Йошкар-Олаште илыше тиде еш кодшо тылзын тӱрлӧ мероприятий ушнен ыле да санденак газетлаштат, интернетыштат ик гана веле огыл койын. Меат нунын нерген кӱчыкынрак серенна ыле. А таче Никоновмыт еш дене лишкырак палымым ыштена.
Вате-марий Валентина ден Михаил коктынат Кужэҥер район Визым ял гыч улыт. Мо оҥайже, школышто ик классыште тунемыныт гынат, келшашыже Михаилын армий гыч пӧртылмекше идалык гыч веле тӱҥалыныт. 2002 ийыште мужыраҥыныт. Идалык гыч Валерия ӱдырышт шочын. Эше икмыняр ий гыч – Максим, вара – Ксения. Кызытсе жаплан кугурак икшывышт Торгово-технологический колледжымат тунем пытарен да пашамат ышташ тӱҥалын. Эргышт – 5-ше классыште, изиракышт кокымшо классыште тунемыт.
Михаил кӱртньӧ омсам ыштымаште тырша. А Валентина 11 класс деч вара ургызо-закройщицылан, эше ик ий ургызылан тунемын. Кызыт налме специальностьшо денак ик организацийыште пашам ышта. Лач тудын денак ме мутым вашталтенна.
– Валентина, пытартыш жапыште ешда дене моткочак кугу чолгалыкым ончыктеда: тӱрлӧ конкурсыш, тӱшка мероприятийлашке ушнеда. Те эре тыгаяк лийында але тиде кызыт утларак палдырнаш тӱҥалын?
– Ме тӱрлӧ мероприятийыш ондакак ушнаш тӱҥалынна. Икымше гана Ираида Степанован эртарыме «Марий вургем» конкурсыштыжо пелашем, кугурак ӱдырна, мый да шӱжарем-шамыч (нуно Ираида Александровнан тукым шӱжарже-влак улыт – авт.) модель семын марий тувыр ден костюмым ончыктенна. Тунам тудо тыгай пашажым эше тӱҥалын веле ыле. Вараже У Торъял поселкышто эртаралтше «Творцы и хранители» еш-тукым коллектив-влакын конкурсышкышт ачам-авам, Ираида Александровна, тукым шольым, ачамын изирак шӱжарже, мыйын шӱжарем-шамыч марийышт, йочашт дене да ме ушненна ыле. Тушто кумшо верым сеҥен налынна. Тунам Ксения эше кум тылзаш гына лийын. Номержат тудын денак кылдалтын ыле, вет ме шочшыналан родо-шамычын узыпкам пукшаш толмышт дене кылдалтше йӱлам модын ончыктенна. Кеч ончаш толшо-шамыч тӱҥалтыштыже тудо курчак манын шоненыт. Изишак йӱкым пуымекше веле чын йочамак конденна манын ӱшаненыт.
Тыгак Ираида Александровнан эртарыме «Кугечылан – у тувыр» фестивальышке уло еш дене миенна ыле. Мый тушто модель лийме деч посна эше «мастер вышивки» семын ушненам.
– Тугеже лишыл еҥда-влак кызыт тӱрлӧ газетыште, интернет тӱшкалаште чӱчкыдын коймыдалан ӧрынат огытыл?
– Уке докан. «Уло еш дене» конкурсыш ушнымекына, тудын кышкарыште эртарыме вашлиймаште лиймекына да сайлымаш деч вара ялыш мийымына годым шукын «а ме тендам газетыште ужынна», «а ме тендам интернетыште, телевизор дене ужынна» манын ойленыт. А чылажат тыге лийын. «Уло еш дене» проектыш ушнымеке, мемнан деке МЭТР гыч съёмкым ышташ толыныт ыле. Конкурсын ик заданийже дене келшышын мелнам кӱэшташ кӱлын. Тыге мемнан тудым кузе ямдылымынамак тӱҥ шотышто сниматленыт.
А вара сайлымаш лие. Тушко чыланат марий вургемым чиен миенна да йӱклымӧ участкыштына тӱрлӧ СМИ гыч журналист-шамыч мемнам сниматленыт. Тыге адакат фотографийна-влак интернетыште вераҥдалтыныт.
– Сайлымашыш уло ешда дене марий тӱран тувырым чиен каяш те ончылгочак мутланен келшен улыда улмаш? Нуным чылажымат шке ургенда да тӱрленда?
– Ончылгоч мутланен келшен огынал, а тыге чияш темленыт да ме келшенна. Ираида Александровнан шке салонжым почмеке, тушто мый продавецлан ыштенам. Лач тиде пагытыштак мариемлан тувырым тӱрленам. А Ксюшан кызыт чийыме тувыржым мый икмыняр ий ончыч Валериялан ыштенам ыле. Тудлан ынде изиэш кодын да сандене шӱжарже чия. Максимын чийыме тувыржым шке жапыштыже шӱжарем эргыжлан ямдылен ыле. Мыйын чийыме тувырым авамлан 45 ияш йыргешке лӱмгечыжлан тӱрлен пӧлекленам. Валериян тувыржо – авамын шканже тӱрлымӧ тувыр. Тудым такшым авам кызытат чия. Ме лач сайлымаш жаплан да проект кышкарыште эртаралтше мероприятийыш чияш гына конденна ыле.
Чыным ойлаш гын, «сапожник без сапог» семын веле лектеш. Ираида Александровнан йодмыж почеш еҥ-шамычлан тӱрленам, а шкеже, тевыс, тувыр деч посна кодынам. Сандене кузе-гынат ышташак кӱлеш.
– А «Уло еш дене» проектыш ушнаш кӧ темлен?
– Тыгай проектым увертарыме нерген интернетыште шкеак ужынам ыле, но вигак ушнаш ӧрмалгыме гай чучын. А кунам кокымшо заданийым ышташ кӱлын, Ксения ӱдырнан классс вуйлатышыже Елена Леонидовна Макарова тушко ушнаш темлен. «Те усталык кумылан улыда, сандене кертыда», – мане. «Ну, йӧра тугеже. Ме тӧчен ончена», – вашештышым. Тыге ӱмаште декабрьыште проектыш кокымшо заданий гыч ушнышна. Тушто «У ий пайремлан пӧлеклан каена» заданийым шукташ кӱлын. А ме пӧлекым налын ямдыленна ыле да келшыше фотографийым ыштен колтышна. Вараже икымше заданийымат ыштышна. Тыге чылажымат шуктенна. Пытартышыже «Поро пашам ыштыме кече» маналтын ыле. Тунам ме ялыш миенна да йоча-шамыч мыйын ачам-авамлан лумым куаш, пум нумалаш, мелналан руашым лугаш да тудым кӱэшташ полшеныт. Пелашемын гын ачаж ден аваже ош тӱня дене ятыр ий ончычак чеверласеныт. Кызыт тиде проект мучашлалтын да изишак йокрокын чучеш.
– Тугеже шке еш дене тӱрлӧ йӱлам шонен лукман, очыни?
– Мемнан такшым икмыняр йӱлана уло. Мутлан, мыйын паша графикем дене келшышын канем гын, Кугечылан кажне гана ялыш каяш да пайремым тушто эртараш тыршена. Пашам ыштем гын, мӧҥгыштӧ шке ешна дене эртарена да ӱстел чесым марием ден йоча-шамыч погат. У ийланат, моло кугурак пайремланат – тыгак.
Пытартыш жапыште ешна дене тӱрлӧ мероприятийыш чолган ушнымынам ужын, мемнам «Идалыкын ешыже» конкурсышто «Йӱлам аралыше еш» номинацийыште таҥасаш ӱжыныт. Темлымекышт, кужун шонен огынал, вигак манме гай кӧненна.
– Тугеже тыланда йокрокланаш жапше уке?
– Туге. Ынде тудлан ямдылалтман. Ушненна гын, сеҥышыш лекташ сай ыле (шыргыжеш – авт.).
– «Уло еш дене» конкурсым нылымше апрельыште иктешленыт да путешествийыш каяш тур-влакым модылталтыныт. Нине пиалан-влак радамыш, чаманаш гына кодеш, очыни, те логалын огыдал.
– Путешествийыш каяш тур логалеш гын, мутат уке, куанена ыле. Но логалын огыл гынат, кумылна утыжым волен огыл. Молан манаш гын ме ешна дене такшымат тӱрлӧ вере коштына. Мутлан, ӱмаште икымше гана Шем теҥыз воктене каненна. Тушко кум машина дене кум еш пырля миенна. Шӱжарем-шамыч да нунын ешышт дене палатке дене канаш коштына. Тыгак уло еш дене тӱрлӧ олалаште лияш йӧратена. Сандене турым модын налын огынал гынат, шке семынат тений кушко-гынат садак миен толына, шонена.
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
