Марий кугыжаныш университетын Естественный науко да фармаций институтшын биохимий, клеточный биологий да микробиологий кафедржын доцентше, биологий науко кандидат Михаил ДУБИНИН лач тыге ойла. Шукерте огыл тудо мемнам черетан сеҥымашыж дене куандарен: 2023 ийысе президент программын «Самырык учёный-влакын сай тӱҥалтышан шымлымашым эртарымышт» конкурсшын грантше дене палемдалтын.
Ик сеҥымаш почеш весе
Арам огыл «черетан» ма нын ойлем. Талантанэрге шке ойырымо корныж дене ӱшанлын кайымыжым кугу шанче тӱняшке икымше ошкылым ыштымыж годымак пеҥгыдемден. Да шканже, университетлан, республиклан веле огыл, а уло Российлан. Палашда да тудын дене кугешнаш сеҥымашыже-влакым радамленак пуынем:
– 2009-2011 ийла – Российысе фундаментальный шымлымаш-влак фондын грантшым сеҥен налын, палемдыме ийлаштак – «Кӱшыл школын шанче куатшым вияҥдымаш» аналитический ведомственный целевой программын грантшым;
– 2012-2013 ийла – Российысе федеральный целевой программын грантше;
– 2013-2015 ийла – Россий Федераций Образований да науко министерствын;
– 2014-2016 ийла – Российысе фундаментальный шымлымаш-влак фондын; Россий Федераций Образований да науко министерствын;
– 2015 ий – Марий кугыжаныш университетын;
– 2010 ий – талантан молодёжьлан полышым пуымо шотышто Россий Федераций президентын премийжын лауреатше;
– 2013, 2014, 2015 ийла – Европысо биохимический обществе-влакын федерацийыштын конгрессыштын стипендиатше;
– 2013 ий – Марий Эл Республикым вуйлатышын стипендийжын лауреатше;
– 2014 ий – Россий Федераций президентын стипендийжын лауреатше;
– 2015 ий – «2014 ийыште эн сай самырык учёный» конкурсын лауреатше;
– 2016 ий – самырык учёный ден аспирантше-влаклан Россий Федераций президентын стипендийжын лауреатше;
– 2018 ий – «Опора Республики» премийын лауреатше.
Эмлаш лийдыме черан-влаклан полшаш манын…
Марий кугыжаныш университетыште тудо 2011 ий гыч пашам ышта. Палемдыме жап гыч Михаил кажне ийын гаяк шке шымлыме областьше дене Россий кӱкшытан грантым сеҥен налын да тидым ыштымым умбакыже шуя. Тенийысе конкурсыш пуымо проектше «Ассоциированный с митохондриями мембраны: роль в нарушении ионного гомеостаза и мишень для терапии мышечной дистрофии Дюшенна» маналтеш. Конешне, шанче тӱня деч мӱндырнӧ улшо айдемылан (нунын коклашке мыят пурем) ик вуймут гыч гына шымлыме пашам умылаш моткочак неле, сандене ты шотышто Михаил простан тыге умылтарыш:
– Ме фармакологический разработко-шамычым ыштена, кызыт ынде социальный могырым кўлешан чер-влакын генетический технологийыштым шымлена. Тиде диабет, нейрогенеративный чер, мутлан, Паркинсонын. Мыйын шанче пашам Дюшеннын чогашыл дистрофийже дене кылдалтын. Тиде чер дене йоча-влак орланатда эмлаш лийдымылан кєра
пеш вашке илыш дене чеверласат. Нунылан куштылгырак лийже манын, терапийым эртараш тудым, рашракше – митохондрийым – шымлена. Эн тӱҥжӧ – лектыш практике медициныште кучылташ пайдале лийже. Кӧ огеш пале, митохондрий-влак уло капкыл мучко тканьлаште улыт да кажне тканьлан посна функцийым шуктат. Но эн тӱҥ кок пашашт – клеткым шӱлыктат да энергийым ыштен луктыт. Икманаш, митохондрий организмлан кӱлеш энергийым ыштен лукшо электростанцийлан шотлалтеш. Тудо ситышын да сайын пашам огеш ыште гын, чогашыл чер вияҥеш.
«Мыняр шуко палет, тунар шуко палыме шуэш»
Михаил шочынжо Оршанке посёлкышто, но кушкын Йошкар-Олаште. А биологийлан рӱдоласе 28-ше №-ан школышто тунеммыж годым шӱмаҥын.
– Биологий – шуко тӱрлӧ шӧрынан науко, – ойла рвезе. – Тудын логикыжым умылет гын, шукырак да шукырак палыме шуэш.
Тиде йӧратымашак тудым Марий кугыжаныш университетын биологий-химий факультетышкыже конден. Михаилын мутшо почеш, шымлыме пашалан тудым икымше шанче вуйлатышыже, биологий науко доктор, профессор Виктор Николаевич Самарцев кумылаҥден.
– Тудо Москвасе кугыжаныш университет деч вара мемнан Марий кугыжаныш университетыш толын, диссертацийжым арален да тыштак шанче школым почын. Тушто учёный-влак кӱлеш приборым шке кид дене погеныт – тыгай неле жапым ты школ эртен. Чыла тиде мыйым шымлымаш пашалан кумылаҥден, да нунын деке ушненам, – каласыш самырык еҥ.
Эн кугу шонымаш…
Эн кугу шонымаш шотышто мут лекмеке, – Михаил каласыш:
– Паледа, пытартыш ийлаште мый декем чогашыл дистрофиян йочам ончен куштышо икмыняр ача-ава толын. Кызытлан тиде чер эмлаш лийдымылан шотлалтеш. Но мемнан Марий кугыжаныш университетыште тудын дене кылдалтше терапийым кумдаҥдыме шотышто
кугу программе илышыш пурталташ тӱҥалын. Чогашыл дистрофий чер дене орланыше йоча-влакын ача-аваштлан чынжымак моткочак неле шке икшывыштлан полшынешт, но терапийлан препарат моткочак шагал. А мыйже вет врач омыл, сандене каҥашым пуаш нимогай правам уке, туге гынат полышым пуэн кертше рӱдер-шамыч дене кылна уло, сандене ача-ава-влакым тушко колтена. А тыгеже кеч-могай шымлыме паша финанс дене кылдалтын, ответственный гынат, эн тӱҥжӧ – тудо еҥ-влаклан кӱлешан лийшаш. Эше теве мом каласыме шуэш. Шукынжо шанче паша куштылго манын шонат. Йӧршынат тыге огыл. Тудо моткоч неле да шуко жапым налше. Тый пашаште гына огыл ыштет, мӧҥгыштат. Эреак шуко литературым шымлен лудат, а тудыжо шукыжо кызытсе жаплан келшыше лийшаш.
«Те чогашыл дистрофиян йоча-влак, нунын ача-авашт шотышто тыге ойлышда… Врач лияш шонымаш лийын огыл?» йодышемлан самырык еҥ тыге вашештыш:
– Чыным ойлаш гын, врачвлак ончылно вуйым савем. Йоҥылышым ышташ нунын правашт уке, сандене моткоч пеҥгыде койыш-шоктышан, кугу кӧргӧ виян айдеме лийман. Мый ужам, кызыт университетыштына тунемше-влак шинчымашым гына огыл погат, тыгак шанче разработкым, кӱлешан препаратым ямдылымаште тыршат. Лабораторийыштына биологий науко доктор, доцент, вузын инноваций паша шотышто проректоржо Константин Николаевич Белослудцевын вуйлатымыж почеш студент-влак дене пырля лу наре еҥ пашам ыштена. Тидын дене теве мом ойлынем: шанче пашам ышташ нигушко ӧрдыжкӧ каяш огеш кӱл – мемнан республикыште тидлан чыла йӧн уло, кумыл да шинчымаш гына лийже.
Лаштыкым Г.Кожевникова ямдылен
Снимкыште: Марий кугыжаныш университетыште Науко фестиваль годым М.Дубинин (шолаште) К.Белослудцев дене пырля
Фотом Марий Эл Образований да науко министерствын сайтьше гыч налме
Материал 60 (25468) №-ан «Марий Эл» газетыште 2023 ий 18 августышто савыкталтын
