2023 ий Российыште Педагогын да наставникын идалыкышт семын увертаралтын.
У Торъял район Шемшӱргӧ ял гыч Николай Андреевич Есменеев шагал огыл еҥлан наставник лийын, вет тудо ӱмыржӧ мучко ик школышто, Шура ялыште, пашам ыштен. Тидлан 40 утла ийым пӧлеклен!
Тудо шкежат ты кандашияш школыштак тунемын. А 9-ше ден 10-шо класслаш Какшанмучашыш коштын.
Школ деч вара самырык рвезе Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын тунамсе историй-филологий факультетыштыже «руш йылмым да литературым, марий йылмым да литературым туныктышо» специальностьым налын. Тылеч вара 1972 ийыште Шура школышко толын да уло илышыжым туныктымо пашалан пуэн.
Шукерте огыл ме Н.Есменеев дене вашлийна да ондакысе жапым, туныктымо, вуйлатыме пагытшым шарналтышна. Но мутланымашна теве кушеч тӱҥале.
– Николай Андреевич, тыланда 60 ийым йӧршынат от пу, а вет Те вашке 74 ийым темеда. Шке ийгот деч самырыкын коймо секретда могай? Спорт дене пеҥгыде кылым кученда але …
– Ой, кузе тынар ияшла ом кой?! Шоҥгемалтын ынде. Такшым, чынак, школышто тунемме годымак мый ече дене коштынам. Таҥасымашлаште эре гаяк икымше але кокымшо верым сеҥен налынам. Вараже пединститутышто тунемме годымат ече, тыгак волейбол дене факультетын чапшым тӱрлӧ олаште эртаралтше соревнованийлаште ятыр гана аралыме. Йоча годым футбол дене чот модына ыле. Бадминтонат келшен.
– Айста ынде илыш корныдам радамлымашке куснена.
– Пединститут деч вара Шура школышто кок ий пашам ыштымеке, армийыш кайышым. Тушто ик ий служитленам. Кӧн кӱшыл образованийже лийын гын, тунам идалык веле службым эртеныт. Вара уэш тиде школышкак пӧртыльым. Умбакыже могай-гына должностьышто ыштен омыл?! Армий гыч толмеке вигак директорын учебно-воспитательный паша шотышто алмаштышыжлан шогалтышт. Ныл ий гыч «Свобода» совхозын парторганизацийжын секретарьжылан сайлышт. Тыге куд ийлан школ гыч каяш логале. А тиде жапыште, 1980-ше ийлаште, кок пачашан у школ оралтым чоҥеныт. Пӧртылмекем, ончыч завучланак шогалтышт. Военрукланат ыштышым. 1991 ий гыч угыч школ директор лийым. 2000-ше ийыште тиде пашам весе шукташ тӱҥале. 2005 ийыште уэш мыйымак ойырышт да 2012 ийыште Шура школым петырымешке вуйлатенам.
– А молан петыреныт? Оптимизаций манмым ыштеныт?
– Туге лектеш. Кыдалаш школ лийме жапыште эн шукыжо тушто 170 наре икшыве тунемын. А петырышаш жаплан 30 наре тунемше веле лийын, да нуным Какшанмучашыш шупшыкташ тӱҥальыч. Тыгай савыртышлан 2003 ийыште совхоз пытымат амалым ыштен, вет паша укелан кӧра еҥ-шамыч, утларакше самырык-влак, тӱрлӧ вере илаш каяш тӱҥальыч. Мутат уке, йочаштымат пеленышт наҥгаеныт.
– А Те?
– Мый тунам пенсийыште лийынам. Школ оралтыште ик жап пельмень цехымат почыныт ыле, но вара тудымат петырышт.
– Шура школ Тендан вуйлатыме жапыште петыралтын. Тидлан, «школым арален коденат кертын огыдал!» манын, иктаж-кӧ вурсен, шылтален ойлен огыл?
– Шеҥгечынже ала ойленыт, но тура каласышыже лийын огыл. Ме вет нимом ыштыдежак шинчен огынал. Тыге лийшаш нерген пален налмеке, школым арален кодаш йодын, ача-ава-влак дене район администраций вуйлатышылан серышымат возенна. Но садак петыреныт. Мом ойлаш, чонлан йӧсын чучын. Вет директор лиймем годым школышто пашам тӱрлӧ шотыштат ворандараш тыршыме. Мутлан, Кугу Отечественный сарыште вуйыштым пыштыше-влаклан обелискым лач тунам ыштыме да тунемше-шамыч дене тудым эре шотышто кученна. Кеч ӱмаште эше уым почыныт. Совхоз петыралтме деч изиш ончычрак ГАЗ-53 машинам, «Беларусь» тракторым, картофелесажалкым, окучникым, тележкым налынна ыле.
– Ондакысе жапыш пӧртылна гын, айста, таҥастарен ончалаш тыршена. Тендан шонымаште, ондак тиде пашам шукташ нелырак лийын але кызыт директорлан ышташ йӧсырак?
– Вуйлатыме паша нигуштат да нигунамат куштылго лийын огыл дыр. Кызытат школ директор-шамычын нелылыкышт шагал огыл, шонем. Но тунам мый гын кыдалаш гыч тӱҥ школыш савырыме годым устав дене йӧсланымым чотак шарнен кодынам. Тудым шотыш кондаш да келшышым ышташ манын, кушко да мыняр кошташ логалын?!
Директор улмем годымак тугай жап ыле – пашадарым тӱлен огытыл. Сандене, илен лекташ манын, тӱрлӧ йӧным кычалме. Ме вич гектар наре кумдыкышто пареҥгым шындена да ик ийын тудымат ужален, оксам ыштен налаш пернен.
А йоча-шамычым пукшаш манын, ныл вуй марте сӧснамат ашненна. Мутат уке, пакчасаскамат ончен куштенна. Тидланже тунемше-шамыч график почеш дежурствыш коштыныт да пакчаште шӱкым кӱрыныт, вӱдым шавеныт. Вараже йоча-шамычлан пашам ыштыкташ огеш лий манын увертарыштат, пареҥгым шындымым чарнышна. Йӧра, изи пакчанажым коден кертынна.
– Российыште тенийысе идалык Педагогын да наставникын ийже семын эрта. А Те шке наставникдалан кӧм шотледа? Шкеже кӧлан наставник лийында?
– Мый кӧлан наставник лиймем тыгеже каласенат ом керт. Кеч Шура школым пытарыше-шамыч кокла гыч ятырын туныктышылан тунем лектыныт.
Шкеже мемнан ял гычак тӱҥалтыш школышто туныктышылан ыштыше, МАССР-ын сулло туныктышыжо Павел Дмитриевич Есменеевым ончен, койыш-шоктыш дене тудын гайрак лияш тыршенам. А Павел Дмитриевич пеҥгыдын йодшо, дисциплинированный туныктышо ыле.
– Тендам ончен, тыгай лийында манын ӱшанымылат огеш чуч…
– Мый такше, чынак, тыгай омыл, но тунемше-шамыч ончылно шкем тыге кучаш, рушла ойлаш гын, строгий семын ончыкташ кӱлын.
– А тӱрыс налмаште, школышто пашам ыштыме жап гыч мо эн чот шарналт кодын?
– Школыш толмем жапыште тугай пагыт ыле – агитатор паша чот шукталтын. Мый тунам самырык лийынам да тыгай паша дене ятыр кошталтын.
Тыгак «о всеобщем среднем образовании» закон лектын ыле. Кӧн кыдалаш шинчымашыже лийын огыл гын, школышто «кас школым» почмо да нуным – механизатор, доярке-шамычым, молым – кастене туныкташ коштынна. Южышт мый дечем кугурак ийготан лийыныт гынат, туныкташ веле огыл, нунын деч экзаменымат приниматлаш логалын.
– А шкеже ешым кунам чумыренда?
– Мый 28 ияш ешаҥынам.
– Тынар ияш марте качымарий коштында?!
– Ӱдыр дене келшен кошташ ярсыме огыл. (Воштылеш – авт.) Эре пашам ыштыме. Спорт денат кылым кучымо. Тунам кажне ялыште футбол команде лийын да тӱрлӧ пайрем годым, тыгак приз-влак верч таҥасымаш эртаралтын. Галя мый дечем куд ийлан изирак, но тиде школыштак тунемын, да ваш такшым паленна. А келшашыже Ежово совхоз-техникум деч вара совхозышто агрономлан ышташ толмекше тӱҥалынна да идалыкат пеле наре гыч ушненна.
– Коктын мыняр йочам ончен куштенда, йол ӱмбаке шогалтенда? Нунын кокла гыч иктаж-кудыжо, Тендан корныда дене каен, туныктышо лийын огытыл?
– Мемнан кум шочшына уло. Кугурак Людмила ӱдырна мыйын семынак пединститутым тунем пытарен да Шура школыштак пашам ыштен. Но школым петырышт да тудо верысе ял шотан илем администрацийыш пашаш пурыш. Кызытат туштак тырша. Володя электриклан тунем лектын, налме специальностьшо денак ышта. Техникылан шӱман. Ончыч мыят мотоцикл, машина дене кудалыштынам. Тракторна уло да тудымат виктаренам. Саша пединститутынак спортфакшым заочно тунем лектын. Но кызыт ик частьыште контракт почеш служитла. Мыйын семынак ече дене кошташ йӧрата, тыгак армрестлинг дене заниматла.
– Икмыняр кече ончыч у тунемме ий тӱҥалын. Тидын дене пайдаланен, йоднем ыле: ончычсо школ пашаеҥ, вуйлатыше семын туныктышо ден тунемше-влаклан мом тыланеда?
– Тунемше-шамычлан ӧрканыде, сайын тунемаш да умбакыже чон йодмо почеш профессийым ойырен налшашлан келшыше вузыш, техникумыш тунемаш пурен керташ тыланем. Тыршен тунемде, шонымашыш шуаш неле. А туныктышо-влаклан икшыве-шамычлан келге шинчымашым пуаш, йоча-шамычым йӧраташ да пагалаш тыланем. Вет, нуным йӧратыде, сай туныктышо лийын от керт.
Любовь Камалетдинова мутланен
Авторын фотожо
