Ий гыч ийыш Марий кундемна тӱзлана, кушкеш да тудын лӱмжӧ Российыште, йот эллаште илыше-влаклан утларак чӱчкыдын йоҥга.
Пытартыш жапыште республикыштына тӱвыра аланыште ятыр сай вашталтыш лийын, у тӱсым налше учреждений-влакат пашам ыштат, тӱрлӧ проект илышыш шыҥдаралтеш.
«Культур» нацпроект полшымо денат шуко шонымашке шуын кертме. М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрым, Чавайн лӱмеш национальный книгагудым, Волжск оласе краеведений тоштерым, Йошкар-Оласе музыкальный училищын концерт залжым, Шереметев замкым уэмден олмыктымо деч вара нине учрежденийлаш калык кумылын коштеш. Районлаште йоча сымыктыш ден музыкальный школ-влакым уэмдыме, нуным семӱзгар, тунемме материал да кӱлеш оборудований дене пойдарымат икшыве-влаклан вияҥашышт да кушкашышт сай йӧным пуа.
2021 ийыште Я.Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийым почмым искусство тӱняште кугу событийлан шотлаш лиеш. Ты учреждений пеленысе коллектив-влак кундемнан лӱмжым Российыште веле огыл, йот элыштат чапландарат.
«Тӱвыра» национальный проектым илышыш шыҥдарыме дене Марий Эл – ончыл радамыште. Тидын нерген кодшо кечылаште Россий правительстве председательын алмаштышыже Татьяна Голикован видеоконференций йӧн дене эртарыме совещанийыштыже «Тӱвыра» нацпроектым илышыш шыҥдарыме шотышто мутланымышт годым каласеныт. Тушто Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев ден тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Иванов лийыныт.
2023 ийыште нацпроект почеш Марий Эллан федерал, республик да верысе бюджет гыч 395,5 миллион теҥге ойыралтын. Кассе гоч шотлымаште – 95,2%. Тидыже эл мучко налмаште кокла показатель деч ятырлан шукырак (72,9%).
Тиде шийвундо дене Кужэҥер, Оршанке районлаште тӱвыра пӧрт-влакым пужен ыштыме, Юрино посёлкышто Г.П.Лосев лӱмеш историко-художественный тоштерым уэмден олмыктымо. Тыгак Йошкар-Оласе Рӱдӧ йоча библиотекыште модельный книгагудым ыштыме, Т.Евсеев лӱмеш национальный, Звенигово районысо краеведений да Йошкар-Оласе историй тоштерлам тӱрлӧ технике дене пойдарыме. Кызыт Волжск олаште ончычсо «Родина» кинотеатрым йоча сымыктыш школыш савырыме паша шукталтеш.
Идалык мучаш марте Медведево районысо Руэм йоча сымыктыш школым пужен ыштен шуктышаш улыт. Марий самырык театрым ачалыме паша 2024 ийыште мучашлалтшаш.
Республикыштына чыла гаяк районышто вер гыч куснылшо шуко функциян тӱвыра рӱдер (автоклуб) пашам ышта. Тудын полшымыж дене тӱвыра пашаеҥ-влак райрӱдӧ деч торасе яллаште илыше-влакын кумылыштым чапле концерт дене нӧлтат.
Э.Сапаев лӱмеш опер да балет академический театрыште, тыгак Волжск да Козьмодемьянск олаште виртуал концерт залым почмат чапле мероприятийым онлайн йӧн дене эртараш йӧным пуа.
Икмыняр районысо тӱвыра пӧртыштӧ почмо кинозалышкат жапым веселан да пайдалын эртараш изижге-кугужге куанен коштыт. Ындыжым яллаште илыше-влаклан кином ончаш лӱмынак олашке коштманат огыл.
Республикыштына театр коллектив-влаклан тӱрлӧ фестиваль («Майатул», «Мост дружбы», «Театральный Йошкар-Ола», «Кеҥеж тургым», чапланыше руш балерине Галина Уланова лӱмеш, Российысе самырык театр-влакын, А.Эшпай лӱмеш опер искусство фестиваль да молат) эртаралтеш.
Театрна-влак сеҥымашышт денат кугешнен кертыт. Кажне гаяк коллектив тӱрлӧ фестиваль гыч лауреат лӱм дене пӧртылеш.
Марий балет – республикнан кугешнымашыже. Тудо «Россий – сеҥымашан эл» федеральный проектыште нылымше верым айла.
Кундемыштына йоча-влак изинекак калыкнан тӱвыраже, йӱлаже да ыштыш-кучышыж нерген пален кушкыт да тидлан шӱмаҥыт. Теве, мутлан, Чумыр марий йоча хорым, Чумыр йоча духовой оркестрым, Чумыр йоча симфонический оркестрым, Чумыр йоча калык семӱзгар оркестрым кугу сценыште кеч-кунамат калык шокшо кидсовыш дене вашлиеш.
Талантан икшыве-влаклан мастарлыкыштым шуараш, тӱвыра да искусство аланыште ешартыш шинчымашым налаш чыла йӧн уло. Ӱмаште И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледж пелен Креатив индустрий школ почылтын. Тушто чылаже куд студий уло: звукорежиссур да электрон музык, анимаций, фото- да видеопроизводство, дизайн, цифран интерактивный технологий-влак. Занятий-влак проект да ончер паша, PR да маркетинг, арт-дисциплине, актёр мастарлык, тӱвырасе виктем направленийла дене эртат. Школышто 14-17 ияш икшыве-влак кок ий оксам тӱлыде тунемыт. Занятий-влак деч посна нуно тӱрлӧ конкурсыш, проектыш кумылын ушнат. Креатив индустрий дене кокымшо школ шукерте огыл Йошкар-Оласе художественный училищыште почылтын. Туныктымо программым кок ийлан келыштареныт: йоча-влак «Анимация и 3D», «Дизайн», «Фотовидео-производство» студийлаште тунемаш тӱҥалыт.
Марий кундемна кидмастарже-влак денат чаплана. Нунын пашаштым ятыр выставкыште ужаш лиеш. Кидмастар-влак шке ыштыме арверышт дене Российыште веле огыл, йот элыштат республикнан чапшым аралат да сеҥымаш дене пӧртылыт.
Марий кундемна ожнысекак тӱвыраже, йӱлаж дене ойыртемалтеш. А тидым чыла арален да тукым гыч тукымыш шуен толаш манын, кече еда усталык шӱлышан еҥ-влак изи мӱкшла тыршат.
А.БАЙКОВА
М.Скобелевын фотожо
