5 апрельыште Йошкар-Олаште верланыше Бауман лицейыште кундемыштына тыршыше туныктышо ден воспитатель-влакын республик кӱкшытан «Марий Эл Республикысе Идалыкын туныктышыжо-2024», «Марий Эл Республикысе Идалыкын воспитательже-2024» да «Марий йылмым эн сайын туныктышо» профессионал мастарлык конкурс торжественно почылто. Палемдыме тунемме верын сценышкыже ты гана 38 педагог лекте.
Нуно чыланат конкурс-влакын муниципальный йыжыҥыштыже сеҥеныт да ынде моштымашыштым финалыште ончыктат. Тений республикнан «Идалыкын туныктышыжо-2024» чап лӱм верч чылаже 19 туныктышо таҥаса, «Идалыкын воспитательже-2024» конкурсышто – 14 еҥ да 5 педагог марий йылмым туныктымаште мастарлыкше дене палдара. Марий Эл образований да науко министрын алмашышыже Валентина Гаврилова чыла участниклан паша лектышым ончыктымаште сеҥымашыш шуаш тыланыш.
Конкурс-шамычын икымше йыжыҥышт ты кечын Бауман лицейыштак эртаралте. Педагог ден воспитатель-влак туныктымаште да воспитанийым пуымо пашаштышт кучылтмо ик эн пайдале йӧнышт да лектышышт дене палдарышт. Ик тыгай методический лабораторийыште мыят лийым. Куштыжо? Конешне, «Марий йылмым эн сайын туныктышо» конкурсын финалистше, самырык тукымым шочмо йылмылан шӱмаҥдыше ик эн виян педагог-влак дене. Нунын лӱмышт – Людмила Алмаматова (Шернур район Кукнур школ), Алевтина Семёнова (Советский район Роҥго школ), Наталия Павлова (Курыкмарий район Пайскырык школ), Наталья Малинина (Морко район Зеленогорский школ) да Снежана Соколова (У Торъял район Тошто Торъял школ) (снимкыште). Куанен палемдыман, ты гана финалыште туныктышо да тудын тунемшыже усталыкыштым ончыктат. Шке жапыштыже У Торъял районысо Тошто Торъял школын педагогшо Снежана Соколова Шернур кундем Кукнур школышто шочмо йылме да литературлан шӱмаҥдыше Людмила Алмаматован тунемшыже лийын. Тыгайже тымарте «Марий йылмым эн сайын туныктышо» республик кӱкшытан таҥасымаште вашлиялтын огыл. Мыйын шонымаште, тиде – кеч-могай педагоглан эн кугу сеҥымаш. Нине кок уста туныктышо дене эн ончычак мутым вашталташ кумыл лекте.
– Мыланем тиде – моткочак кугу куан: ты конкурсышто шке тунемшем ужынам, – ойла республикын ик эн виян педагогшо Людмила Ильинична. – Тугеже пашам ыштымем арам лийын огыл. Кугешнымаш кумыл лектеш, полшымо шуэш. Ӱшана гынат, туныктышо кеч-кунамат шке тунемшыже верч тургыжлана. Тиде шижмаш эреак чонышто ила.
А Снежана Геннадьевна тыге каласыш:
– Туныктышем мылам – пример. Мый конкурсыш тудым сеҥаш огыл, а опытым налаш толынам. Лач Людмила Ильиничнам ончен, туныктышо лияш кумыл шочын, ты профессийлан лач тудо шӱмаҥден. Школышто лу ий пашам ыштем. Йоча-влак шочмо йылмым йӧратышт, тудым вияҥдышт, марла лудын-возен да яндарын мутланен моштышт манын тыршем.
«Йоча-влак шочмо йылмым йӧратышт, тудым аралышт да вияҥдышт» ой конкурсын икымше йыжыҥыштыже кажне участник деч йоҥгалте. Мом шылташ, тидым ышташ куштылгыжак огыл, вет таче чылт марий ялысе школын икымше классышкыже рушла мутланыше икшыве-влак толыт. Нуным шочмо йылмыштлан шӱмаҥдаш – манаш веле! Но мемнан уста туныктышо-влак тыршат, шеҥгеке огыт чакне. Тиде веле огыл – кызытсе келшыше тӱрлӧ у технологийым, йӧным кучылтын туныктат, тунемше-влакын марий шӱм-чоныштым тарваташак тыршат. Мутлан, Морко районысо Зеленогорский школышто кугыжаныш марий йылмым туныктышо Наталья Геннадьевна Малинина уроклам эртарымаште кроссворд дене пашам ыштыме йӧным кучылтеш. Тудын мутшо почеш, тиде йоча-влак оҥай, адакшым лектышан: кроссвордым ыштыме годым нуно у мут-шамычым писынрак шарнен кодыт
Конкурсын вес участникше Наталия Мануиловна Павлова ӱмыржӧ мучко Курыкмарий районысо Пайскырык школышто марий йылмым шочмо йылме семын туныкта.
– Туныктышо усталык шӱлышан айдеме лийшаш да обязательно шке пашажым йӧратышаш. Тудо кажне тунемшым личность семын ончышаш да кажнын моштымашыжым вияҥдаш йӧным муын кертшаш. Йоча-влак ик семын чыланат отличник лийын огыт керт, туге гынат кажныже, школым тунем пытарымеке, шканже чын корным муын моштышаш, — каласыш тудо.
Советский районысо Роҥго кыдалаш школышто тыршыше Алевтина Александровна Семёнованат туныктымо опытшо кугу. «Кугу» манмыже шагал, очыни, вет шке жапыштыже ты кундемысе Ашламаш школын (авт.: тудым петыреныт) директоржо лийын, тудлан чонжым пыштен. Кызыт тыгаяк кумыл дене Роҥго школышто тырша да йоча-влакым шочмо йылмыштлан шӱмаҥда. Паледа ыле гын, тудын вуйлатымыж почеш, йоча-влак мыняр да могай марла спектакльым шындат! А сценарийжым Алевтина Александровна шкеак воза. Усталык шӱлышан туныктышо «Марий йылме (кугыжаныш) дене паша тетрадьым» ямдылен да конкурсышто тудын дене палдарен. Шернур районысо Кукнур школын туныктышыжо Людмила Ильинична Алмаматова шотышто мутем умбакыже шуйынем да ешарен каласынем. Тудым ужымат, вигак 2010 ийысе тыгаяк кӱкшытан конкурсым шарналтышым. Тунам финалыште республикысе латик район гыч марий йылмым туныктышо таҥасен. Людмила Ильинична нунын коклаште лийын да тунам «Самый смелый урок» лӱман номинацийыште палемдалтын. Ты гана тудо шочмо йылмым туныктымаште тоштер педагогикым кучылтмын пайдаж да лектышыж дене палдарен. Туныктымо деч посна тудо таче чолга мер пашаеҥлан шотлалтеш, шанче-методике пашам ыштымашке кумылын ушна, учебник-влакым ямдылымаште тырша, паша тетрадь-влакым савыкта, школ кружоклан программым воза, йоча-влак дене пырля фольклор экспедицийым эртара да марий йылме дене электрон учебникым ыштымашке кугу надырым пыштен.
Конкурсант-влаклан туныктымо йӧнышт дене палдараш улыжат 15 минут пуалтеш. Разве тынар жапыште чылажым каласкален шуктет? Уке, конешне. Вет кажныжын вачӱмбалныже – кугу да ответственный паша, тудым шукташ мыняр вий да жап кая – каласкаленжат от пытаре, шонем. Сандене тау тыланда, чолга туныктышына-влак! Чаманен каласыман, тендан гай ура чонан, шочмо йылме верч виян шогышо педагог ий гыч ийыш шагалем толеш. Ончычрак каласышым, 2010 ийыште тиде конкурсышто латик участник лийын гын, ынде икмыняр ий почела – визыт-кудыт дене гына. Могай амаллан кӧра моло районла гыч огыт ушно – каласаш неле. Мутлан, икмыняр ий почела Кужэҥер район гыч туныктышо-влак уке улыт. Но ӱшан ок йом, вет тушто чолга педагог-шамыч уке огытыл, шушаш ийлаште нунат ушнат манын шонена.
Конкурсын икымше йыжыҥже шеҥгелан кодо. Тудо могай шонымаш-иктешлымашым шочыктыш? Тиде йодышемлан жюрин еҥже, Марий образований институтын марий филологий да культурологий кафедржын доцентше Надежда Васильевна Гусева вашештыш:
– Тачысе методике семинарым иктешлаш гын, туныктышо-влак кызытсе жаплан да ФГОС-ын йодмашыжлан келшыше йӧн дене пашам ыштат, сандене чын корнышто улыт манын каласаш лиеш. Коеш, нуно йоча-влакым чынжымак туныктынешт веле огыл, уым пуынешт да шӱм-чон поянлыкыштым пойдарынешт. Туныктымо йӧнышт оҥай да лектышан.
Туныктышо-влакын республик кӱкшытан профессионал мастарлык таҥасымашышт умбакыже шуйна. «Марий йылмым эн сайын туныктышо» конкурсын участникше-влакым лишыл кечылаште «Урок», «Мастер-класс», «Класс шагат» заданий-влак да «Йыргешке ӱстел» вучат. Сеҥыше-влакым 27 апрельыште саламлаш палемдыме.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
