Татарстаныште эртыше Пеледыш пайремыш мийыме годым Кукмарий район Сэҥер ялыш лӱмынак пурен лекна. Молан манаш гын, изи гына ты ялыште «20-шо курым тӱҥалтышысе марий сурт-пече» этно-тоштер пашам ышта, шкеныштын моторын тӱзатен шындыме паркышт, турист-шамычлан мален лекташ унагудо пӧрт-влак улыт, маньыч… А Кукмарий районыштыжо 700 наре марий тӱшкан ила.
Ожсо кугорнын ужашыжат аралат кодын
Сэҥер Уял ял шотан илем деч кок километр ӧрдыжтӧ верланен. Историй почеш, тыште йоген эртыше эҥер пелен марий-влак икмыняр курым ончыч лакемыныт. А илемжым Ший Эҥер манын лӱмденыт.
Ойлат, акрет годым тыште шинчанужшо-эмлызе илен. Тораштак огыл Екатерининский тракт эртен. Корныеҥ-влак имньым вашталташ йӱдлан малаш шогалыныт. Ойлат, Екатерининский акрет кугорнын бутовый кӱ дене шарыме ужашыже кызыт мартеат аралалт кодын. Верысе калык нунылан шинчанужшын илымыж нерген нунылан ойлен. А эмлызе шке моштымашыжлан оксам огыл, кочкышым гына налын. Тудын деке шукын полышым йодын коштыныт. Поянрак еҥ-влакын каретышт лап гоч сайын кудал эртен кайыже манын, эсогыл кӱварымат ыштеныт улмаш.
Тунам тыште утларакше руш-влак иленыт. Ончыч грамото школым, вара ныл классан школым почыныт. Вара школжым Кашкарыш, а эше варарак Уялыш кусареныт. Шке жапыштыже тыште «Победа» колхоз чапланен. Кевыт лийын, но тудым шорык фермыш савыреныт. Йочасадат лийын. Верысе черке 1946 ий марте ыштен. Варажым тудымат ронченыт. 2010 ийыште гына тӱшка вий дене олмышкыжо часамлам шогалтеныт, тудлан Иоанн Кронштадскийын лӱмжым пуэныт. Лач ты святой шке жапыштыже Сэҥерыште черкым нӧлташ шийвундым ойырен, маныт. А шке ялже мотор курыкан да тайылан верыште шинча.
«Санниковмытын мландышт»
Жап эртыме семын ял сынжым вашталтен, илыш шыпланен, шукынжо тӱрлӧ кундемыш илаш кусненыт. Но шочмо-кушмо мланде шочшыжо-влакым шкеж деке шупшеш. Тыгак лийын тыште илыше кугу, шуко шочшан Санниковмыт тукымыштат.
Лач ты тукым гыч Ольга ден Екатерина, кызыт шкешт Москваште да Набережные Челны олалаште илат, марий этнографий тоштерым почыныт. Санниковмыт ешын ынде шке уремжат уло, манаш лиеш. Ончыч тышке Ольга пӧтылын, шке суртым нӧлтен. Вара Екатеринат кумылаҥын. Варажым моло шочшат, икте-весылан полшен, суртан лийыныт. Лач Санниковмытлан кӧра Сэҥер у шӱлышым налын. Ольга Васильевна проект пашам шукташ пижын, а Екатерина тудлан – чыла шотыштат ӱшан эҥертышыже. Марий Эл гыч мийыше журналист-влакым тудак вашлийын ужатен коштыктыш, шке кундемже, тоштер дене палдарыш.
Калык йӱла тоштерыште ила
«Татнефть» благотворительный фондын грантше кӱшеш Санниковмыт 2020 ийыште ты тоштер-комплексым нӧлтеныт. Молан? Вет йоча пагытышт лач тыште эртен. Ӧрдыжтӧ илен коштын, нуно эре шочмо верыштын ончыкылыкшо нерген тургыжланеныт. Яллан у шӱлышым пуаш шонымашак ты пашалан пижаш таратен. Лектышыже таче шкеныштымат куандара.
Сурт-оралтым кужу жап нӧлтеныт, 2022 ийыште гына ямде лийын. Тӱҥ пӧртлан пуражым кужу жап кычалыныт да Киров область Кошай ялыште верештыныт. Пырняжак 100 ий утлаш. Оралтым нӧлтымӧ технологийжат пеш тошто. Кызыт тыште марий ешын илышыж дене палдарыше тичмаш сурт-оралтым ужын кертына.
Капкаш пурет да кугу кудывечыш логалат. Шола велне – куд лукан кугу пӧрт, ончылныжо – мотор веранде. Пӧртыш ожно ялозанлыкыште кучылталтше тӱрлӧ арверым, вургемым, кӱлеш настам чумырымо, коҥгам келыштарыме. Эсогыл пӧртйымалне тунам мом кучымым турист-влак ужын кертышт манын, тушко волымо омсажым янда гыч ыштыме.
Пӧртын у пристройыштыжо турист-влакым вашлияш, интерактивым эртараш чыла келыштарыме, тыште марий калык кочкыш дене сийлат, семӱзгар дене шокташ туныктат. Экскурсий годым толшо-влак ожнысо шондыкышто мом аралыме, кузе куэмым куымо паша дене палыме лийыт. Тысе экспозиций залыште уна-шамычланат тӱрлӧ мероприятийым эртарат. Верысе «Кна вел» ансамбльын участникше-влак нунын кумылыштым нӧлташ полшат.
Кудывечын пурла велныже – клат, леваш, чыве-лудылан, тӱкан шолдыра вольыклан вӱта. Тошкемыш лектат – шем мончам ужат, кеч тӱжвачын тудын тыгай улмыжым от умыло. Екатеринан палемдымыж почеш, тудым эше ыштен шуктымо огыл.
Тыште весымат каласен кодыман, Санниковмытын тыршымышт денак ял пайремым эртарат, уна-влакым вашлийын ужатат, корным, верысе часамла- влакым тӧрлат.
Парк
Тоштер воктенак «Санниковмытын паркыштым» тӱзатыме. Ты пашам посна проект почеш федерал шийвундо кӱшеш шуктымо. Тушто тӱшкан канаш чыла йӧн уло: кугу сцене, шинчаш вер, электротул, мотор кушкыл-влак… Паркым савар дене авырен налме. Каласен кодыман, кодшо ий кеҥежым Татартсанысе марий ӱдыр-рвезе-влакын черетан Самырык тукым слётышт лач тушто эртаралтын.
Светлана Носова
Снимкыште: чолга марий ӱдырамаш-влак Ольга ден Екатерина.
Светлана Носован фотожо.
