Кажне айдемын, поснак кужу ӱмыран, шуко ужшын, илыш корныжо нерген книгамат сераш, киномат войзаш лиеш. Но иктышт илышыште мо ышталтме нерген каласкалат гын, весышт молын уто тӱткышым шке велке шупшде илат. А эре гаяк калык ончылно улшо еҥ-влак садак еҥ шинча деч шылын огыт керт. Тӱшка калык верч пелештен шогышо лӱмлӧ марий онаеҥ-влакым гын, ойлыманат огыл. Газетнан тачысе унаже – Советский районысо Ӱшнӱр селаште илыше Ефим Михайлович Виногоров. 9 ноябрьыште тудлан 75 ий лиеш.
Ефим Михайлович деке мӧҥгышкыжӧ мийыме годым Галина пелашыж дене коктын чеснокым эрыктат ыле. Нуно сад-пакчам кучат, лудо-комбым, чывым ашнат. Шке жапыштыже республикысе эн сай сурт-печым ойырымо конкурсыштат сеҥеныт, минитракторымат пӧлекленыт улмаш. Эше нуным весат уша – коктынат моткоч усталык шӱлышан улыт: марийже сӱретла, пелашыже тӱрла. Пӧртышкышт пуретат, вигак пашаштым ужат.
– Ийгот ешаралтме дене вате-марий ик эн лишыл еҥ-влак лийыт вет?
– Ынде пырля 50 ий утлат илена. «За любовь и верность» медаль денат палемденыт. Кок эрге ден ӱдырым ончен куштенна. Иктыже Питерыште – военный, весыже Забайкальский крайыште ешым поген ила. Анюта ӱдырна ешыж дене Йошкар-Олаште лакемын, но кажне гана мемнан деке толыт, чыла шотыштат полшен шогат. Мут толмашеш, Анюта мыйын гаяк профессийым налын да пашам ышта.
– Те Тапшерыште шочын-кушкында, ӧрдыж кундемыш кайыде, кужу жап тӱрлӧ вере тӱҥ бухгалтерлан ыштенда…
– Ӧрдыжкӧ кайыме шуынжат огыл. Школышто сӱретлаш йӧратенам, но тунемаш Ежовысо техникумыш плановый пӧлкан экономистшылан каенам. Варажым «Кундыш» колхозыш плановиклан налыныт, а икмыняр тылзе гыч армийыш кайышым. Пӧртылмеке, угыч тушкак тӱҥ бухгалтерлан шогалтышт.
Туштак ешым погенам. Галина ты озанлыкыштак зоотехниклан ыштен. Армийыш ужатен, вучен, вашлийын. Варажым мыйым Марий Турек велыш тӱҥ бухгалтерлан колтеныт. Икмыняр жап гыч Киров, «У илыш» колхозлаште ыштенам. Эре оксам шотленам, манаш лиеш, 2000 ий марте. Университетышкат пуренам, кок курсым тунемынам, но тӱҥ бухгалтер деч кугужо ом лий манын кудалтенам. Такшым, мыйым кеч-куштат сай пашаеҥ семын акленыт, бухгалтерийыште чыла у технологийым шыҥдаренак толынам, чотак тыршенам. Компьютеризаций тӱҥалмеке, сай пашаеҥ семын компьютерымат пуэныт. Районыштыжат тыгайже лийын огыл. Санденак тудлан келшыше программымат шкак шонен муынам. Паша гыч кайымекат, олмешем кодшо бухгалтерлан полшаш кошташ логалын.
– Телевышкыштат ороллан ыштымыдам палена…
– Григорий шольым темлен да каенам, молан манаш гын тудо жапыште пашадар изи ыле. Лач туштак яра жап шуко лектын. 15 ий ыштыме пагытыште сӱретлаш кумылаҥынам, изи годсо шонымашем шуктенам лектеш. Поснак эртыме илыш корно, пӱртӱс дене кылдалтше сӱрет-влакым сӱретлем.
– Шольыда нерген мутым лукда гын, тудат вет тендан семынак юмылан пелештыше еҥ? А те шкеже онаеҥын корнышкыжо кузе шогалында?
– Такшым, ныл изак-шоляк лийынна. Гриша дене коктын кодынна, но ме моткоч лишыл улына. Тудо Вятский посёкышто ила. Койыш-шоктышыж дене тудо – философ. Ачам, Михаил Фёодрович, сарыште лийын. Неле-йӧсым шуко ужын коштын. Илыше кодын да тушеч Юмылан ӱшаныше пӧртылын. Кужэҥер район гыч Петр Григорьевич Петуховым юмын таҥлан шогалтен, вара шкежат ты пашаш шупшылалтын. Кеч ачам мемнам туныктен огыл, «шке тунемза» манын, эре ойлен. Меже эше Галина дене коктынат коммунист лийынна. Но илыш тыге савыралын, Ӱшнӱр школышто онаеҥ-влакын погынымашышт лийын. Тушко Никандр Попов, Александр Таныгин толыныт ыле. Мыланемат мияш темлышт. Да тушто Герман Степанович Милютин мыланем теркупшым, тувырым кучыктен пуыш. Эшежым Юмылан тау, пелашем Шернур районысо Купран вел гыч, юмылан ӱшаныше лийын. Оньыкуват тыгаяк кумылан лийын, шкак пелештен коштын. Нунак мыйым кумалаш тӱҥалаш шӱкен, чыштырен шогеныт. Варажым пелашем шкаланемат пелешташ тӱҥалаш йодын.
– Отышто икымше гана пелештымыдам шарнеда?
– Йошкар-Оласе Тумер отышто «Марий ушем» икымше гана мер кумалтышым эртарен. Пелештышышт лийын огыл, сандене пеш писын мыйым мияш йодыныт, лӱмын машинам колтеныт. Корно мучко моткоч тургыжланенам. Тиде 2007 ийыште лийын. Тудын деч вара кугурак онаеҥ-влак тулолмо воктенат кумалаш ӱшанаш тӱҥалыныт. Вич гана пелештышылан юмыйӱла ушем лӱм дене лӱмын марий тамгамат теркупшыш пижыктеныт. Мыйын тыгай тамгам шукертак уло. Тӱня кумалтышыштат пелешташ ӱшанат, республикысе моло отышкат ӱжыт. Герман Степанович Милютин дечат шукылан тунемынам, тудо марий веран фанатше манашат лиеш.
– Те ик жап юмыйӱла ушемын Советский районысо общинымат вуйлатенда вет?
– Иван Андревич Щербаков общиныжым регистрироватлен, 2008 ий гыч вара мыланем ты пашам ӱшненыт, тӱҥ онаеҥна Герман Милютин темлен. 12 ий наре ты пашам шуктенам. Кызыт мыйым Алексей Емелянов алмаштен. Ты пагытыште общинына сайынак вияҥын. Шке пӧлемна уло, тудым тӱзатен шындыме, тоштер семын кумалтыш годым кучылтмо арверымат кучена, пырля погынаш сай вер ышталтын. «Кугезе кумыл» фольклор ансамбль дене пырля чыла мероприятийым эртарена. 17 онаеҥна уло. Самырык-влакым гына шке радамыш ушаш нелырак.
– Пелашда дене коктын кызытат усталык шӱлыш дене иледа?
– Сӱретлаш ийгот погынымеке гына тӱҥалынам. Ӱян чия, акварель дене ыштыме паша-влак улыт. А Галина мыйын тӱрла, марий тувырым, тӱрлӧ сӱретым, юмысолыкым, кӱпчыкым, тыгак шальым сайын пидеш. Мыланемат онаеҥын вургемжым пелашемак ыштен, молынат йодмыштым шукта.
– Тендан тугеже пӧлек шотышто лишыл еҥ-влаклан мом пуымо шотышто нелылык уке?
– Чынжымак, шке пашам пӧлеклылына. Галинанат тӱрлыман шуко сӱретше уло. Ты шотышто почеламут корныламат серенам ыле:
«Мемнан пӧлек оккӱл арвер гынат,
Иктаж гана шарнашда лийже,
Но мый шонем ала сӱретынат
Могай-гынат да уло вийже».
– Ефим Михайлович, шушаш лӱмгечыда дене саламлена, таза, кужу ӱмыран, пиалан лийза. Эше ятыр ий марий калык верч кумалын шогаш вийда да кумылда лийже!
Светлана Носова
Снимкылаште: Е.М.Виногоров ден Галина пелашыже
Авторын фотожо
