык пӧръеҥ йӧратыме пелашыжлан пӧлеклен сӱретлен да тыгак лӱмден «Йӧратыме Катериналан». Чаманаш гына кодеш: таза пӧртылын, илыше пеледыш гыч аршашым кучыктен шуктен огыл…
Туштак ватыжынат марийжым сӱретлыме кок портретше кеча, вет тудат сӱретче.
«Ӱмбакше онченам да кугешненам!»
Выставкыжым почмаште Артем Федоров нерген поро мутым шукын ойлышт: йолташыже, туныктышыжо-влак… Тыгодым кажныже тудын моткочак поро кумылан, проста, весылан эреак полшаш ямде улмыжым палемдышт. Но ончерым почмашке толшо-влакын чонышкышт эн чотшо илышыштыже ик эн лишыл еҥже-влакын, аважын да пелашыжын, ойлымышт логале, очыни. Но Светлана Борисовна эргыж нерген пеш кӱчыкын веле ойлен керте. Тыгодым тудын дене чотак кугешнымыже шижалте. Пытартышлан тудо шочшыжын пашаже-влакым аклымылан да эргыжым шарнымылан тауштен ойлыш.
А Катя пелашыж нерген мыняр поро шомакым ойлыш?! «Артем уло тӱняште эн поро, шотан, ӱшанле, чын пӧръеҥ, сай пелаш, ача, моткочак кумда чонан айдеме ыле! Тудо илышым йӧратен! Служитлыме бригадышкыже мийымекем, туштат ойленыт: «Тыгай рвезым тетла нигушто муаш огеш лий!» Десантник улмыж дене моткочак кугешнен! Санденак илыш девизшат тыгаяк лийын: «Никто кроме нас!» Мый ӱмбакше онченам да кугешненам! Пырля служитлыше йолташыже-шамычлан кӧраненам! «Те вет тыгай сай айдеме дене кажне кечын вашлийыда, тудым кажне кечын ужыда!» – шоненам. Артемлан эре ойлем ыле: «Тый герой улат!» «Да могай мый герой улам? Мый просто илем, сӱретлем», – манын вашешыже. Нигунам нимогай нелылык деч шылын огыл, эре эн ончылно лияш тыршен. Тунамат, колымыж кечын, весе-шамыч шеҥгелне кодеш да икымше ок кай гын, ала тачат ила ыле. Тудын верч мый эре Юмылан кумалынам, тудым арален кодаш Юмым сӧрвален иленам…»
Ила гын, талантан самырык пӧръеҥ эше мыняре да мом-гына огеш сӱретле, могай пашаже-влак дене гына лишыл еҥже, ончышыжо-влакым огеш куандаре, мыняр ӱдыр-рвезым тиде пашалан огеш туныкто ыле?! Вет тудо ончыкыжым туныкташ тӱҥалме нерген шонкален. Но ты шонымашыжлан шукталташ пӱралтын огыл улмаш…
Любовь Камалетдинова
М.Скобелевын фотожо