Элнан тӱҥ Йӱштӧ Кугызаже Великий Устюг олаште ила гын, мемнан марий Йӱштӧ Кугызана – Шернур вел Кукнур чодыра коклаште! Лач тушто, республикнан ик эн йӱштӧ кундемыштыже, тудын илемже верланен.
Пытартыш ийлаште тушко еҥ-влак телым кажне кечын шке ешышт денат, тӱшка денат мият. А кӧ ик гана унала толын кая гын, кокымшо ганат, кумшо ганат ты верыш уэш миен савырнаш кумылжо лектеш. Вет тушто моткочак весела! Южшак пуйто юзо шӱлышан! Кочайын илемжын кугу мотор капкаже ончыко толын шогалмекак чоным каласен мошташ лийдыме куан кумыл авалта, да тиде шижмаш кужу жаплан аралалт кодеш. Ялтак йомак тӱняшке логалмыла чучеш! Адакшым Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдыр уныкаже кажне толшым кузе порын вашлийыт! А кочайын «йомак корныжо» могай ойыртемалтше, да тушто могай гына модыш дене модаш огыт темле?! Чодыра оза, Эмлызе, Вувер, Овда, Кияматӱдыр, Сонарзе, Маска дене вашлиймаш, курык гыч мунчалтымаш, Йӱштӧ Кугыза ден Лумӱдырын саламлымашышт, тамле мелна дене шокшо чайым подылмаш … Чыла тиде вараже шарналтыме еда чоным вӱчка. Меат икымше гана «Марий Эл» газетнан коллективше дене, кокымшо гана республикысе журналист ушем дене миенна. Пиалеш, кумшо ганат Йӱштӧ Кугыза дене вашлияш амал лекте!
А такше «Марий Эл» газет ты проектым илышыш пуртымаште 2012 ий гычак кугу полышым ышта — ты шонымашын кӱлешклыкше нерген умылтарен, увертарен шога.
Пуйто ондакысе жапыш логалат
Амалже моткочак куандарыше лийын – 16 декабрьыште Йӱштӧ Кугызан илемыштыже Кресаньыкын сурт-печыжым почыч. Проект Марий Эл вуйлатышын грантше дене шукталтын. Ынде резиденцийын кумдыкшо эшеат кугемын!
У сурт-печын кудывечыжат, пӧрткӧргыжат ондакысе гай. Тудым кодшо курымын 60-шо, 70-ше ийласе гайым ыштыме. Кудывечыште ойыртемалтше тоштер верланен. Тудымат ты кечынак официально почмылан шотлаш лиеш. Молан ойыртемалтше? Тоштер такшым оралте кӧргыштӧ, леваш йымалне, верланен, но тыгодымак тӱрыс петырыме огыл. Тыге кава йымалысе тоштерым мыняр-гынат ушештара.
Тыште кодшо курым кыдалнырак сурт коклаште пайдаланыме ӱзгар ден арвер-влакым ужаш лиеш. Кокла да кугурак ийготан-влак ача-аваштын суртыштышт кучылтмым шарнат. Мутлан, кугу-у гына шондык уло. Ончыч ӱдыръеҥ тыгай дене марлан каен. Мемнан мӧҥгыштат ковамын, авамын да мыйынат лийыныт. Мылам авам, шарнем, иктаж 8-ше классыште тунеммем годымак марлан кайышашлык вургемым тушко опташ тӱҥалын.
Тыгак пу гычак ыштыме тӱрлӧ вочко, имне орвалан орава, кӱнчылавондо, шӱдыр, кӱнчылашӱдыр орава, шокте, тагына, ожнысо кровать да ятыр-ятыр моло улыт.
Кудывече гыч пӧртыш кайымаште пу гыч ыштыме имне орава, тер, ече, издер, уа гыч тодмо комдо, вӱд нӧреп, шудо каван шинчашке логалыт. А вичкыж ломаш гыч ыштыме печыже могай сылнын коеш?!
Пӧртыш пурымекат, чынжымак, пуйто тусо, эртыше курымын 60-80-ше ийлашкыже логалат. Чылажымат ялт тунамсе пагытысымак да тунамсылак вераҥдыме! Кӧн пӧртыштыжӧ ондак кугу ӱстембал, воктеныже теҥгыл, этажерке лийын огыл? Кӧ азажым шепкаште рӱпшен огыл? Кӧ телевизорым тӱрлымӧ шартыш дене леведын огыл? Кажне гаяк марий еш тыге илен. Сандене тиде оралтым, Кресаньыкын сурт-печыжым, почмо дене моткочак чын ыштыме.
Тиде кечынак шочшо азам икымше гана суртыш пуртымо йӱлам модын ончыктышт. Озавате, коҥгаште команмелнам кӱэштын, мемнам сийлыш.
Кӧн кумылжо лийын, шкежат тидым ыштен ончен кертын. Мый тиде йӧн дене пайдаланыде кодынам, шонеда? Уке, конешне! Чын озавате семынак вуйышкем шовычым пидым да йӱлам ончыктымаште еш озан ватыжым модшо Нелли Тойшеван тӱткын эскерымыже, жапын-жапын ой-каҥашым пуымыж почеш, ну, кӱэштым ве-ет … ик команмелнам! Коҥга тул ончылно шогылтын, ялт пӱжалт пытышым – тунар тыршышым. А кунам чыланат кугу ӱстел йыр кочкаш шична, «мелнат пеш тамле лийын!» манын озаватым модшо мокталтыш. Вара эше ик пӧръеҥ «сай озавате улат, команмелнат пеш тутло!» мане. Тыгай ак кумылемак нӧлтале! Кеч такшым надыремже изиш веле лийын, вет руашат, немырат ямде ыле.
Илемыш унала толшо да у программыш ушнышо кеч-могай еҥат мыйын семынак куан кумылым шижын кертеш, молан манаш гын, программе дене келшышын, кажне еҥ команмелнам кӱэштын кертеш. Тидлан лӱмынак мастарлык классым эртарат.
Кресаньыкын сурт-печыжым официально почмо годым Шернур район администрацийын тӱвыра пӧлкажым вуйлатыше Ирина Казанцева палдарыш: у интерактивный программе ешге толшо-влаклан утларак келшыше лиеш. Вет кажне гана, а чылаже 9 гана эртараш ямдылалтыт, еш дене кылдалтше тӱрлӧ йӱлам ончыктат, марий калыкын историйже нерген каласкалат, марий кочкыш дене палдарат, туштымат туштат, модышымат эртарат. Адакшым уна-шамычым Покшым Кугыза, Йӱштӧ Кочайын изаже, вашлиеш. Тидат – программыште у ешартыш.
… Шокшо мончат вуча
Мийыме кечын у сурт-печыште лиймеке, Йӱштӧ Кугызан илемже мучко ончен эртышна. Мыйын пытартыш гана лиймем деч вара шагал огыл вашталтышым пуртеныт улмаш. Ынде тушто экскурсий дене коштын савырнаш веле огыл, тыгак ик але икмыняр кечылан кодашат йӧн пуалтеш. Тидлан лӱмынак уна пӧрт уло. Эсогыл монча уло! Воктенак беседкым келыштарыме. Сандене еш але йолташ, коллеге-шамыч дене погынен толын, жапым веселан эртараш, шылым кӱкташ, мончаш пураш могай сай! Адакшым нуно пуйто чодыра коклаште шылын шинчыныт, тыгодым ош лум дене волгалын-леведалтын, тунар сылнын ончалтыт!
Йӱштӧ Кугызан илемжын кумдыкыштыжо улшо кажне оралтын тӱжвал сынжак йомакысым ушештара! Теве, мутлан, Йӱштӧ Кугызан идалык ончыч почмо у пӧртшӧ лач тыгаяк: урем гычат куанен ончет, кӧргыштыжат йомак шӱлыш озалана. Сылнын сӧрастарыме кож, кидмастар ден йоча-шамычын ыштыме тӱрлӧ модыш ден ӱзгарышт кумылымак савырат.
Пӧлекым огыт йод, а тауштат
Тиде йоҥгыдо пӧртыштӧ кугу гына ӱстембалым вераҥдыме. А туштыжо Йӱштӧ Кугыза лӱмеш толшо серышыже мыняре?! Кушеч колтымым мый лӱмынак ончен лектым. Мо оҥайже, нуно шкенан республикысе районла ден олала гыч веле огыл, пошкудо кундемла ден тора олала гычат улыт! Тыгодым теве мо изишак ӧрыктарыш. Йӱштӧ Кугызалан возымо серышыште йоча-шамычат, шуэн огыл кугыеҥ-шамычат мом-гынат йодыт. А нине серышлаште, паледа, шукынжо Йӱштӧ Кочайым шкенжым шушаш У ий дене саламленыт да поро тыланымашым возеныт!
Иктешлыме семын
Йӱштӧ Кугызан илемыштыже почмо сурт-пече, у интерактивный еш программе, да мом ойлаш, чылажат мемнан марий йӱланам, тӱвыранам арален кодаш полша. Эше ик эн тӱҥжӧ – кушшо тукымлан палдара. А ты илемыш ик эн шукынжо лачшымак икшыве-шамыч толын коштыт. Тыге гын, шочмо кундемым йӧратыме шижмашышт эшеат ешаралтеш!
Йӱштӧ Кугыза деке толын каяш амалым эре муаш лиеш. Мутлан, кок кече гыч Тошто У ий шуэш. Тудым палемдаш молан кочай деке миен толаш огыл? Моткочак келшен толшо амал! Ончылгоч возалташ гын, сайрак лиеш. Молан манаш гын, тудын деке мияш шонышо-влак моткочак шукын улыт. А такшым молан иктаж-могай амалым кычалаш? Кумылдам нӧлталмыда шуэш, тугеже тарваныза веле!
Любовь Камалетдинова
