Тӱрлӧ чер ваштареш кучедалаш да таза илыш-йӱлам кучаш кумылаҥдыме мероприятий-влак кышкарыште 5-11 август Шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме деч аралалтме арня семын палемдалтеш.
Тудын тӱҥ мерыже-влак нерген Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын эмлыме-профилактике полыш да лицензирований пӧлкажын советникше Наталья ЧЕГАЕВА (снимкыште) каласкала:
– Шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме деч аралалтме икымше мерылан чын келыштарыме рацион шотлалтеш, молан манаш гын вӱргорно ден шӱмын тазалыкышт мом кочмына дене пеш чак кылдалтын. Утыждене коя да жаритлыме кочкыш, кофе, муно, шинчал, сакыр вӱрыштӧ холестерин ден сакырым шукемдат, атеросклеротический пышкемлан шочаш амалым ыштат, шӱмын пашажым нелемдат, гипертоний дене черланен, инфаркт да инсульт лийын кертме лӱдыкшым кугемдат.
Шӱмлан мо пайдале? Тиде – теҥыз кол, чыве шыл, чыла тӱрлӧ кушкыл ӱй ден шӱраш, пурсан продукт, пакчасаска, фрукт, емыж-саска.
Мо ок келше? Тиде – коян шыл, кондитерский коя, сакыр, шинчал (суткаште 5 г деч шуко), чыве муно (арняште 1-2 деч шуко), кофе (кечыште 1 чукыр деч шуко).
Кокымшо мере капкыл нелытым эскерыме дене кылдалтын. Утылан шотлалтше кажне 10 килограмм вӱргорно давленийым ртутян столбикыште 10-20 миллиметрлан кугемда, а тидыже – шӱм-вӱргорно катастрофылан вияҥаш ик эн тӱҥ амал. Жапын-жапын кыдалым висыман, тудыжо ӱдырамаш-шамычын 88 сантиметр, пӧръеҥ-влакын 102 сантиметр деч кӱжгӧ лийшаш огыл. Кыдал нормо деч кӱжгӧ гын, диетым кучыман, физкультур дене таҥлалтман. Суткаш рационышто 500 г деч шагал огыл свежа емыж-саска ден пакчасаска, шӧран, тичмаш пырчан продукт, коя сорт кол (арняште 1-2 гана) лийшаш. Тыгодым коян шыл ден шинчалым шагалемдаш тыршыман.
Шӱм-вӱргорно системын тазалыкше айдемын физический чолгалыкше да яндар южышто коштмыж денат чак кылдалтын – тиде кумшо мере. Тудо мыняр сайын шукталтеш, вӱр тунар сайын коштеш, вӱргорнын стенкыже пеҥгыдемеш, ткань-влак кислород дене шыҥдаралтыт, вещества алмашталтмаш нормыш толеш. Но! Физический нагрузко айдемын тазалыкшылан келшыше лийшаш.
Нылымше мере – уда койыш деч утлымаш. Организмыш логалше токсинан вещества давленийым кугемда, аритмий ден атеросклерозлан вияҥаш амалым ышта, вӱршерым чӱчкыдемда, холестериным шукемда, вӱргорно стенке ден миокардын состоянийыштым локтылеш, сандене тамакым шупшмым, аракам йӱмым чарнаш гын, шӱм-вӱргорно чер дене черланыме лӱдыкшым лу пачаш иземдаш лиеш.
Тазалыкым стрессат чот пытара, сандене шкем тудын деч аралаш кӱлеш – тиде визымше мере. Стресслан кӧра айдемын адреналинже шукемеш, вӱргорныжо туртеш, шӱмжӧ чӱчкыдын кыра – чыла тиде давленийлан кугемаш амалым ышта. Организмыште икмыняр гана палдырныше тыгай шотан вашталтыш хронический черым – гипертонийым – пеҥгыдемда. Стрессым свежа южышто але пӱртӱсыштӧ коштын, чыла проблемым лийме семын куштылгынрак ончен, паша да каныме радамым шуктен, мален темын, йолташ да лишыл еҥ-влак дене мутланен, хобби дене заниматлалтын чактараш лиеш. Но кугу стрессым чытыме годым каныш ок полшо гын, специалистын полышыжлан эҥерташ кӱлеш.
Кудымшо мере вӱргорно давленийым эскерыме дене кылдалтын. Тыште чылажат раш: давлений мыняр кугу, шӱм-вӱргорно катастрофо лийын кертме лӱдыкшӧ тунар лишне. Сандене вуй корштымо але савырныме, пылышыште мӱгырымӧ, шӱлыш петырныме, шинчаште шем точко-влак коймо, оҥышто але шӱмыштӧ нелын чучмо годым давленийым висыманак. Врач эмлыме йӧным темлен гын, давленийым волтышо препаратым жапыштыже йӱман.
Шымше мере – профосмотр. Российын гражданже-влак ий еда профосмотрым эрташ праван улыт. Тидыже илышлан лӱдыкшӧ черым вияҥаш тӱҥалме йыжыҥыштак рашемдаш да тудым тичмашнек эмлаш йӧным ышта. Сандене участкысе терапевтын приёмыштыжо идалыклан кеч ик гана лияш тыршыман, вет тазалыкыште вашлиялтше уто-ситым специалист гына рашемден да эмлен кертеш. А шӱм-вӱргорно чер дене учётышто шогышо пациент-шамыч врач-кардиолог деке коштшаш улыт.
30 ий деч вара вӱрысӧ холестеринын чотшым эскерыман – тиде кандашымше мере. Тудыжо таза айдемын 1 литр вӱрыштыжӧ 5 ммоль деч шуко лийшаш огыл.
40 ий деч вара вӱрысӧ глюкозым идалык еда тергыман – тиде шӱм-вӱргорно чер дене черланыме деч аралалтме индешымше мере. Сакыр парня гыч налме вӱрыштӧ 3,3-5,5 ммоль, вӱргорно гыч налмыште 4-6 ммоль кышкарыште гын, тургыжланаш амал уке. Сакырын нормо деч кугурак улмыж годым эндокринологын консультацийышкыже кайыман.
Вӱр малыме системым нормыш кондышашлан келшыше препарат дене эмлалташ кӱлеш – тиде луымшо мерылан шотлалтеш.
Врач-терапевт але врач-кардиолог атеросклероз дене орланыше але шӱм-вӱргорно катастрофым чытен лекше пациент-влаклан вӱргорнышто чуҥга погынымо деч препаратым темла, тудак эмын дозыжым, эмлалтме жапым палемда.
Темлыме лу мерым шотыш налын шукташ гын, шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме лӱдыкшым палынак иземдаш лиеш.
М.ИВАНОВА ямдылен
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
