«Тӱрлаш изинек шӱмаҥынам»
Советский район Ӱшнур селаште поро кумылан Виногоровмыт еш дене палыме лийна. Суртоза Ефим Михайловичым шукын палат, а Галина пелашыже – уста кидмастар. Мийымына годым тудо лачак тӱрлен шинча ыле.
– Мый Шернур район Купран ялыште шочынам. Изинек кӱсотыш авам да ковам дене пырля коштынам. Мемнан Шем кӱсото лийын. Кугу кумалтышыш Купранысе кӱсотыш, Кӱкшывал кӱсотышкат мияш логалын. Марий йӱлам жаплыше кушкынам. Изинек тӱрым тӱрлаш шӱмаҥынам. Ты сомыллан пошкудо ӱдырамаш Лиза Богданова туныктен. Тудо пеш мастар ыле, тӱрлӧ кидпашам ыштен моштен. Ожно вет кажне ӱдырамаш солык мучашым тӱрлен, тувыр урвалтышлан кружвам пидын. Мылам кидпаша дене шинчылташ моткоч келша. Ожнысо да кызытсе марий тӱрымат тӱрлаш йӧратем. Ты сомыл чонышкем ласкалыкым пурта, – мане Галина Александровна.
Вара озавате ача-аваж нерген мутым лукто. Тудын ачаже Александр Данилович Богданов Кугу Отечественный сарыш кок гана миен. Икымше ганаже сельсовет гыч шке кумылын 18 ийым темымекыже вигак каен. Тунам Купран ял гыч кумытын доброволец семын каеныт.
– Ачамлан повесткым пуэн огытыл, садлан ятыр данныйже уке. Тидыже документым кычалме годым рашемын. 1942 ийыште сусырген толын, Моско воктене госпитальыште эмлалтын, тиде да сарыш кайыме данныйже военкоматыште кодын, моло кагазше уке. Эмлалтмеке, ачам сарыш 1943 ийыште уэш каен, трудовой фронтыш. 20 ияш сӧй мландыште вуйжым пыштен.
Авам, Марина Кугериевна Богданова, Пекул ял гыч. Ялже Купран деч тораште огыл. Тунемын сайын, сандене изба-читальныйыште ыштен, ликбез жапыште шоҥго-влакым лудаш, возаш туныктен. Колхозышто фермыште ыштен, почеркше пеш сай ыле, – шарналтен каласкалыш ӱдырамаш.
Школым тунем пытарымеке, Галина Марий Турек районысо Нартас ялозанлык-техникумыш тунемаш пурен. Тушто пеш сай ончыкылык специалист-влакым ямдыленыт. Санденак тунем лекше-шамычым пашаш вигак налыныт.
– Техникумыш 1964 ийыште тунемаш пуренам, 1968 ий февральыште тунем пытаренам. Советский ялозанлык управлений вигак районысо Ленин лӱмеш колхозыш зоотехниклан колтынеже ыле. Тушто тудо жаплан келшен толшо чапле вольык комплекс ыле. Тушко логалаш пӱрен огыл улмаш. Вара Тапшерыш, «Кундыш» колхозыш, специалист кӱлеш маныныт. Кызыт шонем да ӧрам: молан тунам каяш келшенам? Очыни пӱрымаш Тапшерыш корем гоч да лавыра корно дене коштмыжак мом шога. Нимогай корно уке. Кызыт гына сай корным ыштыме, а ожныжо коремжат пеш келге ыле, эсогыл тракторист-влакынат фермыш кудалышташ кумылышт лийын огыл. Шӧрым, кормам наҥгаяш чыланат тореш лийыныт, сӧрвалаш логалын.
Шонем, пашадар изи лиймылан кӧра. Вара, шем-ола породо ушкалым кондымеке, пашадар кугемын. Мый тиде колхозыш февральыште толынам, пелашем – августышто, – умбакыже каласкала Г.Виногорова.
Ефим Михайлович, Ежовысо совхоз-техникумым тунем пытарымеке, 1971 ийыште армийыш каен. Вара Тапшер колхозыш экономистлан толын. Шкеже ты кундемыштак шочын. Икманаш, шочмо вер шкеж деке шупшын.
– Колхозын конторжо изи ыле, когылянна ик ӱстел коклаште пашам ышташ логалын. Тыге палыме лийынна, ешым чумыренна. Пӱрымаш мемнам ушен. Тӱрлӧ вере пашам ышташ логалын. Кызыт Ӱшнур селаште илена. Коктынат пенсионер улына, – мутланымашке ушныш суртоза.
Виногоровмытын сурт озанлыкыштым ончен лекна. Пырдыжыште озаватын шер дене тӱрлымӧ радынаже-влак кечат. Теве ванный пӧлем. Тудын шке ойыртемже уло. Тушто изи коҥгам оптымо. Сандене йӱштӧ игече годым от кылме, изиш олто да мушкылт веле.
Фотоаппаратыш войзен налмеке, оза-влак дене чеверласышна, молан манаш гын мемнам эше ик суртоза вучен.
М.СКОБЕЛЕВ,
Л.ШАБДАРОВА
М.Скобелевын фотожо
