Возымо пашалан шочын
РСФСР тӱвыран сулло пашаеҥже, журналист, писатель, мер пашаеҥ
Петр КОРНИЛОВЫН шочмыжлан — 100 ий
П.Г.Корнилов 1924 ий 9 апрельыште Волжский район Кӱшыл Азъялыште вич шочшан ешыште шочын. Тӱҥалтыш школ деч вара Сотнур школышто, вара Йошкар-Оласе марпедрабфакыште тунемын. 1940 ийыште Морко район Кожлаер школышто туныктен. 1942 ийыште Кугу Отечественный сарыш каен. Горькийысе партшколым тунем лекмек, Сотнур комсомол райком секретарьлан (1946-1948), вара Марий комсомол обкомын кокымшо секретарьжылан (1954-1955) ыштен. Вич ий «Молодой коммунист» газет редакцийым вуйлатен, КПСС ЦК пеленысе кӱшыл партшколым отличий дене пытарен. 1967-1977 ийлаште – «Марий коммуна» газетын тӱҥ редакторжо. Икмыняр жап «Пачемыш» журналын ответственный секретарьже лийын.
Калыкнан волгыдо уш-акылан, Юлсер кундемын пагалыме эргыж нерген ойлымо годым эн ондак теве мом палемден кодыман: Петр Корнилов (1924-1982), поэт, журналист Зиновий Краснов (1943-1977), журналист Петр Краснов (1936-2012) да шымлызе-биолог Николай Абрамов (1942-2010) – чыланат ик тукым гыч улыт. Кажныжын шӱмыштыжӧ шочмо йылмым да сылнымутым йӧратымаш илен, возымо паша дене калыклан пайдале лияш – кажныже тыгай шонымаш дене илен.
«Пӧчка чӱчӱ ялышкына эре толеш ыле. Кажне гана калык дене вашлийын. Каласкалымыжым йӧратеныт: йылмыже яндар, сылнымут сескеман, шулен каен колыштат. Тудо чынжымак творческий пашалан шочшо еҥ ыле. Кечывалым – пашаште, а мӧҥгыштӧ йӱдвошт сылнымутан произведенийым возыш», – серен «Тудо тыгай ыле» статьяштыже («Марий Эл», 2009, 8 апрель) П.В.Краснов.
Кугурак ийготан журналист коллеге-влак П.Г.Корнилов дене пашам ыштыме жапыштым пиаланлан шотлат гын, мый Петр Васильевичлан «Шергакан «Ямде лий» йолташна» книгам чумыраш полшымыжлан, кӱлеш ой-каҥашым пуымыжлан, шуко йодышым умылтарымыжлан да моткоч проста койышыжлан тачат тауштен илем.
Кызытсе «Марий Эл» газет редакцийын пашаеҥже-влаклан Петр Григорьевич тунамсе «Марий коммуна» газет вуйлатыше семын поснак пагалыме да аклыме еҥ. Лу ий утларак тӱҥ редакторлан ыштымыж годым газетын тиражше 7 тӱжем гыч 23 тӱжем марте кушкын. Тылеч вара тыгайже лийынат огыл. А таче лектын шогышо марий изданий-влакын мыняр подписчикышт улмым таҥастарен ончалаш гын, ойыртемым, ой-ой, ойлыманат огыл.
Марий калыкын тӱҥ савыктышыжым вияҥдымашке кугу надырым пыштымыжлан тауштен да порысым шуктен, 2015 ийыште, «Марий Эл» газетын 100 ияш лӱмгечыже кышкарыште, П.Г.Корниловын илыме пӧрт пырдыжеш (Йошкар-Оласе Ленин проспект, 19-ше номеран пӧрт) шарнымаш оҥам пижыктыме. Ты пашам тунамсе тӱҥ редактор А.С.Абдулов вуйлатен.
П.Г.Корнилов нерген шарнымашым икмыняр статьяште муаш лиеш. Тудын илыш корныжо, утларакше сылнымут произведенийлаже нерген С.Черных, С.Музуров, Г.Сандаков, М.Сергеев, И.Иванов, П.Краснов возеныт. Материалым ямдылыме годым мый Г.Зайниевын, И.Алексеевын, Б.Шамиевын статьяштлан эҥертенам. Лудмо годым мо вик шинчалан перна, нуно чыланат Петр Григорьевичын моткоч тыматле койышан, ушан вуйлатыше улмыжым палемдат. Теве Марий Элын сулло журналистше Иван Алексеев «Лийын тудо пеҥгыде, но тидын годымак поро» статьяштыже («Марий Эл», 2014 ий, 11-12 апрель) эше школышто тунеммыж годымак редакцийыш толмыжо да икымше вашлиймаш нерген тыге воза: «Тыгай кугу вуйлатыше дене тымарте вашлийын омылат, изиш ӧрмалгенам ыле. Ӱстелтӧрыштӧ чатка чиеман, шинчалыкан пӧръеҥ шинча. Тудо ялысе вожылшо рвезым моткоч порын вашлие. Кынеле, кидым кучен саламлалте да шинчаш ӱжӧ. Шкеже шогенак мутланаш тӱҥале. Ӱмбакше ончем да ужам: капше лапкарак, а шинчаже поро-поро, вес еҥым савырыше. Кутырашат моткоч шыман кутыра. Ӧрмалгымемат ала-кузе вигак йомо».
Тиде статьяшке поэт Э.Анисимовын поро мутшым пуртымо: «Петр Григорьевич мыланем кокымшо ачам гай. Тудо огыл гын, мый Йошкар-Олажымат ом уж, возашыжат ом тӱҥал ыле. Возышаш кумылем коршаҥге гай кавыска ыле. Тудак мыйым возаш таратыш. Ончыч йӧршын возыдымо еҥым пашаш нале да кумылем эре нӧлтен шогыш. Могай поро айдеме ыле. Кумылжо пеш пушкыдо лийын. Икана возымаштем йоҥылыш лийын, но тудо ни ыш вурсо, ни наказанийым ыш тушкалте, паша гыч каяш йодмашым возо манынат ыш ойло. Тунам мый шкеже «каем» манын шоненам ыле».
Коеш, тӱҥ редактор газетын содержанийже верч веле огыл, тыгак самырык журналистым куштымо, яллаште да школлаште возкалаш кумылан-влаклан журналист корным ончыктымо пашамат чот кӱлешанлан шотлен. Тунам редакцийыште опытан серызе-влак пелен самырык-влакат тыршеныт. Авторский активше 900 чоло еҥ лийын, тышеч пелыже наре – чарныде возен шогышо селькормыт. 1970 ийын подписке тургымым иктешлыме почеш 40 еҥлан почетан грамотым да окса премийым пуымо. Петр Григорьевичын Журналист ушем правленийым вуйлатышын алмаштышыже лиймыжат тыгай пашам шуктен шогаш йодын, очыни.
Кугу шымлымаш паша семын журналист, краевед Гельсий Зайниевын «Эн пиалан да волгыдо пагыт» статьяжым шотлыман. Тудым мый 2015 ийысе «Марий Эл» газетын икмыняр номерыштыже лудын лектым. Статья тӱҥалтыштак теве кузе палемда: «Журналист биографиемжат туштак – «Марий коммуна» газет редакцийыште – тӱҥалын. Тыгеат каласаш лиеш: Петр Григорьевич Корниловын вуйлатыме коллективыште журналист семын шочынам да мынярлан-гынат кушкынам. Тыште улмем годым первый ныл книгам лектын».
Автор шкенжын тӱҥ редакторжым вуйлатыше да тыглай айдеме семын почын пуэн. Кӧ Петр Григорьевич дене ыштен, тудо, очыни, пашаштыже пиалан лийын. Арам огыл «Марий коммуна» газетын историйыштыже шӧртньӧ лаштыклам кодышо вуйлатыше семын аклат. «Кокытеланыде каласем: кум редактор кокла гыч Корнилов эн виян, эн ушан, илышым эн чот палыше да айдемым чын умылен моштышо ыле. Уста вуйлатыше (администратор) улмо жапыштак тудо тӱжемле лудшо, тыгак шке коллегыже-влак ончылно пӱсӧ шинчан да йылман публицист, шкешотан прозаик лийын», – иктешла Г.Зайниев.
П.Г.Корниловын илышыжым радамлышыла, тудын фронтовой корныжымат ончыктыман. 1942 ийыште Йошкар Армийыш каен, 1943 ий гыч фашист-влак ваштареш кредалын, миномёт расчетын да разведке отделенийын командирже лийын. «За отвагу» медаль (1944 ий), Йошкар Шӱдыр орден (1945 ий) да моло награде денат палемдалтын.
– Ачана наградыже-влакым калык коклаште пижыктен кошташ йӧратен огыл. Шарнем, орденан да медалян пинчакше шкафыште кеча ыле. Тудым Сеҥымаш кечын гына чиен, – каласен ик вашлиймаште эргыже Олег Корнилов.
Редакцийыште фронтовик-писатель-влак Миклай Казаков, Макс Майн, Борис Данилов, Николай Кожаев, Михаил Сергеев, Чалай Васлий да молат тыршеныт. Г.М.Эрский ден П.Г.Корнилов «Шӱм гыч лекше серыш-влак» (1968), «Редакцийыш пӧртылын огытыл» (1972) очерк книга-влакым (марий журналист-влакын геройлын кредалмышт нерген) ямдыленыт.
Марий сылнымутышто тудын лӱмжӧ «Лыжга мардеж» повестьше дене палыме лийын. Тудым 1959 ийыште «Ончыко» журналыште савыктыме. Кум книгаже: «Мӱй олык» (1974), «Савырыме кумыл» (1977), «Олма там» (1984) – лектын. И.Васильевын возен пытарыдыме «Илыше чодыра» повестьшым мучаш марте ямдылен, вара тиде повесть посна книга дене Марий книга издательствыште лектын.
Моло сылнымут книга деч кугытшо дене ойыртемалтше (кӱчыкрак да лопкарак) «Олма там» книгажым студент жапыште налынам, да тудо кызытат уло. Материалым ямдылыме гутлаште ятыр повесть ден ойлымашыже-влакым марий йылмынан мутвундыж дене пойдаралтын келанен лудын лектым. «Пачемыш» журналымат шергальым – критике сынан фельетонжо-влакым лудаш оҥай.
П.Корнилов «Знак Почета» орден дене кок гана (1966,1971), «За трудовую доблесть» медаль (1951), ВДНХ-н дипломжо да медальже дене палемдалтын. Ятыр гана Марий АССР Верховный Советын депутатшылан сайлалтын, 1967-1980 ийлаште Президиум председательын алмаштышыжлан шогалтеныт.
Г.Зайниев ончыктымо статьяштыже П.Корниловын «Кызытсе историйым возаш» статьяж гыч икмыняр ужашым ончыкта. Иктыже: «Литературный мастарлык моткоч кӱшнӧ лийшаш. Нужна йылме дене, ик калыпеш ургымо кем семын, эре икгай штамповочный прием дене, шӱм вургыжде возымо кумылым ок тарвате, илышым келгын ужаш ок полшо. Ме яклака стиль нерген огыл, а чын литературный мастарлык нерген ойлена. Яклакан возымо лудшын шержым тема, тудлан возымаште ямже лийже», – ме ужына, витле утла ий ончыч чон вургыж возымыжо тачат тыгак пӱсын шога, пуйто тудо кызытсе журналист да серызе-влак ончылно пеш кӱлешан мутым ойла…
100 ий – тичмаш курым. Петр Корнилов тышеч пелыж деч чуч утларак – 58 ийым гына – илен. Марий журналистикыште келге кышам кодышо пагалыме вуйлатышылан вуйнам савена.
Л.СЕМЕНОВА
М.Скобелевын фотожо/»Марий Эл» увер агентстве