Прозаик Маргарита Ушакован «Тошто пӧртын монологшо» повестьшым йӱкын лудмаш
Унала але вес вере мийыме годым тау мутым чеверласыме годым ойлат. Но мый тиде возымаштем, шот-ратым пудыртен, М.Шкетан лӱмеш Марий драмтеатрын артистше-влаклан: Российын сулло да Марий Элын калык артистше лӱмым нумалше Олег Кузьминыхлан, Марий Элын калык артистше Светлана Строгановалан, Марий Элын сулло артистше Марина Почтеневалан да уста артист Генрих Тимиряевлан тӱҥалтыштак тауштем. Умыр теле кастене чоным ырыктыше касым пӧлеклымыштлан. 30 январьыште нуно прозаик Маргарита Ушакован «Тошто пӧртын монологшо» повестьшым калык ончылно йӱкын лудыныт. Тиде – С.Строганован шке кумылын шуктымо пашаже.
– Шонымаш книгам кидыш кучымекак шочын. Ял гыч олашке илаш куснышо кажне еҥлан тиде теме лишыл. Мыйын илышыштемат тыгай пагыт лийын, У Торъял район Шӱвылак ялыште шочмо суртна 3 ий яра шоген. Миенже савырнен коштынна, но тушто нигӧат илен огыл. Повестьыште 36-шо номеран пӧрт манын возалтын, а мемнанже – 35-ше номеран. Тидыжак чоным тарватен. Радиошто, тыгак аудиокнигалан лудаш лач ты произведенийымак ойырен налынам. Вара шонымаш шочо калык ончыко лукташ. Мом ойырымо шотышто нимогай кокытеланымашат лийын огыл, вет «Тошто пӧртын монологшо» чон шижмашемлан, илышемын татшылан келшен толшо повесть мылам лишыл лийын, – каласыш Светлана Строганова.
Писатель Маргарита Ушкован тиде повестьше «Вӱтельылан шерге шке купшо» вуймут дене 2000 ийыште «Яҥгаршудо олык» книгаштыже лектын. Кокымшо вариантыш «Тошто пӧртын монологшо» вуймут да ик ужаш ешаралтыныт. Руш йылмышке автор шкежак кусарен. Книгам ямдылыме годым йӱдвошт лудын тӧрлымыжлан, режиссёр дене кылым ышташ полшымыжлан автор, кас мучаште мутым налмекше, Марий Элын калык писательже Зоя Дудиналан кугу таум каласыш.
Кум артист повестьым ужашын-ужашын шеледен лудо. Тӱҥ герой-влак тошто пӧрт (О.Кузьминых), сурт оза Павыл да эргыже-влак (Г.Тимиряев), автор да ӱдыр-влак (С.Строганова), ава Элчивий (М.Почтенева) улыт. Артист-влакын чон пыштен лудмышт почеш действий вияҥмым калык уто йӱкым лукде колышт шинчыш. Ик шагат шижде эртен кайыш.
Монолог, чынжымак, шӱмеш логалеш. Тошто пӧрт пуйто чонан: ила, куана, ойгыра, ырыкта да… тоштемеш:
Шуэн коденыт пӧртым. Шкетым.
Ойган капкам мардеж лупша.
Окнаже сокыр, ир кудывечше,
Йырваш почкалтыш да пурса.
Маргарита Ушакова шкежат ончышо-влак коклаште шинчыш: тургыжланыш, геройжо-влак дене пырля уэш-пачаш нунын пӱрымашыштым шарналтыш. Вет тудо чылажымат илышыште ужын-колмо негызеш серен, повестьыште ончыктымо еш чынжымак лийын, возымыж годым да кызытат колышт шинчышыжла кажныжын йӱкшым пуйто колын. Тыге эн ондак почеламут корныла шочыныт, нунак повестьым мучашлат:
Ала-кунам йоча йӱк дене
Пӧртшат куаналын чапланен.
Яллан эн ковыра сурт-печым
Коден каят. Тыге пӱрен…
Произведенийын моткоч марий шӱлышан улмыжым, марий йӱлам кучылтмым, герой-влак кокласе тӱрлӧ шӧрынан кылым шотыш налын, Светлана Строганова палемдыш: «Тиде тӱрыс драматический произведений манын ойлаш лиеш. Тышеч, илен-толын, сай спектаклят шочын кертеш, кӧ пала».
Повестьын ончылмутыштыжо автор изи годсо вершӧржӧ, Отымбал ялже нерген возен. Артист-влакын лудмышт почеш экранысе сӱрет-влак келыштаралтыч, «Шырча» ансамбльысе кова-влакын ожнысо мурышт йоҥгалте. «Мый сценарийым ончылгоч пален омыл, а мыняре оҥайлыкым кучылтыч – кузе шонен муынытшо? Саде экранысе пӧртым йӱр кас мучко мушко – чыла эрыкташ лиеш ман шонымо докан, а мыланем окна гыч ала-кӧ ончымыла чучо», – возен колтен эрлашыжым М.Ушакова.
«Ме рольым огына мод, ме лудына», – тӧрлатен каласыш мыйын мутем Светлана Васильевна. Чын, пытартыш жапыште тыгай йӧным чӱчкыдын кучылтыт. Лӱмлӧ артист (але автор шкежак) зритель-влак ончылно лудыт. Вет шке лудмо деч еҥын лудмыжым колышташ оҥайрак. Марий тӱвыра аланыштат тыгайже ялт у манаш ок лий. Российын калык да Марий Элын сулло артистше Маргарита Медикова ятыр ий моноспектакльже дене куандарен шога, поэт да кусарыше Георгий Пироговын «Давай на равных говорить» проектше тыгаяк сынан манаш лиеш, кодшо идалык мучаште М.Шкетан театрынак артистше-влак Светлана Строганова, Алина Егошина да Елена Иванова поэт Зоя Дудинан поэзийже негызеш сылнымут шагатым пӧлеклышт. Адакшым артист Тамара Краснован лудмыжым жапше годым кузе шӱм чарнен колыштынна. Но утларакшым поэзийым ойырен налыныт, а ты гана – прозым лудмаш. Сандене Светлана Строганова да театрысе йолташыже-влакын пашаштым у тӱҥалтыш семынат аклаш лиеш.
Сылнымут касым эртараш Актёр пӧртым ойырен налмышт денат йоҥылыш лийын огытыл. Кугу кумда зал олмеш чатката пӧлемыште марий шомак вес вийым налеш – утларак сылным, куатлым… Ты гана сылнымутым йӧратыше, умылышо, шижше да аклыше еҥ-влак толыныт – тыге ойлаш тоштам.
«Тошто пӧртын монологшо» повестьыште Элчивийын образшым кажныже шке семынже умыла: иктыштлан тудо – ю вий (сорта) дене шочшыжо-влакым каргыше шучко ӱдырамаш; весышт тудым чаманен арален налыт, тудо эргыже-ӱдыржӧ-влакым шке семынже йӧрата, пеленже кодынеже, маныт. (Каласем, М.Ушакованат умылтарымыже тыгай.) Тӱрлӧ шонымашым автор але критик-литертатуровед рашемден кертыт. Сандене вескана ончен-колышт пытарыме деч вара писатель дене пырля (але тудын деч посна) мутланымашым тарваташ гын, моткоч сай лиеш. Тиде ончыкылыклан темлымаш.
Самодеятельный композитор, мурызо Вячеслав ОСИПОВ:
– Маргарита Тимофеевна ӱмырем мучко мыланем акам, йолташем, эҥертышем семын улеш. Пырля 21 мурым возенна. «Тошто пӧртын монологшым» ончаш да колышташ лӱмынак Йошкар-Олашке тарванен толынам. Кузерак шынденыт, кузерак почын пуэныт? Оҥай ыле мыланем ӧрдыж еҥ семын ӧрдыж гыч ончалаш да аклаш. Вет пачаш-пачаш лудынам. Геройжо-влакымат палем, шинча ончылнем чыла кино семын сӱретлалтеш. Илышыште кузе лийын – тугак книгашке пуртымо, садлан мылам моткоч лишыл. Ушакайын, мый Маргарита Тимофеевнам шке коклаштына тыге манам, кажне произведенийже илыш дене кылдалтын, нимомат саҥгам пырдыжеш кырен, парням шупшын луктын огыл. Тудо айдемын илышыжым моткоч сӧрастарен тӱрлен ончыктен мошта. Садланак калыклан келша, «Рушла луднена» манын йодыт. Маргарита Тимофеевна калыклан кӱлешан пашам ышта, юмын пӱрымым шуктен шога – тыге тудын ӱмыржӧ шуйналтеш.
Шарача школ директор Людмила ТОМЦЕВА ден историйым туныктышо Роза ВАСИЛЬЕВА:
– Маргарита Тимофеевнам ме моткоч йӧратена, тудо мемнан школ воктенак ила. Таче 10-шо кассыште тунемше 11 йочам лӱмын ончаш конденна. Повестьым чыланат лудыныт. Школыштына инноваций площадкыште ты произведений почеш урокым пуынена, сандене ончалаш толынна. Светлана Строганова пеш оҥай йӧным ойырен налын.
Медведево район Кугу Яшнур гыч Нина НИКОЛАЕВА:
– Пашаш ошкылмем годым тиде пӧртым эртен кайышемла афишым ужым. Тиде ойлымашым радио дене колыштынам, пеш чот чоным тарватен. Тышке икымше гана толынам, артист-влакым ончаш да авторым ужаш – кугу пиал.
Лидия СЕМЕНОВА
В.ТУМБАЕВЫН фотожо
