Марий Турек районлан – 100 ий
«Восход» СХПК колхоз
«Угыч да угыч нӧлталаш логале…»
Колхоз председатель Мунир Такиевич Мухаметов дене ме пасу мучко кудалыштына. Ик вере тырмалат, вес вере ӱдат. Игечат пашалан пеш келшыше, ояр. Но тудо тений кужун вучыктыш, санденак ага паша кучалте. Ситартышыжлан эн куатле РСМ-2375 тракторышт вич кече ончыч пасу тӱрыштӧ чыгынен шогале, да огыт пале, кузе лияш. Чебоксарысе сервис службо гычат специалистым ӱжыч, но тудыжын пашаже шуко улмылан кӧра ты кечын гына толын шуо. Сандене вуйлатыше жапын-жапын йыҥгыртенак шога. «Ынде вич кече лыпланен ом керт, – мане. – Айда миен ончалына». Лачак мемнан мийымылан, у шапаш ужашым шынден, тракторым ачален шуктеныт ыле. Кузе тунам куштылгын шӱлалтыш: «Ынде илена». 50 ий тудо ялозанлыкыште тырша, да тӱҥ шотышто – тӱрлӧ кӱкшытан вуйлатышылан. Ты жапыште мыняр тургыжланаш, йӱд омым кодаш логалын! Тидым шкеже веле пала докан. 72 ийыш тошкалше ветеран да «Восход» СХПК колхоз председатель М.Т.МУХАМЕТОВ дене мутнам вашталтена.
– Мунир Такиевич, тугеже тений пашада кучалте?
– Ӱмаште ага пашам 25 майыште пытарышна, а тений 16 майыште гына нурыш лектын кертна. Ончыч кылмыктыш чараклыш, вара йӱран игече тӱҥале. Юалгырак шогымылан кӧра мланде вашке топланен ыш керт. Адакше мемнан пасунажат лап верлан поян. Сандене саде куатле тракторетат ик тыгай лапыште тырмалыме годымак чыгыныш. Но теве вӱдыжгӧ вер оярыште топланат, туштат чыла шотыш кондена да кум-ныл кечыште ага пашам мучашлена.
– Моло шотышто нелылык ыш шижалт?
– Ты озанлыкым 14-ше ий вуйлатыме жапыште тений икымше гана пасуш минерал ӱяҥдышым шавыде ӱдена. Мыланна ны льготан, ны коммерческий кредитым ышт пу. Тугакшат кредитым тӱлышашда уло, маньыч. Вет ме пытартыш ийлаште кредит кӱшешак ялозанлык техникым шагал огыл уэмдышна, пырчым эрыктен коштышо у комплексым кӱчык жапыште чоҥышна. Но газовик-влак пашам кучышт, да ончылий уржа-сорла тургым мучашлан гына шуктышна. А ӱмаште тудын дене шагал огыл пырчым эрыктен-коштен нална. Жаплан келшыше у оборудованийым шындыме гын, 99 процент яндарлык дене тидым ыштышна. Тидлан кӧрак Арборысо тоштем пытыше сушилкым петырышна. Пырчым аралыме ончычсо склад-влакат лапка да чот тоштемше ыльыч, нунын олмеш Кугу Карлыганыште чумыржо 6 тӱжем тонн пырче пурыман кум у складым нӧлтышна. Эше иктым тыштак 3,5 тӱжем тоннлан ситышым чоҥаш шонена.
– Курал-ӱдымӧ мландыда мыняре да мом тушто куштеда?
– Чумыржо 5700 гектарыш погына, тушечын 3300 гектарыштыже пырчан культурым куштена. Тений 950 гектар кокияш гыч 650 гектарже – уржа, молыжо – шыдаҥ. Ӧраш гына кодеш, кокияш озымна телым сайын илен лектын. Подкормкым пуэн ышна шукто гынат, атыланен кушкеш. Ешарен ӱдаш ыш логал. Теният кокияшым 1000-1200 гектар чоло вераҥдаш шонена. Икияш радамыште шыдаҥ 1300, шож 850, пурса 350, рапс 140 гектарым айлат. Лектышышт игечым онча. Но минерал ӱяҥдышым ышна шаве гын, гербицид дене пырля кушкыллан кеч карбомид подкормкым пуаш шонена. Тидыже могай-гынат шӱкалтышым ыштышаш.
– Вольык озанлыкда кузерак ышта?
– Тӱкан шолдыра вольыкна – чылаже 800 утла вуй, тушечын лӱштымӧ ушкалнаже – 270 вуй. Да, шуко огыл. Но пытартыш ийлаште кок ялыште – Кугу Карлыганыште да Киселёвышто – 110 вуйлан кок вӱтам петыраш логале. Ончычсо доярке-влак пенсийыш лектыч, вашталташ самырык-влакым кычал шына му. Шӧр лӱштыш денат моктанен огына керт – суткаште кажне ушкал деч 14 литр дене шупшылына. Кӱтӱм вашталтыде ок лий, векат. Весиешын сай урлык 50-100 тунам налаш шонена. Ала тунам лектышна кушкеш. Вольык ончышына-влак лийыт да тыршен ышташ тӱҥалыт гын. Ончыкыжо 350-400 вуйлан у шӧр комплексым чоҥашат уто огыл ыле. Уке гын южо вӱташкыже трактор дене пураш ок лий, кормам имне дене гына шупшыктат. Но кызытеш ты программыш логалын огына керт. Туге гынат таче вольыкым ончаш пайдале, шӧрым пеш шулдынжак огыт нал. Парыш лийшаш.
– А механизаторда-влак ситат?
– Озанлыкыште эреак пашам ыштышыже 47 еҥ шотлалтеш. Сезон годым 10-15 еҥым ешарен налына, тидын шотыштак – механизатор-влакымат. Теве комбайн дене чылан гаяк ӧрдыж гыч толын ыштат. А техникыже шкенанак: кум «Полесье» да кок «Акрос» комбайнна улыт. Икымшышт тоштемыныт гын, кокымшыштым пытартыш ийлаште налынна. Лачак кокымшыштлан – тӱҥ ӱшан, вет нунын куатышт кок пачаш кугурак. Тракторна денат толын ыштыше-влак улыт, тидым шкежат пасушто ужда. Тургым годым эре нунымак полшаш ӱжына. У трактор кокла гыч саде кугу куатан РСМ-2375 техникымак ончыкташ лиеш. Тений тудо мемнам йӧндымыш лукто гынат, пытартыш ийлаште пашам писемдаш кугун полшыш.
– Те ынде 14 ий ты озанлыкым вуйлатеда?
– Лач тынар ий ончыч республикнан тунамсе ялозанлык да кочкыш сату министрже Александр Яковлевич Егошин ты озанлыкым кеч ик ий вуйлаташ мыйым йодо. Озанлык тунам чынжымак кугу нелылыкыш логалын ыле. Марсель эргымын вуйлатыме «Росагро» ООО (кызыт «Колос» агрофирме» ООО) кӱшеш тудым шупшын лукна. Тӱҥалтыште кормамат, фуражымат да пырчымат тушеч кондымо. Тылеч вара мом кертме, ыштыме. Техникымат уэмдыме, озанлык оралтыламат угыч чоҥымо, мландым обрабатыватлымаштат у технологий дене пайдаланена. Сандене озанлык удан огыл йол ӱмбалне шога манын кертам. Мутат уке, тудым умбакыже вияҥдаш кӱлеш. Но ялыште пашаеҥ ден специалист ситыдыме мыланна веле огыл, молыланат чаракым ышта.
– Тыгай нелылык гыч кузе лекташ лиеш, шонеда?
– Ял кундемым вияҥдыме нерген кутырымо гыч тидым ыштымашке куснаш жап. Марий Арбор школым кодшо ий марте пу дене олтен ырыктыме – тиде шот мо? Кугу Карлыган воктенак Пижмарий ялыш шотан корно уке ыле. Еҥ-влак автомобильыштым трассеш шогалтен коден, кум километр нарыш кемым чиен пуреныт. Йӧра, кеч ӱмаште тыгыде кӱм шарышт. Тыгай корныдымо ялже шагал мо? Да тушто кызытсе самырык еҥым илаш коден кертат? Условийым ыштет гын, иктаж фанатше кодеш дыр. Тудыжат кая гын, ялозанлыкыш кӧ толеш? Теве мый шке верышкем ынде латнылымше ий вуйлаташ йӧршӧ еҥым муын ом керт. Ик ийлан полшаш толшет алят ты возым шупшам. Тӱҥ бухгалтер ден алмаштышыжат, тӱҥ агрономлан ыштыше алмаштышемат пенсионер улыт. Инженерат ты ийготыш лишемеш. Да моло вереат пенсионер-влакак ыштат, мый нунылан ешарен тӱлем, поснак – вольык озанлыкыште. Тидым кӱшнӧ огыт умыло мо: вет ял да ялозанлык деч посна элнан ончыкылыкшат уке. Теве тений ешарен полшымо олмеш мыняр субсидийым туртыктышт. А нефтепродукт ден ялозанлык продукт кокласе ак ойыртем алят ок тӧрлалт. Тиде чын ышталтеш мо?
– Те 50 ий ялозанлыкыште ыштеда – манаш веле.
– 1974 ийыште районысо «Знамя» колхозышто тыглай зоотехниклан ышташ тӱҥальым. Ленин лӱмеш колхозыш ушнымеке, тӱҥ зоотехник лийым. МарГУ-шко зооинженерлан заочно тунемаш пурышым. Ныл ий пашам ыштымеке, колхозысо партком секретарьлан шогалтышт. Икмыняр жап гыч партий райкомын ялозанлык отделжым вуйлаташ ӱшанышт. Тушечынак Горькийысе кӱшыл партшколыш кок ийлан тунемаш колтышт. Тыге мый кокымшо кӱшыл образованийым нальым. Но угыч озанлыкыш пӧртыльым, ынде – вуйлатыше семын, да тушто кандаш ий ты пашам шуктышым. Вара ялозанлык да кочкыш сату министр Александр Яковлевич Егошин мыйым икымше алмаштышыжлан нале. Кок ий тушто ыштышым да тудым кызытат порын шарнем.
– Но ала-молан тушечын кайышда…
– Мый умылышым: кабинет паша мыйынлык огыл. Сандене угыч Ленин лӱмеш колхозышкак пӧртыльым. А ту жаплан озанлык палынак начарештын ыле, угыч нӧлталаш логале. Шкетын огыл, кушкын шушо эргым дене ты пашалан пижна. Кандаш ий жапыште тудым, Марсель Мунировичым, сай вуйлатыше марте куштен шуктышым да эрык дене ышташыже йӧным пуышым. А колхозым жапын йодмыж дене келшышын «Росагро» манын лӱмдышна. Озанлык гыч каяш шонен пыштымем нерген пален налмеке, министр Александр Яковлевич шкенан районыштак «Восход» колхозым кеч ик ий вуйлаташ темлыш, нелылык гыч лукташ полшаш йодо. Адакат келшышым. Но ик ийлан толшет ынде латнылымше ий тыште тыршем.
Теве могай вуйлатыше дене ме пасу мучко кудалышт савырнышна. Ял да озанлык верч вургыжшо кугу ийготан тыгай вуйлатышыжым шуэн вашлият. Да эргыжымат тудо ял да озанлык верч вургыжшым ончен куштен. Лийышт ыле тыгайышт шукырак, умылышт ыле нуным кӱшнӧ, полшышт ыле. Ала тунам ялна угыч йол ӱмбаке пеҥгыдынрак шогалеш ыле.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: М.Мухаметов; М.Мухаметов ден механизатор А.Николаев; ӱдымаште; пырчым аралыме у склад.
Авторын фотожо