Марий Элын сулло журналистше, «Марий Эл» увер агентствыш пурышо «Кугарня» газетын тӱҥ редакторжо Ирина СТЕПАНОВА (ӱдыр фамилийже Ябердина) пел курымаш лӱмгечыжым пайремлыш. Таче ме тудын дене лишкырак палымым ыштена.
– Ирина Вильевна, мутланымашнам изи годсо гыч тӱҥалына чай…
– Шочын-кушкынам мый Пошкырт кундем Мишкан районын эн лукыштыжо, Бурай район границыште верланыше Тӧҥгак ялеш. Мемнан воктене тотар-шамыч илат. Ачам-авам тотарла ойлен моштат, межат палена. Кеч-мо гынат, тотар-шамыч мемнан ондален огыт керт.
Воктенак – Эшым ял. Тыште марий сотемдарче, йылмызе Гурий Кармазин шочын. Ялыштына школ 4 класс марте гына лийын, ме вич ий Эшым школыш коштынна. Кажне кечын – кум меҥгым. Вара тунемаш каенна Ардаш школышко, тушко шым километр. Кеҥежым велосиепед дене коштынна, а телым интернатыште иленна.
9-ше класс деч вара мыйым авам ден ачам колтынешт ыле Благовещенскысе педучилищыш. А мый изиэм годымак, нылымше классыштырак, Букварьыште ужынам Йошкар-Олам, Шкетан театрым да йӧратен шынденам, эре Йошкар-Олаш тунемаш кайымем шуын. А мыйым педучилищыш колтат. Йӧра, каенам, экзаменым кученам, вара авайлан ойленам: кеч-мом ыштыза, но мый тушко ом кай. Тыге 10-11 класслам Ардаш школыштак пытарышым.
– Вара шонен коштмо Йошкар-Олашке толынат, Марий кугыжаныш университетыште марий йылмызылан тунемынат.
– Йошкар-Олашке 17 ияшак тунемаш толынам. Авай конден коден. Мемнан тыге ыле: Башкирий гыч кєм палет, мутлан, колхоз гыч – туддек толын пурет. Ме толын пуренна Абукаевмыт дек. Вячеслав Александровичын акаже мемнан ялышке марлан лектын, туддеч адресым йодынна. Поезд гыч волен, вигак туш каенна, шижтарен да монь шуктен огынал, нуно эше мален кият. Ик кече тушто лийынна, вара мыйым тӱшкагудыш пуртен коденыт.
Тиде 90-ше ийлаште лийын, неле пагыт. Кызыт шарналтем да кузе коштынна, шонем. Йошкар-Ола гыч электричке дене 18 шагатлан каена, Казаньыш 22 шагатлан миен шуына да 2 шагат йӱд марте тушто поездым вучен шинчена. Сай, студент-влак шукын лийынна. Тунам лӱдыкшӧ пагыт лийын, оксам шолыштмо деч лӱдат, шинчаш вер уке, чылан вет поезд дене коштыныт. 1990 ийла мемнам чот пенгыдемден. Авай сентябрьыште пуэн колта оксам, тиде оксам тый ситарет теле сессий марте, кум тылзе илет. Ситаренна. Йӧра ме тысе Марий Эл гыч улшо ўдыр-шамыч дене пырля иленна, нуно пареҥгым да монь кондеденыт. Садлан кунам кызыт илыш неле манын ойлат, мый ӧрам: могай илыш неле?
– Тый «Кугарня» газет редакцийыште журналистлан ышташ тӱҥалынат да таче тӱҥ редакторжо улат. Пашаштет мом эн тӱҥлан шотлет?
– 4-ше курсышто редакцийыш практикыш толынам, тӱҥ редактор Иван Иванович Алексеев лийын. А 5-ше курсышто каникулыш миен толмек, 1 апрельыште вик пашаш пуренам. Туддеч вара эре тыштак ыштем.
Мый журналист улмем годымат да кызыт тӱҥ редактор семынат эре шонем: эн ондак эре сай материалым кычалман – оҥай еҥым, оҥай ситуацийым. Да возаш тыршаш эн ондак, моло газет деч ончыч, лудшылан тудо у лийже. А тыге огыл, кунам чылан возен але интернетыш вераҥден шуктат. Эре ойлем: айста кычалына оҥайрак материалым. Кажне журналистын шке кундемыштыже, районыштыжо йыҥгыртен увертарен шогышо еҥже лийшаш.
Кокымшо – коллективыште келшымаш озаланже. Журналист-влак кеч-кунамат икте-весым вашталтен кертшаш улыт. Газет паша – тӱшка сомыл: тиде мыйын, а тиде тыйын пашат манын огыл, а пырля-пырля ыштыман.
Кумшо – кычалман шке лудшым. Кажне марий газетын шке лудшыжо лийшаш. Тиде шотышто «Шийкорно» проектна полша. Вес ийынат ме шуена, тудо аралалт кодшаш, моло вере илыше марий-влакланат тидыже кӱлеш. Ме ойырен налына тугай кундемым, кушко марий артист-влак шагалрак коштыт. Мутлан, ончылий Шаран районыш миенна ыле, тусо Октябрьский олаште 5 тӱжем наре марий ила, ик ганат Марий Эл гыч миен марий концертым ончыктен огытыл. Ме корным почынна.
– Илыш пелашетлан морко качым ойырен налынат. Ешет дене палдаре.
– Мый тыгеже марлан каяш шоненам эре Башкирийышке, шкенан вел сӱан дене. Шкенан вел качылан каяш ӱдыр солыкымат ямдыленам, мемнан дене 3 метран солыкым тӱрлат. Авай шӱжарем дене когылянна мотор шондыкымат ямдылен, кызытат ялыште шогат.
Мый «Эрвел марий» ансамбльыш коштынам. 3-шо курсышто тунемме годым Сергей Пчелкин йолташыж дене кызытсе пелашем ансамбльыш гармоньым шокташ толын. Тудо тӱвыра да сымыктыш колледжыште тунемын. Икымше вашлиймаштак, шарнем Сеҥымашын XXX идалыкше лӱмеш полат ончылно адересем пуэнам, ала йодын да …ала-мо.
Ме кум ий келшенна. Кеҥежым ваш-ваш серышым возкаленна. Шкенан мӧҥгыштӧ лектын шинчам ыле клат шеҥгелне тополь йымалысе теҥгылыш да лудам ыле… Кызыт тиде серыш-влакым тугай чот лудмо шуэш, но арален коден омыл.
– Морко сӱанже лийын?
– Сўаным ыштенна телым 5 декабрьыште Морко район Эҥерсола кочмыверыште. Тунам пайремым чылан мӧҥгыштє эртареныт. Сашан родо-тукымжо кугу, пӧртыш огыт шыҥе, шоненна. Колхоз пытен, столовыйышто чот йӱштӧ. Качемарием йолташыже-влак дене ялыште мыняр электрокоҥга уло, чыла поген, окналашке одеялым сакалтыл петыркален, йӱдвошт ырыктеныт, но эрлашыжлан ырыктен шуктеныт. Еҥ шуко погынен, вара шокшат лийын. Тыге сӱан эртен, зато ушеш кодын.
Пырля 25 ий илена, тӱрлыжат лиеда. Пелашем 25 ий МВД системыште ышта, офицер. Боевой действийын участникше: Чечняште, Дагестаныште икмыняр гана лийын.
– Ваш-ваш ешын пеҥгыдылыкшым тергымаш?
– Пел ий вучет. Икана тыгай лийын: Сашам ужатен колтенам командировкыш, мӧҥгӧ толынам, нимом ыштымем ок шу, пӧлем покшелне кийыше пушкыдо маска модышым ик арня тышкыла-тушкыла чумкален коштынам. Нӧлтал пыташат кумыл лийын огыл. Тылзеш ик гана звонитла ыле, тунам тушкагудышто иленна, вахтёр кычкыра: «Ирина-а, Саша звони-и-ит!» Вес пачаш гыч пошкудо-шамыч кычкырат: «Ирина, вашке-вашке, Саша йыҥгырта!» Тӱшкагудышто вет ик еш гай илет.
Вара пелашемлан Йошкар-ола воктене мландым пуышт, шарнем, кужу шудо коклаш коктын шуйнен возынна да «Ынде мемнанат мландына уло» манын киенна – тунаре куаненна. Ондак мончам ыштышна. Ялысе улына гын, ялыш коштмо шуэш, пелашемын ача-аваже ынде уке улыт. Ме шкаланна ӱмаште пырня гыч нӧлтен шогалтышна, кодшо арнян теве газым пуртышна. Илаш лиеш. Тора огыл, 15 меҥге гына.
Злата ӱдырна 10 ияш, оласе 20-шо номеран школышто тунемеш. Эрвел куштымашке коштеш. Пеш поро чонан, тудым эре ӧндалаш, мокталташ кӱлеш.
– Родо-тукымет кугу манын ойлет. Кылда могайрак?
– Ме вич йоча улына. Питерыште ачамын шӱжарже ешыж дене ила, нунымат ме родной семынак шотлена. Кокымшо шӱжарем, Эдита Вильевна, Пошкырт кундемысе Краснокам районыш марлан каен, туныктышо, кызыт библиотекыште ышта. Кумытын Норильскыште илат: шӱжарем школышто, кок шольым Норильск никель заводышто ыштат.
– Ача-ават кузерак илыштыт?
– Ачам ден авам ялыште кызыт коктын гына илат. Мемнан кундемна Урал курык вершӧр тӱҥалтышлан шотлалтеш, корно то кӱза, то вола. Янаул – Уфа трассе дене Бурай районым эртет, Мишкан район тӱҥалеш веле, ик километр гыч – мемнан ял, кум меҥгым пурыман. Пӧртна корно воктенак. Вес ийын ачам 75 ийым тема, авам – 73 ияш. Ачам ўмыржє комбайнерлан, мехниклан ыштен, эре передовой комбайнер лийын. Эрдене ныл шагатлан лектын кая, кастене мынярлан толын пурен, паленат огынал, авай мончаш олтен ямдыла ыле. Шарнем, ачайын комбайныштыже чӱчкыдын йошкар флажок кечен, «Ачай мемнан могай сай, могай молодец!» манме чон кугешнымаш лийын. Авам фермыште ыштен, неле пагыт годым, окса шукырак лийже манын, ачам пелен комбайныште 5 ий наре полышкалышыжлан коштын. Вара колхоз столовыйышто поварлан ыштен, шала пашаште тыршен.
Шуко вольыкым: кок ушкалым, лу дене шорыкым, комбым-лудым, имньымат – ашненна. Пареҥгым кызытат шуко шындат, тынар ида шынде, манына. Меат, ӱдыр-шамыч, шорыкымат тӱредын, киндымат пыштен, ушкалымат лӱштен моштена, такшым ялыште илен мошташ йӧршӧ вате лийынна.
– Чон мӧҥгӧ велыш шупшеш?
– Мый Марий Элыште 25 ий утла илем. Ешем кызыт тыште. Башкирий, – мутат уке, мыйын шочмо кундемем, тушто ачам-авам, шӱжарем илат. Идалыклан ик гана, южгунам эше У ийлан, миен толаш тыршена. Чон шупшеш. Кажне кечын я эрдене, я кастене ача-авамлан йыҥгыртем, монден колтем гын, нунат йомдарат. «Мо одат звонитле-е?» – манеш вара авай.
Лидия СЕМЕНОВА мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
