18-24 март – Инфекциян чер дене черланыме деч аралалтме арня. Тудо Туберкулёз ваштареш кучедалме тӱнямбал кечылан пӧлеклалтын.
Мо тыгай ужармужо? Тудо кӧм, кушто да кунам авалтен кертеш? Нине да моло йодышлан Марий Элын Туберкулёз ваштареш кучедалме диспансержын тӱҥ врачше Надежда СОКОЛОВА (снимкыште) вашешта.
– Надежда Геннадьевна, Туберкулёз ваштареш кучедалме тӱнямбал кечым молан лачшымак 24 мартыште палемдат?
– 142 ий ончыч тиде кечын немыч микробиолог Роберт Кох туберкулёзын возбудительжым – микобактерийым – рашемдымыж нерген увертарен. Тиде паша черым диагностироватлаш да эмлаш йӧным ыштен. 100 ий гыч Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций 24 мартым Туберкулёз ваштареш кучедалме тӱнямбал кече семын увертарен. Тудын тӱҥ шонымашыже калыкын тӱткышыжым черын кумдан шарлымыжлан, микобактерий деч аралалтме йӧнлан, ужармужо эпидемий ваштареш мероприятий-влакым вияҥдымылан ойырымашке виктаралтын.
– «Эпидемий» маныда… Туберкулёз Марий Элыштат шарлен мо?
– Иктешлымашым шке ыштыза: 2023 ийыште Марий Элыште ужармужо дене 227 еҥ, ты шотыштак 9 йоча, черланен. Тиде чот эртыше ийысе деч 3,7 процентлан кугурак, а Российысе кокла показатель деч – 14,6 процентлан.
Республикысе кокла показатель индеш кундемыште: У Торъял, Шернур, Звенигово, Кужэҥер, Марий Турек, Морко, Юрино, Оршанке районлаште – кугурак. Тӱҥ шотышто 25-54 ияш-влак черланат.
– А мо тыгай туберкулёз? Тудо организмын могай ужышыжым авалта?
– Тиде инфекциян чер. Ужармужо йырвелыш микобактерийым ойырышо черле еҥ деч таза деке пижеш. Чӱчкыдынжӧ шодым авалта, но моло органыштат: лушто, лимфатический пышкемыште, вергыште, вуйдорыкышто – вияҥеш.
Туберкулёз палычке йырвелыште, вургемыште, начарын южтарыме помещенийыште кужун ила, но кечыйолышто писын пыта.
Палычке организмыш логалеш гынат, вигак огеш вияҥ – тидлан аралыше вий (иммунитет) чаракым ышта. Тыгодым микобактерий айдемын организмыштыже кужун «мала». Иммунитетын лушкымыжо, тыгак инфекцийын организмыш кугун да чарныде гаяк логалмыж годым айдеме черлана.
– Черланымым кузе палаш?
– Ужармужо шкенжым палдарыде вияҥеш. Тудын шодым авалтымыж годым айдеме вийже ситыдымым шижеш, кокырыктымылан, рун ойыралтмылан, нелытым йомдарымылан, каслан капкыл температурын 37,5 градус марте нӧлталтмыжлан, йӱдым пӱжалтарымылан вуйым шиеш. Туберкулёзын чот вияҥмыж годым рун йӧре вӱр лектеш, оҥышто коршта, йӱштымужо орландара. Рун дене пырля ужармужын бактерийжым ойырышо черле йырже улшо-влаклан лӱдыкшыш савырна.
– Ужармужо дене кӧмын эн чӱчкыдын черланат?
– Иммунитетым луштарыше хронический черан, мутлан сакыр диабетан але ВИЧ-инфекциян, пациент-шамыч. Кортикостероидный, лучевой, цитостатический да иммуносупрессивный терапийым эртыше, генно-инженерный иммунобиологический препарат дене эмлалтше, ужармужо дене орланыше еҥ дене пырля илыше але пашам ыштыше, тыгак бомж, мигрант, беженец, тюрьмаште шинчыше але тушеч лекше, алкоголь да наркотик дене таҥлалтше-влакат писын черланен кертыт.
– Черланыме деч кузе аралалташ?
– Профосмотрым жапыштыже, флюорографий шымлымашым ий еда эрташ кӱлеш. Пациентын ужармужо дене черланен кертмыжым шижмек, врач тудым фтизиатрын консультацийышкыже колта.
Российыште йоча-влакын туберкулёз дене черланен кертмыштым иммунологический пробо полшымо дене рашемдат. Подростко-шамычым туберкулин пробо деч посна эше флюорографий йӧн дене шымлат. 3-7 кечаш азалан БЦЖ иммунизацийым ыштыме дене туберкулёз ваштареш кучедалме йӧнын пайдалыкшым шукертак пеҥгыдемдыме. Тудо йочам ужармужылан кӧра колен кертмыж деч арала.
Айдеме шке тазалыкшылан кугу тӱткышым ойырышаш, гигиеным эскерышаш, таза илыш-йӱлам кучышаш, медосмотрым жапыштыже эртышаш – чыла тиде неле да лӱдыкшӧ черын вияҥмыж деч аралалташ полша.
М.ИВАНОВА
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
