Тыге моторын лӱмден пел курымаш лӱмгечыжлан пӧлеклалтше концертшым композитор, ойыртемалтше да йоҥгыдо йӱкан мурызо, туныктышо, тӱрлӧ конкурсын да Самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше Светлана ЯНДУКОВА.
Тудын дене паша верыштыже, М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште, вашлийын, усталык пашаже, музыкым йӧратымыже да моло нерген мутланышна.
– Светлана, шочмо кечыдам кеҥежым пайремленда, а концертым молан лачшымак шыжым эртареда?
– Шыже мотор пӱртӱсшӧ дене веле огыл чоным куандара, ты пагытыште сымыктыш тӱняште у илыш тӱҥалеш: театр, концерт тургым почылтеш. Тиде жаплан калыкат кеҥежымсе сомыл деч ярсен шуктен да чоным пойдараш ала-мом уым кычалеш.
– Концертдам моткочак ойыртемалтшын лӱмденда…
–Те, творчествем колыштшо да аклыше-влак, мыйын сандалык улыда. Тыланда мурем, сылне семым пӧлеклем. Тиддене мый илем, шӱлем…
– Музык тӱняште шукертсекак палыме улыда. Эстраде аланыш лекташ «Ший памаш» усталык конкурс корным почын.
– Туге, Палантай лӱмеш музыкальный училище деч вара марлан лекмеке, ешыште утларак лияш, икшыве-влакым кушташ шонымаш дене иленам, черкыш коштынам, тусо хорышто муренам. Но илышем кенеташте тыге вашталтеш манын, нигунам шонен омыл: икана йолташем-влакын, вате-марий Бажановмытын, йодмышт почеш ик пайремыште муренам. Варажым нунак Пурсанур тӱвыра пӧрт деч «Ший памаш» фестиваль-конкурсыш ушнаш темленыт. Келшенам, тыге мый вокал дене занятийыш коштынам, а вара ик мурым возенам. Фонограммым возаш Геннадий Аркадьевич чапланыше семмастар Валерий Дмитриевич Кульшетов дене палымым ыштен. Тиддеч вара икмыняр мурым ямдыленам. «Ший памаш» конкурсышто 2005 да 2009 ийлаште гран-прим сеҥен налынам. Тугеже чын корно дене каем манын шоненам да умбакыже эркын вияҥаш тыршенам. Марий пединститутым тунемын лектын, Кома школышто музыкым туныктенам. Тидат эстраде аланыште мыняр-гынат кушкаш, койыш-шоктыш дене пеҥгыдемаш полшен. Тиде жапыштак у муро-влакым возенам, калык ончыко чӱчкыдынрак лекташ тӱҥалынам.
– 2012 ийыште «Юмынӱдыр» мюзикллан музыкым возымо дене шукыштым ӧрыктаренда ыле.
– Наталья Васильевна Пушкинан темлымекыже пашалан сайынак пижынам. Марий калыкын тӱрлӧ пайремже нерген утларак пален налаш манын, ятыр книгам лудынам, кугурак ийготан-влак дене мутланенам. Музыкым возаш шичме годым ала-могай вийым шижынам, фортепиано ончыко шинчын, ик кастене вигак икмыняр почеламутлан семым возенам. А чылажге 23 произведенийлан возаш кӱлын! Мутат уке, режиссёр кузерак вашлиеш манын ушым пудыратенам, а постановкым ямдылен шуктымеке, калык кузерак вашлиеш манын шонет. Критике шуко лийын: сайжым ушыш пыштенам, а удаже вияҥаш, ончыкыжым тыршаш таратен. Тиддеч вара театр дене кыл эшеат пеҥгыдемын.
– 2021 ийыште «Ший Пампалче» мюзиклланат музыкым возаш тыланда ӱшаненыт. Тунамже куштылгырак лийын докан?
– Усталык пашаштем ик жап нимогай вашталтыш уке годым ала-могай сомылым ыштымем шуын колта да Юмо дене мутланем. Тиде ганат тыгак ыле. Ик кеҥеж кечын эҥыжым погымо годым театр вуйлатыше Эрик Алексеевич Юзыкайн йыҥгыртен да у мюзикллан семым возаш темлен. Темлымашыже мыйым пуйто «заводитлен», тунамак тӱрлӧ сем ушыштем шочын. Сӱан ужашлан семым возымо годым ялысе марий ӱдырамаш-влакын такмакыштым веле огыл, эсогыл руш композитор Николай Римский-Корсаковым шарналтенам да пианино ончыко ик гана шичмаштак возен шуктенам! Кузе тыге кертынам, тачат ӧрам. Ындыжым нимогай паша лӱдмашанла ок чуч.
– Кызыт театрын музыкальный ужашыжым вуйлатеда, тугеже спектакль-влакым сӧрастарыме, нунылан мурым возымо паша эшеат ешаралтын?
– 2022 ийыште театрыш толмеке, «Ӱжында», «Маринавт-влак», «Мӱндыр ялыш толын каче», «Каша из топора», «Волшебная лампа Аладдина», постановко-влаклан музыкым возенам, а шукерте огыл «Микулан – презе, Якулан – ӱдыр» спектакльлан семым келыштаренам.
Театрыш толмо дене мый шулдыраҥынам, тыште шке ешышкем логалмыла чучеш, садлан пашамат йӧратен шуктем.
– Театр деч посна Те шкендан репертардамат пойдаренак шогеда, моло-влакат мурылан семым возаш йодыт. Тидлан мо кумылаҥда?
– Мурын мутшо чапле гын, тудым лудмо годымак сем шочеш. Мылам йоча мурылан семым возаш чотрак келша. Очыни, нунын тыршымышт, шинча йӱлен муралтымышт чоным ырыкта.
– Эшпай лӱмеш Марий кугыжаныш филармонийын «Марий Эл» кугыжаныш куштышо ансамбльжын мурышо коллективышкыже ушнымеке, туштат у шӱлышым пурташ полшенда?
– Тошто муро-влакым у семын йоҥгалтараш тӱҥалынна. А ик эн кугу пашалан сылнысемлан поян «Мари парк» куштымаш спектакльым шотлыман. Мурым композитор-влак Сергей Пчёлкин, Андрей Александров дене пырля возенна.
– Светлана, те шӱвырымат оҥареда, тӱмырымат пералтеда… Нине семӱзгар-влакым кидыш налаш мо таратен?
– 2014 ийыште Марий тӱвыра рӱдерыш пашам ышташ толмеке, «Сото вий» ансамбль дене Крымыш фестивальыш каяш ямдылалтме годым коллектив вуйлатыше Эльвира Петрова шӱвырым шокташ темлыш. Тыге калыкнан ойыртемалтше койышыжым, мастарлыкшым ончыкташ утларак сайлан шотленна. Шӱвырым оҥараш тунемаш тӱжвач ончалмаште веле йӧсын чучын, а варажым вашке тунемалтын. Очыни, тудын дене мутланыме, Юмо дечын полышым йодмо полшеныт.
Тукымыштына семӱзгарым ятырын шоктеныт: авамын ачаже – скрипкам, Кыргори кочам – кӱслем, ачам – гармоньым, а ковамын ачаже шӱвырзӧ лийын. Ончыкыжым мыят кӱсле дене шокташ тунемаш шонем. Кушечын мыйын тыгай мастарлык – ӧраш нимолан, вет изинекак муро, музык дене кушкынам, садлан семмастар лияш пӱралтынак.
– Тыгодым шкендан репертуардам пойдареда. Эн чот могай муро тыланда лишыл?
– Репертуарыштем шӱдӧ утла муро уло, кажныже – икшывем гай, садлан иктыжымат ойырен каласен ом керт. Кажне муро могай-гынат шарнымашым арала, могай-гынат шижмаш дене кылдалтын, кажныже вий-куатым пуа.
– Шкендан возымо почеламутлан мурым возенда?
– Возенам, но утларакше поэт-влакын сылнымут корнылаштым ойырем. Нунын коклаште илалшыракшат, самырыкшат улыт.
– Светлана, усталык шӱлышан-влакын чоныштым пеш вашкен сусырташ лиеш, маныт. Тиде ой дене келшеда?
– Сусырташ лиеш, но тидым ме огына ончыкто. Сусырым чонлан келшыше паша, музык дене паремдена. Тидлан мемнам интернат-школышто туныктеныт. Тиде школ мемнам, ялысе нӧргӧ падыраш-влакым, пеҥгыде, кӧргӧ виян лияш туныктен. Юмылан тау, поро кумылан еҥ-влак шукынрак вашлиялтыт, но тореш тоям пыштышат улыт. А тыгайышт эшеат виян лияш таратат.
– Туныктышо-влак кокла гыч поснак кӧм палемдеда ыле?
– Интернат-школышто педагог-влак Лидия Ивановна Яперова, Раиса Лукиановна Яшметова, Любовь Александровна Тойкичева, Людмила Михайловна Фадеевасай ден осалым ойыраш, пеҥгыде койыш-шоктышан кушкаш негызым пыштеныт. Пашам ышташ тӱҥалмеке, Геннадий Аркадьевич Бажанов, Валерий Дмитриевич Кульшетов марий сем тӱняште кушкаш полшеныт, а сценыш лекташ да шкем кучымо шотышто Раисия Михайловна Данилован поро да ушан ой-каҥашыже тачат шарналтыт. Кажныже илышыштем пале кышам коден, садлан нунылан таум каласем.
– Репетиций, паша… Кузе канеда, кушто вий-куатым налыда?
– Шкемын кӧргӧ «мый» манмым колыштам. Шкетын лийме годым шкемым сайынрак колын кертам, садлан шкетланем изи пӧлемыштат йокрок огыл. Тыге ойлымем, очыни, усталык шӱлышан еҥ-влак умылат. Мый мурым мурем гынат, шинча ончылнем содержанийже почеш сӱрет-влак кинолентыла пӧрдыт. Пӱртӱсыштат лияш йӧратем.
– Светлана, СВО-ш гуманитар полышым наҥгайыше-влак дене пырля миен толмыда музыкым возымашке вашталтышым пуртен?
– Конешне, тусо сӱрет – эреак шинча ончылно: госпитальыште, полигонышто мураш тӱҥалмеке, пуйто нигӧ колын огыл, лач икмыняр жап гыч веле рвезе-влак погынаш тӱҥальыч. Ава, ака, йолташ семын чоным почын мутланыме кумылыштым весемдыш, салтак-влак ылыжме гай лийыч, «Катюша», «Журавли» муро-влакым пырля муралтышна. Чонлан ала-кузе йӧсӧ ыле гынат, «Илаш кӱлеш» мурымат мурышым да рушлаш кусарен умылтарышым. Музыкын вийже кугу. Тидым тыгай вашлиймаш сайын пеҥгыдемда.
Тушко миен толмо деч вара СВО-што улшо, нунын ача-аваштлан, пелашыштлан пӧлеклалтше «Реквием матери» мурым возенам. Тиде да эше кок мурын мутшым ик палымем лӱмынак возен пуэн.
– Светлана, йоча годым кӧ лияш шоненда?
– Фотомодель, но капем изилан кӧра шонымаш почеш каяш вожылынам. Тыгак эше мурызо лияш шоненам. Кумдан палыме руш мурызо-влакын чыла гаяк мурыштым йоҥгалтаренам.
– Йоча годсо могай шарнымашда чондам кызытат ырыкта?
– Орадыланаш йӧратыше лийынам гынат, школ пагытым ик эн пиалан жаплан шотлем. Тушто калык ончылно шкем кучаш, чын шонаш да мутланаш, сай ден осалым ойыраш туныктеныт.
– Муро, музык огыл гын, кӧлан пашам ыштеда ыле?
– Историйым туныктышылан. Тиде предметым изинекак йӧратем. А йоча-влакым туныктымо паша мылам моткоч палыме, вет жапше годым Кома школышто хорым чумыренам. Ты коллектив дене ятыр сеҥымашна лийын.
– Сем, муро – тыланда мо тиде?
– Илыш, мыйын шӱлышем, юж. Муро кумылым нӧлта, ойгандара, шортара, а эн тӱҥжӧ тудо эмла.
– Те кум шочшан ава, а кок уныкалан кова улыда. Уныка-шамычым шке икшыве дечат чотрак йӧратат маныт.
– Моткоч чын, шым ияш да кандаш тылзаш уныкам-влак улыт. Нуным моткоч йӧратем да нунын верч чыла ышташ ямде улам. Очыни, жап эртыме семын икшывым йӧршеш вес семын ужат, утларак нунын пелен лияш, чон шокшым пӧлеклаш тыршет.
– Иктажше тендан семын музыклан шӱман?
– Чыланат мурылан шӱман улыт. Соня дене изиракше годым сценыште пырля муренна, а эргым-влак гитарым шоктат, мурат. Егор уныкам планшет дене модмо йӧре музыкым возаш тӧча.
– Яра жапым кузе эртареда?
– Кочкаш шолташ йӧратем, тӱрлӧ кочкыш дене куандараш тыршем. Кеҥежым да шыжым яра жапыште пакчасаскам мариноватлем, шинчалтем.
– Те пиалан улыда?
– Воктенем авам, икшывем ден уныкам-влак улыт, йӧратыме пашам кумылем нӧлта, тунемшем-шамыч сеҥымашышт дене куандарат, йолташем-влак куан ден ойгым пайлаш полшат… Икманаш, шкемым пиаланлан шотлаш чыла амал уло.
– Йодышем-влаклан вашештымыланда кугу тау. Таза лийза да ончыкшымат у мурыда-влак дене мемнам куандарыза!
– Тыландат тау. А мурем йӧратыше-влакым 19 октябрьыште концертыш пагален ӱжам.
Алевтина БАЙКОВА мутланен.
Фотом еш альбом гыч налме
