2022-2023 тунемме идалык шеҥгелне кодын манын каласашат лиеш, экзамен жапым гына чытен лекман. Мутат уке, тидыжым эн чот школышто тунемше-влак вучат, вет ончылно – кеҥеж каныш. Санденак чевер шошын пытартыш кечылаштыже школ кӧргыштӧ, парт коклаште кӧн шинчымыже шуэш? Звенигово район Шолэҥер кыдалаш школын кудывечышкыже пурымекат тиде шонымашак шочо: ик класс тӱжвалне физкультур урокышто гын, весын технологий урокшо яндар южышто эрта.
Пашамат йӧратат, спортланат шӱман улыт
Мемнам, ӧрдыжъеҥ-влакым, ужмеке, 2 «б» классыш коштшо йоча-влак рӱж гына саламлалтыч да туныктышышт Евгения Борисовна Королькова йыр чумырген шогальыч. А «Туныктышыдам йӧратеда?» йодмемлан «Да-а!» ман уло школ кудывечым шергылтарышт. Евгения Борисовнам тиде тунемме верыште физкультурлан, спортлан 13 ий шӱмаҥда, а чылаже туныктымо пашаште ынде 35 ийым тырша.
2 «б» деч тораштак огыл 6 «а» классыш коштшо-влак тыршат: ӱдыр-влак кудывечын чаткан гына сӧрастарыме йыраҥлаштыже кушшо тӱрлӧ пеледышыш вӱдым шават, а эрге-шамыч кужу шудым солат, тудым кораҥдат. Технологий урокышт ты кечын тыге эрта. Рвезе-влак дене пырля туныктышышт Юрий Владимирович Исаев тырша. Евгения Борисовна семын тудат – физкультур дене педагог, но пытартыш жапыште эше технологий урокым эртараш ӱшаненыт – педагог-шамыч огыт сите. Юрий Владимировичынат паша опытшо кугу, тудо чылаже 43 ий йоча-влакым спортлан шӱмаҥда, тӱрлӧ таҥасымашлаш коштыкта, а эн тӱҥжӧ – ончычсо семынак йӧратыме пашажым уло шӱм-чонжо дене ышта. Тидымак Королькова нерген ойлаш лиеш. Спортлан шӱмаҥдыше нине кок уста педагогын лектышыже шинчаончылнак: Шолэҥер школын тунемшыже-влак куштылго атлетике денат, ече дене куржталмаштат, пытартыш жапыште регби, скэтбаскет дене таҥасымаште районышто веле огыл, республик кӱкшытыштат чӱчыкыдын сеҥышыш лектыт, призан верым налыт. Тидын нерген школ директор Светлана Ильинична Самикова куанен-кугешнен каласыш:
– Мемнан тунемше-влак спортланат, пашаланат шӱман улыт. Ача-авашт кокла гыч шукышт верысе «Звениговский» совхозышто пашам ыштат, сандене мӧҥгысӧ сомылка тӱҥ шотышто икшыве-влак ӱмбалне. Меат изинек пашалан кумылаҥдаш тыршена, мом огыт мошто – туныктена.
Волгыдо, ару, йоҥгыдо
Таче тиде тунемме верыште чылаже кумшӱдӧ утла ӱдыр-рвезе шинчымашым пога, тений 11-ше классым 9 еҥ тунем пытара. Вуйлатышын мутшо почеш, нунын кокла гыч иктыже шӧртньӧ медаль дене палемдалтшаш, но чылажымат Иктешлыше кугыжаныш экзамен рашемда.
Светлана Ильинична школ директорын пашажым латкудымшо ий шукта. Звенигово район Юлъял селан ӱдыржӧ Н.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын физике-математике факультетше деч вара шке кундемышкыжак, Ташнур школыш, пашам ышташ толын. Туныктен веле огыл, варажым завуч лийын, а пытартыш кок тунемме ий директорын сомылжым шуктен.
– Но реорганизаций жапыште Ташнур школ петырналте. Мый варажым икмыняр вере пашам ыштенам: Красногорский посёлкысо 14-ше №-ан училищыште , «Дружба» санаторийыште, Красногорский посёлкысо 1-ше №-ан школышто туныктенам, а тышке 2016 ийыште вуйлатыше семын толынам, тыгак математикым туныктем, – каласыш Светлана Ильинична.
Школым чоҥымылан латныл ий эртен гынат, оралте тӱжвачын торашке волгалтеш, кӧргыштат чыла вере ару, йоҥгыдо. Санденак шукынжо «у гаяк» маныт.
– Ме кажне кеҥежым тунемме верыштына олмыктымо, уэмдыме пашам ыштена, – ойла вуйлатыше. – Мыланна кӱлеш материал дене верысе «Сайвер» предприятий полышым пуа. Тыгак тунемме вернан материально-технический базыжым пеҥгыдемдымаште моткоч кугун «Звениговский» совхозым вуйлатыше Иван Иван Иванович Казанков полша. Но мый тудын деке чот кӱлмӧ годым гына каем, тудо нигунам отказен огыл, сандене моткоч кугу тау! Мутлан, 2019 ийыште школыштына трук музыкальный аппаратур пашам ыштымым чарнен, эсогыл «Пытартыш йыҥгыр» пайремым эртараш нимо дене ыле. 85 тӱжем теҥгеаш аппаратурым тунам мыланна лач «Звениговский» совхоз налын пуэн. Тудын полшымо денак 2021 ийыште кочмыверна 6 камфоркан плита дене уэмдалтын. Теният тушкак йодын мияш логале. Шкат паледа, 2022 ий 1 сентябрь гыч уло Россий мучко чыла школлаште кажне шочмын «Кӱлешан нерген мутланымаш» класс шагат гыч тӱҥалын. Класс еда коштмо деч вара мый тыгай иктешлымашым ыштышым: тудым эртараш туныктышо-влак компьютер мониторым кучылтыт, но тудо изи, йоча-влак чылан ужынат огыт шукто. А тушто умылтарыме теме тачысе кечылан моткочак кӱлешан, сандене тыгай класс шагатым эртараш кугу экран полшымо дене сайрак. Вич экраным районысо администрацийын образований пӧлкаже пуэн гын, эше латвизыт кӱлын. Мый адакат Иван Иванович деке миенам. Тыге «Звениговский» совхоз мыланна 15 телевизорым налын пуыш. Тыгак кугу таум каласыме шуэш индивидуальный предприниматель Дмитрий Александрович Серковлан. «Кӱлешан нерген мутланымаш» класс шагат деч ончыч торжественный линейке годым ме кажне шочмын Россий Федерацийын кугыжаныш флагшым нӧлтена. Тидым уремыште ышташ йӧн уло, но телым, йӱштӧ игече годым, йоча-влакым тӱжвалне шогыктымо огеш шу – ме нунын тазалыкышт верч мутым кучена. Сандене эше ик флагштокым школ кӧргыш шогалташ шонымаш шочын, тиде пашам мыланна лачак Дмитрий Александрович ышташ полшен. Тыгак тудо кызыт тунемме верын эртыме корныжлан, сеҥымашыжлан пӧлеклалтше стендым ямдылаш полша.
Лектышан паша дене палдарат
Каласыман, лач Светлана Ильиничнан вуйлатыме жапыште Шолэҥер школышто патриот клуб-влакын республик кӱкшытан слётышт лийын. Тыгак тыште палемдыме жапыште школ директор-влакын район кӱкшытан семинарышт эртен.
– Воспитаний дене кылдалтше методический материална, паша опытна деч посна мемнан тыгак тунемше-влакым пукшымо шотышто производство пайдале йӧн-шамыч улыт. Тунемме верыштына район кӱкшытан семинарыште нунын дене палдарена. Таче кечылан школышкына коштшо чыла йочалан шокшо кочкышым пукшена, нунын кокла гыч 116-шо шуко шочшан еш гыч улыт, – каласыш вуйлатыше.
Мучашлан Светлана Владимировна деч «Тачысе самырык тукымлан патриотизм шӱлышым шыҥдарыме шотышто нелылык вашлиялтеш мо?» йодым. Опытан туныктышо тыге вашештыш:
– Йоча-влак губко гай улыт, кузе кучет тугай лийыт. Мемнан школ нерген ойлаш гын, ты шотышто пашанан тӱҥ шонымашыже – кӱлеш! Икшывын шӱм-чонышкыжак шуктышаш улына, тунам гына тудо чылажымат чын умыла. Школыштына патриотизм шӱлышан ятыр мепроприятий эртаралтеш. Мутлан, мемнан кундемыште икмыняр шарныктыш уло, ме кажныштыже арулыкым эскерена, телым лумым эрыктена. Чаманен каласыман, кызыт эртыше военный специальный операцийыште кок выпускникна вуйым пыштен. Иктыжлан, Денис Бастраковлан, школ пырдыжыште мемориал оҥам вераҥденна, а кокымшыжын колымыж нерген шукерте огыл пален налынна. Йоча-влак чыла умылат – иктымат виеш ыштыкташ ок кӱл, тыгай мероприятийлаш уло кумылын ушнат. Шарныктыш ончыко пышташ венокым тунемше-влак дене пырля ыштена. Кӱлешлыкым огыт умыло гын, тидым ыштат ыле мо? Конешне, уке.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
