ЛӰМГЕЧЕ СТАТЬИ

Тышеч тӱҥалын корнына

 

А кушеч? «Война увэр» газет гыч. Тудын икымше номерже Виче (тунам – Вятка, кызыт – Киров) олаште 1915 ий 4 февральыште лектын.

Негызым кумдан палыме марий сотемдарыше (просветитель) Павел Петрович Глезденёв пыштен. Марий-влак шочмо йылмышт дене куштылгын лудын, тиштым эрык дене вияҥден кертышт манын, ӱмыржӧ мучко тыршен.

 

Тудо 1914 ийыште Вяткын губернаторжо А.Чернявский дек йодмаш дене лектын. П.Глезденёвын докладше почеш губернатор сар нерген бюллетеньым (тунам икымше тӱнямбал сар каен шоген) инородческий манме йылмыла денат савыкташ пунчалын. Удмурт ден татар йылмылам палымыжлан кӧра Павел Петрович удмурт йылме дене лекше «Войнаысь ивор» да татар йылме дене лекше «Сугыш хабарляре» газет-влакымат редактор семын тӧрлен шоген.

 

1915 ийыште «Война увэр» газетын 10 номерже лектын. Талук мучаште губернский земстве нине газетлам лукташ оксам ойырымым чарнен. Тылеч вара П.Глезденёв чыла кум газетым шке оксаж дене лукташ тӱҥалын.

 

Газетын тиражше писын кушкын. 1916 ий мучашлан «Война увэр» газетлан возалтше-влакын чотышт 412 еҥыш шуын, а эше ик ий гыч газетым 1680 марий налын шоген. Тираж кушмо семын газетын лӱмжым вашталташ темлыме оят шукемын. 1917 ий майыште Озаҥыште Юл кундемысе шагал чотан калык-влакын обществыштын погынжо эртен. Тушто, Черемис (Марий) секцийыште, «Война увэр» газетым лукмо пашам Озаҥыш кусараш пунчалыныт. Икымше номерже 1917 ий августышто лектын.

 

«Война увэр» 1917 ий сентябрь йотке лектын шоген. Пытартыш номерыште редакций лӱм дене возымо шомакыште тыге ойлалтын: газетым лукмо дене кылдалтше чыла паша «Ӱжара» газет редакцийлан пуалтеш. Сандене нине кок марий газет коклаште кӱрылтдымӧ кыл улмо нерген ойлаш лиеш.

 

Казанский губернский земствын органже семын, «Ӱжара» газетын икымше номерже 1917 ий 25 августышто, вес семын каласаш гын, Кугу Октябрьский социалистический революций деч кок тылзе ончыч лектын. Октябрьын сеҥымыж деч вара «Ӱжара» газет куд тылзе наре жап губернский земствын ойырымо окса кӱшеш лектын.

 

1918 ий 13 апрель гыч «Ӱжара» Казанский кресаньык депутат-влак Советын органышкыже официально савырнен да у редакторын – В.Мухинын (Изи Мухинын) – подписьше дене лекташ тӱҥалын. Редактор лиймекыже, тудо (шкеже Марий-влакын комиссариатыштым вуйлатен) газетым Совет кучемын политический органышкыже савырен.

 

1918 ий 23 декабрьысе 51-ше №-ан «Ӱжара» газет «эше ик номер лектеш, очыни» манын увертарен. Ончыкыжо марий йылме дене ик газет («Йошкар кече») лекташ тӱҥалеш. 1918 ийыште В.Мухин нине кок газетын редакторжо лийын.

 

Павел Петрович Глезденёв – икымше марий сотемдарыше, профессор. Тудо – марий калыкын кугешнымашыже, лӱмжӧ дене марий печатьын, книга савыктышын шочмыжо, национальный тӱвыран вияҥмыже пеш чак кылдалтыныт. Тиде учёныйын пӱрымаштыже марий калыкын ончычсо пӱтынь историйже раш палдырна.

 

Тудым суапландарыме шот дене 2020 ийыште Марий калыкын XI погынжо кечын Йошкар-Оласе Печать пӧртыштӧ шарнымашан мемориал оҥам сакыме, а Йошкар-Оласе 9-ше микрорайонышто лӱмешыже скверым почмо. Чыла тиде «Марий Эл» газетын тыршымыже  да  Мер каҥашын авалтымыж дене ышталтын.

Александр АБДУЛОВ,

«Марий Эл» газетын 1999-2023 ийласе тӱҥ редакторжо,

«Марий Эл» увер агентстве директорын икымше алмаштышыже.

 

Снимкыште: Александр Абдулов.

Михаил Скобелевын фотожо.

Лӱмгече лаштыклам Юрий Исаков ямдылен

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий