Ялыште тӱвыра пӧрт уло гын, илыш веселаракын, оҥайракын эрта. Паша дене тӱрлӧ кундемыш лектын коштмо годым тыге ойлымым чӱчкыдынак колаш логалеш. Чынжымак, тӱвыра пашаеҥ-влак эрже-касше веле огыл, йӱдвоштат да каныш кечым ончыдеат калыкын илышышкыже куан тулым чӱктат. Теве Морко район Кӱчыкэҥер ялыш мийыме годымат верысе калык тӱвыра пашаеҥ-влакын пашаштлан сай акым пуыш.
Ты клубын оралтыжым 1974 ийыште чоҥеныт. Ош кермыч дене нӧлтымӧ ик пачашан оралте ужар шудо, пушеҥге кокла гыч торашке волгалтеш. Кӧргыш пурымеке, йоҥгыдо, волгыдо. Рат дене вераҥдыме пушкыдо ӱмбалан йошкар пӱкен-влак моторын койыт, окнаште тӱрлӧ тӱсан пеледыш-влак кумылым нӧлтат. Калыкыште манмыла, тиде тӱвыра пӧртыштӧ пашам йӧратыше да поро кумылан еҥ-влакын тыршымышт омсалондем гычак шижалтеш.
Ты тӱвыра учрежденийым Кӱчыкэҥер ялыштак шочын-кушшо да кызытат тыштак илыше чолга ӱдырамаш Ирина Кутузова вуйлата.
Культур аланыште тудо 2015 ий гыч тырша. Верысе школым тунемын лекмеке, Озаҥ оласе технологический университетыште экономист-менеджер специальностьым налын.
– Тӱвыра паша чолгалыкым йодеш, садлан илыш дене тӧр каен моштыман. Икоян коллектив дене пашам ышташ куштылго, икте-весылан кертме семын полшаш тыршена. Кундемыштына калык ончычсекак кугезе йӱлам, тӱвырам да ыштыш-кучышым арален, вияҥден да тукым гыч тукымыш шуен толеш. Меат улшо поянлыкнам переген кодашак тыршена, – каласкала Ирина Валериановна. – Тиде культур пӧрт почылтмеке, Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже, кидмастар Петр Павлович Эчейкин 1974 ийыштак «Муро сем» ансамбльым чумырен. Петр Павлович семӱзгар-влакымат ыштылын, вуйлатыме пашамат моштен виктарен. Тудын ыштен кодымо семӱзгарже-влак дене кызытат сценыш лектына да суапле пашажым умбакыже шуяш тыршена.
Коллективын мастарлыкшым тӱрлӧ пайремыште, конкурсышто ужаш лиеш. Ансамбльыш йоча-влакат, кугурак-шамычат уло кумылын коштыт. Икшыве-влаклан шӱвырым оҥарашат, тӱмыр да оҥа тӱмыр дене перкалашат, шиялтыш, шун шӱшпык дене сылне семым лукташат тунемын шуыныт. Нине да эше моло семӱзгар дене шокташ Эҥерсола школышто музыкым туныктышо Наталья Павлова туныкта.
– Кызыт гармонистна уке, садлан я иктым, я весым ӱжаш перна. Морко рӱдӧ клуб системе вуйлатыше Владимир Аркадьевич Дмитриев, Кугу Шале клубын художественный вуйлатышыже Валерий Зосимович Кушаков кеч-кунамат поро кумылыштым ончыктат. Семӱзгарым мастарын шокталтымышт почеш муралтыде отак чыте, – шыргыжалынрак чонжым почо вуйлатыше. – Жап писын эрта, цифран технологий вияҥме дене илышат вашталтеш. Кызыт калык дене пашам ышташ куштылгыжак огыл, поснак вуйлатыме сомылым шуктымаштат тидымак пеҥгыдын ойлаш лиеш.
Художественный вуйлатышылан Нина Ширшова тырша. Тудо эше шукерте веле огыл ты пашашке тӱҥалын. Эмма Семёнова (тудын нерген вес гана кумданрак возена) ургызылан тырша, а арулыкым Галина Капитонова эскера. Эмма Анатольевнан кид пашалан тале улмыжым шукын палат. Тудо спице да крючок дене мом гына огеш пид! Мийымына годым кидпашаже-влакым лач выставкыш чумырен ыле.
Э.Семёнова кидпашалан кумылаҥдыше кружок-влакым вуйлата. Тудын пелен йоча-шамыч пидаш, тӱрлаш тунемыт.
– Театральный кружокна уло. Мыскара кечылан пӧлеклалтше фестивальыш чӱчкыдынак ушнена. Кодшо ийын Валентина Смоленцеван возымо «Эргымлан ӱдырым налына» монологшо почеш чапле сценкым модын ончыктенна ыле, – палдарыш И.Кутузова.
Икманаш, калыклан толын каналташ да жапым веселан эртараш манын, уста ӱдырамаш-влак чыла шотыштат йӧным ыштат.
– Чаманаш кодеш, ончычсо семын шукын огыт погыно. Ондак самырык-влакат клубыш ятырынак чумыргат ыле. Эҥерсола, Элкэҥер, Вончӱмбал, Усола Вончӱмбал, Памашсола Вончӱмбал, Ердӱр, Нылгудо, Курыкйымал ялла гыч веле огыл, Коркатово гычат толеденыт. А кызыт укеат улыт, тӱрлӧ олаш тунемаш кайымеке, шочмо кундемыш огыт пӧртыл, – палемдыш Ирина Валериановна. – Йӱлаш пурышо калык пайрем-влакым эртарыме годым изижат-кугужат рӱж погынат. Теле, кеҥеж каныш годым йоча-влак тӱрлӧ модышыш, конкурсыш, таҥасымашке кумылын ушнат. «Культура для школьников» программе почеш нунылан ондакысе модыш нерген каласкалена, пырля модына, тыгак марий кочкыш, кугезе тукымын вургемже да моло нерген мутланымашым эртарена, выставкым келыштарена.
Тӱвыра пашаеҥ-влак верысе школышкат лектын коштыт. Тунемше ден туныктышо-влаклан «Российский киноурок» проект жапыште патриотизм шӱлышан фильм-влакым ончаш поснак чот келшен.
– Школ дене пеҥгыде кылым кучымылан вуйлатыше Надежда Васильевна Анисимовалан моткоч кугу таум ойлем. Тыгак эше Кӱчыкэҥерыште верланыше Миклай Казаков лӱмеш тоштер пашаеҥ-влак денат кылна пеҥгыде. Нунын дене пырля ятыр вашлиймашым, пайремым эртаренна, – ешарыш И.Кутузова. – Кызыт республикна мучко «Иле, мыйын ялем» тӱвыра да каныме марафон эрта. Ме, тӱвыра пашаеҥ-влак, июнь-август жапыште воктен улшо яллашке лектын коштына, тӱрлӧ сынан мероприятийыш калыкым чумырена. Мутлан, Эҥерсолаште йоча-влакым модыктенна, тӱрлӧ йодышлан вашмутым пырля кычалынна, Вончӱмбалне илыше-шамычлан изирак концерт программым ончыктенна, а кушкыжмын Элкеҥерыште ял да калыкше дене палдарыше выставкым эртарышна.
Вуйлатышын ойлымыж почеш, ял клубыш театр артист-влакат, эстраде мурызо-шамычат чӱчкыдынак толын коштыт, тыгайышкыже калык лыҥак погына.
Ялыште илыше-шамычланат, уна-влакланат тӱвыра пӧртыш толаш кумылан лийже манын, кертме семын тӧрлен, уэмденак шогат. Теве, мутлан, кок ий ончыч кеҥеж каныш годым кӱварым чиялтеныт, сценыште тувырашым, кӱварым вашталтеныт.
А шукерте огыл артист-влакын сценылык вургемыштым уэмденыт: кызытеш ӱдыр-влаклан тувырым ургыктеныт, а лишыл жапыште рвезе-шамычын чиемыштымат шотыш кондышаш улыт.
Паша деч ярсымеке, сурт сомылка деч вара Ирина Валериновна пӱртӱсыштӧ лияш да вӱд воктене каналташ йӧрата. Изинекак тудлан тӱрлӧ саскам, поҥгым погаш да эше колым кучаш келша.
– Ме пӱртӱсын шочшыжо улына, сандене у пашалан, у шонымашым илышыш шыҥдараш вийым лач тушто налына, – шомакшым мучашлыш Ирина Кутузова.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын да еш альбом гыч налме фото
