16 июньышто Марий Эл правительстве председательын икымше алмаштышыже, Россий да Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже Михаил Васютинлан (снимкыште) 65 ий темеш. Курыкмарий кундем Микрӓк селан эргыже ӱмыржӧ мучко вуйлатыме пашаште тырша. Марий Эл кугыжаныш политикын аксакалже дене лӱмгечыже вашеш тыгай вашмутланымаш лие.
– Михаил Зиновьевич, 11 июньышто Марий Элым вуйлатыше Юрий Викторович Зайцев Тендам кугу награде – «За заслуги перед Марий Эл» орденын медальже – дене палемдыме нерген кӱштымашыш кидпалыжым пыштен. Саламлем!
– Тау. Конешне, кунам тыйым ужыт, палемдат – чонлан сай. Но пашам наградылан верч ом ыште. Туге гынат ты шотышто мый декем кугыжаныш могырым эреак тӱткыш лийын, сандене ӧпкелалташ ок лий.
– Кажне айдемын тыгай тат лиеш, кунам тудо ала-мо нерген келгын шона, тыгодым ушыш тӱрлыжат пура. Пытартыш жапыште шкан вучыдымын мо нерген шонкаледа?
– Неле йодыш… Тӱрлӧ жапыште тӱрлӧ йодыш да еҥ дене пашам ыштенам. Тӱвыра министр улмо годым тӱҥ шотышто ты отрасль нерген шонымо, тушто тыршыше-влак шотышто ответственностьым шижынам, илышыштым саемдаш тыршенам. Кызыт икмыняр ведомствылан мутым кучем. Тушко культур, образований деч посна эше здравоохранений, социальный вияҥмаш пурат. Образований нерген ойлаш гын, тудо культур дене кылдалтше, сандене умылымаш уло. Социальный йодышым решатлыме годым илышын тӱрлӧ шӧрынжӧ почылтеш…
– …кызыт ынде илышым вес могыр гыч ончеда, маннеда?
– Туге, мылам йӧршеш палыдыме тӱня почылтын. Тылеч ончыч, музыкальный школышто тунемаш тӱҥалме жап гыч эре икте-весе дене кугешныше обществыште иленам да пиалан лийынам. А илышын вес ужашышкыже тынар келгын пурен омыл. Кажне сфер обществылан, айдемылан кӱлеш, нунын деч посна тудо шалана. Санденак кызыт чыла шонымаш – нелылыкыш логалше-влакын илышыштым саемдыме нерген. А илышыште тыгай шагал огыл… Шинчаончылнем кызытат Курыкмарий районышто кугу Пеледыш айо: вич тӱжем наре еҥ, хор, муро… Тыштак – шуко шочшан еш. Кугурак икшывылан иктаж латныл-латкуд ий. Кидыштыже идалыкаш гайрак йоча, а кок велыштыже – эше кок икшыве… Нунылан Мужество орденым кучыктена, ачашт сарыште колен. Могай шомакым муаш? Нимогайым… Но мый кугыжанышын еҥже улам, калык ончылно ответственный улмым шижам – нунылан просто полшыман. Умылаш – ик паша, а полшаш, кумылаҥдаш – весе. Сандене чын ыштыман, уке гын чылалан йӧсӧ лиеш.
— Ийготым погымо дене ача-авам чӱчкыдынрак шарналтет, уке-уке да шкендым нунын дене таҥастарет. Койыш-шоктыш дене Те кӧ гай улыда? Нунын ойлымышт гыч могай шомак-влак ушеш кодыныт?
– Кӧ деч койыш-шоктыш, моштымаш – палем. Айдемын «генетический кодшо» уло. Тудо ача-ава деч шочмыж деч ончычак пышталтеш. Мыйынат тыгак. Мом кызыт ыштем – шке жапыштыже ачам ыштен. Тудо историйым туныктышо, тале организатор, партком секретарь, ятыр жап ялсовет председатель лийын, а эше – орден да Почётан знак дене палемдалтше… Икманаш. эре калык ончылно лийын. Эрдене колхоз радио дене ойлен. Тидлан тудо чот ямдылалтын, ойжым тошто курыкмарий йылме дене чоҥен да лӱмынак мондалтше мут-влакым кычалын да онай ойсавыртышым ыштылын… Вара йодыныт: «Зиновий Петрович, тидыжым мом каласышыч?» Ой, а тудыжо вучен веле – куанен умылтараш пижын… Пиалан илышым иленам. Ешыште варарак шочшо пытартыш икшыве улам, изам-шамыч индеш ийлан кугурак лийыныт. Авам – кӱслезе, эре концертлаште шоктен, эсогыл Кремльысе съезд полатыште мастарлыкшым ончыктен. Уш дене – математик, 60 ияшыж марте школышто математикым туныктен. Мый ача-авам дене пырля концертыште икмыняр гана выступатленам. Тунам туныктышын авторитетше пеш кугу ыле. А мый – туныктышо-влакын эргышт. Мом моло йочалан ышташ лиеш – мылам ок лий. Кеч-кӧат каласен кертын: «Тидыже ко тыгай? Тидыже – учитель эрге!…» Ачам ден авам еҥым нигунам шылтален огытыл. Авам тыге гына пелешталын: «А тудо ала-могай ойыртемалтше»… Йоча жапыште интерес тӱрлӧ ыле, жап гына ситен огыл. Моло музыкант семынак мыйын – «шолыштмо йоча жап». Конешне, футбол, хоккей да моло модыш дене модмо. Варажым спорт секцийыш коштынам. Музыкальный школын директоржо ден тренерем эре мыйын верч «кучедалыныт». Самбо кучедалмаш да гимнастике дене результатем сай лийын. Сандене таҥасымашлаш коштынам. А музыкальный школын директоржо тренерым эре вурсен, парнямым аралаш кӱлмӧ нерген ойлен. Варажым спортым институтыштат кудалтен омыл, таҥасымашлаште лийынам, но кумшо курсышто сусыргымешке… Эше теве мо. Чӱчӱм мылам мопедым пӧлеклен. Тоштым, но кугум. Мый тудын дене «черланенам» ыле. Изам-шамычлан мотоциклым налыныт, тудыжо шаланат, нуно мыланна пуэныт, а ме ачаленна. Икманаш, эре технике йыр пӧрдынам. Мо оҥайже, варажым илышыштем мо лийын, паледа? Институт деч вара армийыш кайыман. «Ой, – шонем, – баян, домра дене шоктем, садак иктаж-могай оркестрыш логалам». Мо шонеда? Идалыкат пеле наре механик-водитель лийынам. Армий писын да сайын туныкта. Кызыт ойлем: рульым кучен шинчам гын, садак техникым заводитлем.
– Тугеже Те чылалан писын тунем кертыда?
– Тыгай моштымаш уло. Авамын ушыжо моткочак виян ыле. Индешле наре ий гыч латвизытше тудо сокыр лийын, но шке бюджетшым пытартыш ыр марте ушыштыжо кучен: кӧлан мыняр оксам пуэн, мынярым пӧртылтеныт, мо да могай ак дене налыныт – чыла пален. А ала-мом вучыдымо ошкыл, сеҥымаш шотышто ачам гай улам.
– Айдемым икымше гана илышыштыда ужмеке, тудын койыш-шоктышыштыжо эн ончычак молан тӱткышым ойыреда?
– Чылажат ийгот дене толеш. Пеш самырыкак министр лийынам.. Еҥ-влаклан моткочак ӱшаненам, но жап эртыме семын чыным шоя деч ойыраш тунемынам. Туге гынат иктыланат «тый мыйым ондаленат» ом ман.
…да очыни нимолан, туге?
— нимолан. Пеҥгыдын ӱшанем: еҥ-влак кокла гыч шукынжо шотан, поро улыт. Авам путырак чыным йӧратыше ыле. Мый вестӱрлырак улам, тудын гай «кардинальный» манмет огыл. Тыгай еҥ-влак улыт, кудышт кугыжаныш, обществе да йырым-йырысе кумдык деч мыняр шуко лиеш, тунар налаш тыршат, а вашеш нимом ынешт пу. Тыгайлан ни кугыжаныш, ни обществе деч нимогай ресурсым пуаш ок лий, шонем. Кунам тый дечет пайдам налаш шонышо семын мутланат гын, мый шке позицием каласем: тудлан полышкалыше омыл.
– Тугеже Те айдемын койышыштыжо эн кӱкшын мом акледа?
– Айдеме шканже, ешыжлан, вес еҥлан, калыклан сайым ыштынеже гын, вигак тудлан полшаш кумыл лектеш. Но «Мый тидым ыштем гын…» манын торгаяш тӱҥалеш – тыгай кумыл тыманмеш йомеш. Койыш-шоктышлан шагал годым тӱткышым ойырем. Авам манмыла «Тудо ала-могай ойыртемалтше»… Ме тӱрлӧ улына, шонымашнат кажнын шкенжын. Южгунам мыйынат чонышкем логалеш – тидыже авам деч: арам титаклые годым титаклыме годым. Изишак титакет уло гын, чыташ лиеш, но йӧршеш нимолан – чонлан моткоч нелын чучеш. Тунам кӧргыштет чыла пуйто йӱла, шолеш…Туге гынат тидым ом ончыкто, но южо годым ом чыте – тӱжваке луктам, а вара шкемым шке «казнитлем».
– Черетан йодышемлан вашмутымат пуаш тӱҥалда. Шуко ий эреак калыкыште улыда да палемдыман: эреак шот дене да тыматлын мутланыше, кӱлеш семын койшо, шкан ӱшаныше, сайлан ӱшаным пуышо. Ни шинчаончалтыш, ни шомак, ни шкем кучымо дене кӧргӧ шижмашдам огыда ончыкто. Психологий могырым кушеч пеҥгыдылык? Тиде – вӱрыштыдак але…
– 90-ше ийлаште Москваште вуйлатыше-влакым туныктымо специальный набор ыле. Моткочак уста педагог-конфликтолог пашам ыштен. Мылам 30 ий утларак лийын. «Комплекс»манмет шуко, пеш вашке ылыж кайыше… Икманаш, «шокшо» ийгот. Тиде туныктышо мылам каласен: «Тыланда моткочак полшынем. Тидым ыштен моштем да ончыкыжым шуко йоҥылыш деч кораҥаш туныктем». Тыге мый денем шуко пашам ыштен да мом те каласышда – чыла тудын лектышыже. Стресс ситуаций годым яндарын шонен моштен кертше улам, ты моштымаш шочынак кӧргыштем лийын, тудым вияҥдаш гына кӱлын улмаш. Сай туныктышо-влак деч посна шке гыч тидым ыштен ом керт ыле.
– Ик интервьюштыда каласенда: «Илышем тыгай: кугыжаныш деч молылан нигӧлан нигунам нигушто служитлен омыл. Кугыжанышын айдемыже улам да кертме семын тудын ончылно порысем шуктенам да шуктем». Тиде – пӱрымаш але..?
– Шке жапыштыже кооперативым почмашкат ушненам ыле. Но икте ондалыш, весе, кумшо… Тунамак умыленам – мыйын огыл, сандене тудо могырыш тетла ончен омыл. Коммерческий организацийламат вуйлаташ ӱжыныт, «Вес вуйлатыше лиеш, мом ышташ тӱҥалат?» маныныт. Келшен омыл. «Кугыжанышлан моштымашем кӱлеш гын, тудым мыйым тарла», – каласенам. Тыгак лийын: пеҥгыдын ӱшанен, кугыжанышлан служитлем. Ик вуйлатыше дене, весе…
– … кумшо…
–… кумшо, нылымше дене. Юмылан тау, нунылан шкемым шке ик ганат темлен омыл. Но паленам: опытем, шинчымашем кӱлеш лиеш. Тыгай позиций мылам эрыкым пуа. Мыйым ӱжыныт, назначатленыт…
– Содыки пӱрымаш?
– Кугыжанышлан кӱлмым умылен налмаш, поснак – неле пагытыште. Чиновник – моткоч кӱлешан профессий. Тудо начарын пашам ышта гын, чыла пытен кертеш. Должность тӱҥ огыл, мылам тудо – обществылан вияҥаш кӱлешан йӧным илышыш пуртымаш. А «Мый кӧ улам» манмым, Юмылан тау, шукертак эртенам.
– Кугыжаныш службо моткочак кӱлешан, но эше тӱҥрак – еш, туге? Палена, пелашда дене ятыр ий пырля иледа, кок эргым ончен-куштенда.
– Пелашем дене 1982 ийыште ушненна. Палыме лийынна институтыштак да тудо жап гыч эре пырля, ик йогынышто улына да воктенна ӱшанле йолташна-влак улыт. Ешыште ала-моат лиеден, но йолташ-влак толыныт да чылажымат тӧремденыт. 90-ше ийла. Куштылго огыл жап. Чиновник-влакын йочаштым оролен коштыныт. Туге гынат эргым-влак сай айдеме кушкыныт, но тиде – пелашемын тыршымыже. Кугурак эргына ИТ-технологий дене шке фирмыжым вуйлата, тудым йолташыже-влак дене пырля шкак почын. Изиракше артист лиеш манын, ӱшан ыле, но тудо шкак Москваш каен да тусо авиаций институтыш тунемаш пурен, карьерым ыштен, а пытартыш ийлаште – «Росатом» корпорацийыште. Эн тӱҥжӧ – нуно мыланна уныка-шамычым пӧлекленыт.
– Кышада почеш кугыжаныш службыш молан каен огытыл, шонеда?
– Мыйым ончен ситареныт дыр… Пашаш кайымем годым эше маленыт, толам – адакат. Тыге ятыр ий. Шуко ий канышем, отпускем лийын огыл. Ончычсо семын илаш гын, тений 17 июньышто мый пашаш лекшаш омыл ыле. «Тау, ынде каныза» маныт гын, тидлан ямде улам. Умбакыже пашам ышташ темлат да мый эше пайдале лийын кертам гын – ыштем. Г.Кожевникова
Д.Речкинын фотожо
