Таче ялыште
Шӧрым лӱштат, пырчым куштат…
Шернур районысо ты озанлыкым эн ончычак казам ашныше семын палена ыле. Вара шорыкым ашнаш да лӱшташ тӱҥалмыж дене ӧрыктарыш. Ынде мланде пашам утларак да утларак шарен толеш. Чылажлан вийже шута мо манынат шоналтет. Но ончал савырнымеке, лектышыжлан куаныде от керт.
А тидым ышташ куштылго огыл. Ончыч вольыкым кок фермыште – Шолэҥер ден Кучанурышто – ончен толашыме гын, кызыт иктыш – кокымшышкыжо, уыш – кусарыме. Тушто вержат шукырак, вӱтажат йӧнан улыт.
– Ме кызыт вольык вуйым шукемдышаш верч огыл, а урлыкым саемдышаш да шӧр лӱштышым кугемдышаш верч тыршена. Кодшо ийын ик шорык деч сутка еда кокла шот дене 1 литр шӧрым лӱштымо гын, кызыт 1,4 литр дене налына. Шорык вуйым шагалемдыме огыл: чылаже – 850 вуй гын, лӱштымыжӧ – 300 вуй. Казана кызыт чылаже – 3000 вуй гын, лӱштымыжӧ – 1400 вуй. Тудат шӧрым иземден огыл. Да умбакыжат урлыкым саемден толаш тӱҥалына. А шыллан ашнымым шагалемденна, – каласыш «Лукоз» СХП ООО-н директоржо Н.В.Патрушева.
А кугу лектышыш шуаш урлыкым саемден толмо дене пырля эше сай корма кӱлеш. Санденак ме озанлыкын мланде пашажым ончыкташ шонен мийышна. Надежда Васильевна ты шотыштат ӧрыктарыш:
– Ӱдаш тергыме шот дене 1 майыштак лекна, но вӱдыжгылан кӧра сайынже 5 майыште гына тӱҥал кертна. Варажат йӱр лиедымылан кӧра паша кужунрак шуйныш, но 24 майыште ӱден пытарышна. Ӱмашсе деч варашрак кодмо, конешне, но тунам шокшо шогыш. Адакше тений ме 1 тӱжем утла гектарлан шукырак ӱдышна. Икияшым гына (рапсге шотлымаште) 2700 гектарыште вераҥдыме. Тылеч посна кокияшна (шыдаҥ ден уржа) 880 гектарым айла. Такше чыла культурына шытен лектын, эсогыл – рапс. Но атыланаш кызытеш шокшо ок сите.
Директорын ойлымыж почеш, озанлыкын курал-ӱдымӧ чумыр мландыже 5416 гектар лиеш гын, тушечын 1800 гектаржым шукияш шудо айла. Лач тушечын шудо ден сенаж ямдылалтеш. А молыштыжо пырчан ден отызан культурым ӱдымӧ. Тушто ончен куштымо гыч 1000 тоннжо – тидын шотыштак пурса, шӱльӧ, шож, изишак шыдаҥ – фуражлан да урлыкашлан кая гын, молыжо – ужалаш. Теве тидыжак мылам у ыле – тугеже озанлык каза ден шорык шӧрым лӱштымӧ деч посна эше пырчым ужалаш ончен кушта.
– Ӱдымӧ кумдыкым ешарен толмо дене пырля техникымат ешарен налаш перна. Тений ӱдымашке у агрегатым – 12 метр лопкытым авалтыше «Амазоне» сеялкым – лукна. РСМ-2375 кугу тракторым нална, тыгайже ынде мемнан кокыт уло. Эше кодшо ий мучаште «Акрос-595» кок у комбайным кондымо. Тений К-700 кок тракторым, ик сеялкым, ик погрузчикым налнена, вет вес ийлан ӱдымӧ кумдыкым эше 1,5 тӱжем гектарлан кугемдаш шонена. Шонымаш тыгай, а кузе лиеш, илыш ончыкта, – туштылымо семынрак каласыш Надежда Васильевна.
Ӱден пытарыме гынат, мланде паша эше шуйна ыле. Сандене агроном Д.В.Воронов дене пырля пасушко кудална. Корнышто шошо ага кузе эртыме нергенат мут лекте.
– Районысо моло озанлык дене таҥастарымаште ме ондакрак ӱден шуктышна. Моло вере пасуш кужу жап пурен кертын огытыл гын, мемнан дене южо нуржо ончычрак топланыш. Тушто ӱдымӧ жапыште вес вереат йӧрен шуо. Тыге паша план почешак кайыш манаш лиеш. Йӱр гына жапын-жапын чаракым ыштыш. А технике пудыргымо чарак ыш лий, вет ме тудым ончылгоч олмыктен ямдыленна, шапашужашымат ситаренна, – мане Дмитрий Васильевич.
Шкеже тыште ик ий наре веле ышта. Марий кугыжаныш университет деч вара 13 ий вес озанлыкыште агрономлан тыршен. Но ик ий жапыште пашаче ешыш шыҥен шуктен. Механизатор-влакым поснак порын аклен ойлыш:
– Кумылышт сай, мом ойлымым шуктат. Шукынжо самырык улыт, тидат ончыкылан ӱшаным ешара. 20 механизаторна кокла гыч кажныже шке пашажым лийжак манын ышта. Ага паша годымат оярыште ныл шагат эрденак пасуш лектыт да кандаш-индеш шагат кас марте тыршат. Сайын ӱден шуктышна гын, нунылан кӧрат.
Ик механизаторжо, тыште озанлык почылтмо годсек ыштыше И.Бердников дене Шӱкшер ял воктене шукияш шудылык олмым кугу куатан РСМ-2375 трактор дене дисковатлымыж годым вашлийна. Кодшо шыжым кылмаш курал кодымо шем парым кокияшым ӱдаш шӱкшудо деч обрабатыватлен ямдыла ыле. Ты нур марте район рӱдӧ деч улыжат 3 километр лиеш гын, Тулгем ял воктенысе вес пасуш 16 километрым кудалаш кӱлын. Туштыжо механизатор-влак А.Пирогов, И.Зорин, С.Шабалин, А.Зорин кокияш озымыш осал насекомый деч аярым шыжыктат ыле.
Ончыкыжо механизатор-влакым, агрономын ойлымыж почеш, эшеат кугу паша вуча – чодыра да вондер дене кушкын шогалше 1,5 тӱжем гектар мландым эрыкташ да кокияшым ӱдышашлан куралаш. Теве мо нерген директор тылеч ончыч туштыленрак ойлыш. Манмыла, механизатор-влаклан паша кеҥеж мучкыланат, шыжыланат сита. Тылзе гыч вольыклан кормам ямдылаш, а эше вес тылзе гыч шурным погаш, моло пашам шукташ тӱҥалыт, фермыште полшат. Теве тыгак, мланде ден ферме пашам кылден, озанлыклан ончыко ошкылашыже йӧным ыштат.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: озанлык вуйлатыше Н.Патрушева – ферме ончылно; шорык ден каза вӱталаште; трактор мландым дисковатла; агроном Д.Воронов ден тракторист И.Бердников; механизатор-влак А.Пирогов, И.Зорин, С.Шабалин, А.Зорин; «Туман-2» агрегат дене аярым шыжыктат.
Авторын фотожо
