Пошкудо-влакын кечышт – самырык пайрем. Тудым тӱнямбалне 1999 ий гыч палемдаш тӱҥалыныт, Российыште 2006 ийыште илышыш пуртеныт.
Элыштына пайремым икымше гана Москван йӱдвел кундемыштыже верланыше Ховрино районышто илыше Елена Шомина шке кудывечыштыже пошкудо-влак дене лишкырак палыме лийме шонымаш дене эртарен. Мероприятий чылалан келшен да пеш кужун шуйнен. Кум ий гыч Пошкудо-шамычын кечыштым Ярославльыште, Калининградыште, Иркутскышто, Омскышто, Нижний Новгородышто, Клиныште, Перьмыште да шуко моло олаште кумдан палемдаш тӱҥалыныт. 2015 ийыште пайрем федерал кӱкшытыш лектын. Тиде жап гыч элыштына кажне ийын «Пошкудо-влакын тӱнямбал кечышт» всероссийский акций эрта. Тушко ынде оласе калык ден виктарыше компаний-влак веле огыл, верысе кучемын еҥже ден ялыште илыше-шамычат кумылын ушнат.
Ме келшен илена
Российыште пайремын шке ыҥже уло, вет мемнан дене пошкудо – пел кудо. Йотэлласе калык дене таҥастарымаште ме тыште икте-весе дене утларак ваш келшен илена. Мыланна пошкудо – «шинчал» да «шырпе» веле огыл, тыгак чоным луштарен мутланыме, кастене кӱтӱ гыч толшо вольыкым пурташ, иктаж-кушко малымыла кайыме годым ушкалым але казам лӱшташ, окнасадыш але йыраҥыш вӱдым шаваш але пырысым пукшаш йодмо, пӧрт але пачер сравочым кодымо ӱшанле йолташ… Шукыж годым тудо шӧртньӧ дечат шергакан, родо дечат лишыл айдеме.
Йодышым рашемдаш кӱлеш
Чаманен палемдыман, кызыт поснак олаште да шуко пачеран кугу пӧртыштӧ илыше шагал огыл еҥ пошкудыжым эсогыл огеш пале. Яллаштат сӱрет вашталтын: ынде капкам кечывалымат тӱкылат, пошкудо дене телефон гоч веле кутырат… А вет тыштыжат-туштыжат пырля каҥашышаш йодыш уке огыл. Оласе-шамычлан шуко пачеран пӧртыштӧ арулыкым кучымо, кудывечым тӱзатыме шотышто вашла кутыраш кӱлеш гын, ялысе-шамычлан – илемыште вӱдым ситарыме, канде тулым пуртымо, тӱрлӧ сарыште вуйым пыштыше земляк-влакым шарныме лӱмеш стелым але иктаж-мом весым почмо, тул пижын кертме лӱдыкшым кораҥдыме да шуко моло нерген. Кугу пашам шкет ышташ неле, а тӱшка дене…
Пырляште курыкымат савыраш лиеш
Тыгакак маныт Волжский районысо Руш Шайра ялыште илыше-влак. Тиде кундемыште верланыше Мӱшыл ерын теҥыз толкын гай мотор тӱсан вӱдшӧ деч посна кодмыжым ынде чылан палат, шонем. Нылле наре метр келгытан ер дене лийше пӱртӱс азап кажным ӧрыктара да тудын амалжым рашемдаш тарата. Вӱдын кайымыж шотышто тӱрлӧ шонымаш уло, кудыжо чын – мужедаш гына кодеш. Тудо кундемысе вес ерыш, иксаш але купыш кусна гын, йӧра ыле. Уке вет! Вӱдан чыла вер – ончычсо кӱкшытыштак, южыжо эсогыл пучен да кошкен толеш. Тидыже верысе калыкым поснак тургыжландара.
Памаш – чылалан йолташ
Руш Шайра ял кыдалне пеш шукертсе памаш уло. Ий гай йӱштӧ, ший гай яндар вӱд коремйол гыч йоген лектеш. Верысе пӧръеҥ-влак тудым пырдыж да леведыш дене авырен налыныт, мӧҥгыштӧ туржмо вургемым шӱалташ волакым шынденыт. Чаманен палемдаш логалеш, тиде памашшинчат иземын.
– Тений телым ик жаплан кылмыш, да вургемым Пӧчай памашыш шӱалташ коштна. Тудо клуб вес велне, Курыкйымал Шайра ялыш волымо курык тайылыште, верланен. Ошкылаш тора, корнат начар, сандене илалшырак еҥ-влаклан йӧнанжак огыл ыле, – манеш Руш Шайра ялыште илыше Людмила Александрова.
Тыште рӱдераҥдыме вӱд пучым шупшмо огыл, колонкат уке. Калык тӱҥ шотышто шке уремысе таве дене пайдалана. Йӧным мушыжо тудым шке кудывечыштыже але пакчаштыже кӱнчен, вӱдым пӧртышкыжат, мончашкыжат пуртен, сандене вургемым мушмо да шӱалтыме шотышто огеш тургыжлане. А молыжлан памашым кычал каяш логалеш, вет вургемым шӱалташ ситыше вӱдым таве гыч мӧҥгӧ нумалын ноен пытет.
Вӱд арулыкым йӧрата
Людмила Александрова шке жапыштыже вургемым шӱалташ Мӱшыл памашыш коштын. Тудыжо пӧртшӧ деч тораште огыл верланен, да тушто черет лийын огыл гаяк. Но ер гыч вӱд кайыме деч вара памашат кошкен. Тидлан кӧра ӱдырамаш ял кыдалысе памашыш кошташ тӱҥалын, вараже теве Пӧчай памаш мартеат шуын. А тудыжо, чынжымак, ой-йой могай тораште верланен!
– Юмылан тау, шошым ял кыдалысе памаш угыч ылыже. Тиде мыланна моткоч кугу куан! – йывыртен палемда Людмила Леонтьевна. – Палена, вӱд арулыкым йӧрата да ынде кокымшо ий кевытче Лидия Яковлеван тарватымыж почеш памаш кумдыкым йыклык эрыктена: чыла шӱкым поген, уто пушеҥгым пӱчкеден йӱлалтена. Памашымат шотыш кондена. Тиде тӱшка пашашке вате-марий Любовь ден Иван Ивановмыт, аваж ден эргыже Александр ден Зоя Алексеевмыт, Ольга ден Игорь Тихоновмыт, Сергей Александров, Николай Васильев, Игорь Сергеев, Валерий Васильев, Андрей Иванов, Евгений Миловидов, Виктор Иванов эре кумылын лектыт. Икте-весе дене мутым вашталтен, мыскарам ыштылын, тыгай кугу кумдыкым эрыктен пытарымынам огынат шиж. Тӱшкан ыштыме чыла паша ворана, да калыкшат икте-весе деке лишкырак лийына.
Мут толмашеш, ял калык памаш коремым веле огыл пырля тӱзата, тул пижме деч пуста пӧрт-влакын кумдыкыштымат эрыкта.
Кажныже пайдале…
Кызыт Руш Шайрашке пурымаште изирак часовня нӧлталтеш, а Мӱшыл ер серыште Юмылан вуйым савыме ырес шога. Чыла тидым ӱмаште крестный ход годым протоиерей Николай Чузаев ышташ темлен. Ял калык Юмын еҥын ойжым колыштын: ик пошкудо оксам пуэн, весе – материалым ойырен але налын конден, кумшо – ыресым шогалтен, нылымше – кермычым оптен… Визымше, кудымшо, шымше-влакланат паша эше сита…
Тул йӱла гын, чонланат ласка
Руш Шайраште – куд урем. Калык кажныштыже ила. Ожнысо семын шукын огытыл, сандене икте-весыштым пошкудо семынак аклат да пагалат. Ял поснак кеҥежым ылыжеш: «дачник-влак» сад-пакчаштышт тыршаш, турист-шамыч ойыртемалтше кундемыш каналташ, шочшо ден уныка-влак ача-авашт, коча-ковашт деке отпуск да каникул жаплан толыт… Да шырпым але шинчалым йодын мияш, пареҥгым шындаш але йыраҥым кораш полшаш, теплице окнам але омсам почаш, эсогыл мутым вашталташ пошкудо кӱлешак! Вет курык курыклан эҥерта, а пошкудо – пошкудылан. Кас пычкемыште але эр рӱмбалгыште пошкудын окнаж гыч тул коеш гынат, чонлан ласка – тугеже шкетын отыл, тугеже лӱдыкшӧ огыл…
Умбакыжат ваш келшен илыза, пошкудо-влак!
Маргарита ИВАНОВА
Лидия ЯКОВЛЕВАН фотожо
