Марий Элыште 24-30 март Инфекциян чер деч аралалтме арня семын эрта. Тудо Ужармужо (туберкулёз) ваштареш кучедалме тӱнямбал кечылан пӧлеклалтын.
Ужармужо айдеме тукымым курым гыч курымыш пытараш тӧчышӧ ик эн кугезе да осал черлан шотлалтеш. 1940 ий марте тудын вияҥмыжым чарен шогалтыше эм лийын огыл. Туберкулёзым XX курым кыдал гыч веле сай результат дене эмлаш тӱҥалыныт.
Марий Элыште пытартыш 10 ийыште ужармужо дене черланыме чот кок пачаш иземын. 2024 ийыште 100 тӱжем еҥлан шотлымаште 31,8 случай лийын. Ӱмаште 213 еҥ икымше гана черланен, 2023 ий дене таҥастарымаште ужармужо деч колымо чот кугемын: 100 тӱжем еҥлан шотлымаште 1,9 гыч 2,5 случай марте; илыш гыч 17 еҥ каен.
Чаманен палемдыман, таче еҥ-влак туберкулёз деч медицине полышлан пеш вараш кодын эҥертымыштлан да эмлалташ тӱҥалмыштлан кӧра колат. Сандене кажнылан чер деч аралалтме йӧн-влакым палаш кӱлеш.
Таче туберкулёз деч аралалтме эн сай йӧнлан вакцинаций шотлалтеш. Профилактике шотан прививкын калыкле календарьже дене келшышын, айдемылан БЦЖ вакциным эше азам ыштыме пӧртыштак ыштат.
Изи йоча-влак инфекцийым начарын чытат, молан манаш гын иммунитетышт эше начаррак. БЦЖ вакцинаций иммунитетым пеҥгыдемда. Тушто туберкулёзын черланаш амалым ыштен кертдыме микобактерийже-влак улыт. Но икшывын куд-шым ияшыж марте тиде иммунитет лушка, да тудым угыч вакцинироватлат.
Чаманен палемдыман, ача-ава-влакын вакцинаций ваштареш улмышт кызытсе здравоохраненийын ик эн кугу проблемыжлан шотлалтеш. Тыгай-шамычлан эше ик гана ушештарем: ужармужо дене кажне еҥ черланен кертеш, тудын деч нигӧ страховатлалтын огыл.
Йочан туберкулёз деч иммунитетше улмым ий еда Манту пробым ыштен рашемдат. Шым ияш деч кугурак икшыве-шамычлан «Диаскинтест» аллергеным коваште йымак колтат. Уто-сите палдырнымек, йочам келгынрак тергат.
15 ияш деч кугурак ийготан еҥ-влакым туберкулёз дене черланен кертмылан флюорографий йӧн дене шымлат. Тудым кок ийлан ик гана эрташ темлат, но 100 тӱжем еҥлан 40 да тылеч утларак случайым пеҥгыдемдыме кундемлаште – кажне ийын.
Таче кечылан ужармужо дене черланыме кугу чот У Торъял (100 тӱжем еҥлан шотлымаште 74,6 случай), Кужэҥер (61,5), Параньга (53,8), Килемар (45,1), Оршанке (41), Марий Турек (41,1) районлаште палдырна.
Туберкулёз паҥган организмыш логалмекыже, микроб ден организм вашла пижыт. Организмын аралыше вийже – иммунитет – шукыж годым черлан корным петыра. Сандене ужармужын микобактерийже организмыште, черым вияҥдыде, кужу жап «мален кия». Но иммунитет лушка, але инфекций организмыш кугу дозо дене чарныде гаяк логалеш гын, туберкулёз вийым налеш.
Туберкулёз дене чӱчкыдынжӧ сакыр диабет, шӱлымӧ органласе, пагар-шолора корнысо гай хронический чер дене орланыше пациент-шамыч черланат. А коронавирусын пандемийже тиде тӱшкашке эше ковидым нелын чытен лекше еҥ-влакым пуртен.
Медик-шамыч черын палынак келгыш кайыше формыжым утларакше профосмотр ден диспансеризацийым кок ий деч кужу жап эртыдыме еҥ-влаклан шындат.
Айдеме ужармужо дене черланымыжым кужу жап палыдеат кертеш, тыгодым тудо осал инфекцийым йырже улшо еҥ-влак коклаште шаркален коштеш.
Южо пациентын туберкулёз дене черланымыже нигузеат огеш кой, сандене кажне еҥлан ий еда профосмотрым але диспансеризацийым эрташ кӱлеш. Ужармужо дене черланыме годым шуко пациент куат пытымым, йӱдым пӱжалтмым, капкыл нелыт иземмым, температур кугеммым, кужун (кум арня деч шуко жап) кокырымым, оҥышто корштымым палемда.
Инфекцийым чыташ, туберкулёз дене черланаш огыл манын, организмын аралыше вийжым кугемдаш кӱлеш. Тидланже уда койышым кудалташ, таза илыш-йӱлам кучаш, чын кочкаш, личный гигиенын правилже-шамычым шукташ, паша да илыме верлаште арулыкым эскераш темлалтеш. Да эре шарнаш кӱлеш: туберкулёз ны чекым, ны кӧ улмым огеш ончо – чыла еҥым ик семын онча.
Надежда СОКОЛОВА,
Туберкулёз ваштареш кучедалме диспансерын тӱҥ врачше.
Маргарита ИВАНОВА ямдылен.
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо.
