Миклай Казаков лудмаш
Раш, чоткыдын, чонеш логалшын
Морко посёлкысо М.Н.Янтемир лӱмеш сылнымут-этнографий тоштерыште «Миклай Казаков лудмаш – 2025» сылнымут пайрем эртыш.
Сар курал дене пырля – пера
Тенийысе пайрем ойыртемалтше ыле – тудо Кугу Отечественный сарыште сеҥымылан 80 ий темме да Шочмо элым аралышын идалыкше дене кылдалте. Тидлан амалжат уло: Миклай Казаков шкежат армий, фронт корным эртен, госпитальыште эмлалтын. Сар жапыштат возымым чарнен огыл. Кидыштыже сар курал дене пырля пера лийын, каласыш пайремым почмыж годым «Морко район тоштер» муниципал учрежденийын директоржо Марина Александрова. А район администрацийын тӱвыра, спорт да туризм пӧлкажым вуйлатыше Марина Осипова лудмашым икымше марий калык поэтын творчествыж дене кумдан палдарыме да тидын негызеш самырык тукымым патриот шӱлышеш шуарен куштымо дене кылдыш.
Палена, Миклай Казаковын усталык корныжо «Ямде лий» йоча газет гыч тӱҥалын. Тидын нерген ушештарышыла, ты газетын тӱҥ редакторжо Людмила Григорьева йоча-влаклан тудынлак чолга лияш да лудмаште сеҥаш тыланыш. А ме, «Марий Эл» газетын пашаеҥже-влак, кугешнен палемдышна: опытым поген шуктымекыже, лӱмлӧ поэт рӱдӧ марий изданийыште шагал огыл жап пашам ыштен. Адакше газетланна тений 110 ий темме амал дене мыланна ты пайремым пойдараш посна жапым пуышт. Тӱҥ редакторын алмаштышыже Лидия Семёнова савыктышнан эртыме корныжым шарналтыш да редакцийнан кызытсе илышыж дене палдарыш. А мый, тушто кужу жап пашам ыштыше да Миклай Казаковым сайын палыше семын, тудын самырык автор-влаклан кузе полшен шогымыжым да пеҥгыдын йодмыжым ушештарышым. Калык поэт весын творчествыштыжат сайым ужын моштен, но айда-йӧрамат шылтыде ончыктен. Тидын годымак шкенжым нигунамат кӱшкӧ шынден огыл.
Мастарлыкышт сита?..
Меат тиде таҥасымаште лудшо-влакым аклыме годым тыгай корнымак ойырен нална. Почеламутым лудшо тудын тӱҥ шонымашыжым колыштшо деке намиен шукта мо? Тидлан мастарлыкше сита? Шочмо марий мутым раш да чоткыдын каласен кертеш? Теве могай кӱкшыт гыч ончалме нуным. Эсогыл изи-влакымат. Ты тӱшкаште жюрин еҥже Людмила Григорьева Моркысо 5-ше йочасад гыч Елизавета Ивановам (воспитательже – А.П.Михайлова) палемден ончыктыш. Изи йочалан сар нерген возымым лудаш неле, сандене «Код чеверын, йочасад!» почеламутым ойырен налын. Но тудым туге чаткан лудын пуыш – икымше верланак келыштарыш. А 7 гыч 11 ияш коклаште Арын кыдалаш школ гыч Артём Сергеев (туныктышыжо – О.А.Васильева) ойыртемалте. «Андрей Вершинин» почеламутышто лётчикын образышкыже устан шыҥен керте.
Прозым лудшо-влаклан акым пуаш Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже, режиссёр Анна Якушева ден прозаик семын Лидия Семёновалан ӱшанышт. 7 гыч 11 ияш коклаште нуно эн ончычак Купсола тӱҥ школ гыч Ольга Фёдоровам (туныктышыжо – Т.К.Хамитова) палемдышт. «Ӱшан» произведений гыч медикын шыма улмыжым, сусыр салтаклан илаш ӱшандарен ойлымыжым моштен почын пуыш – кокымшо вер. А икымшым Арын кыдалаш школ гыч Роман Михайлов (туныктышыжо – О.А.Васильева) сулыш. «Эх, Ивукшат!» повесть гыч ужашым шинчавӱд лукташ таратышын чоныш логалтен лудо – ямде артист. 12 гыч 16 ияш коклаште Моркысо 1-ше кыдалаш школ гыч Максим Пименов (туныктышыжо – С.В.Никитина) «Эрикын каникулжо» повесть гыч ужашым ялысылак яндарын, но район рӱдысыла чаткан лудмыж дене кумылым савырыш.
Шке кӱкшытлан келшышын
Почеламутым шке гыч возышо-влакын лудмыштым поэт семын мылам аклен ойлаш логале. Нунат тӱҥ шотышто сар темым ойырен налыныт. Но тудым шке кӱкшытыштлан келшышын почын пуышт. Шӱргыял тӱҥ школ гыч Надежда Сергеева (туныктышыжо – Е.В.Григорьева) «Герой дене кугешнена» почеламутыштыжо шке кундемысе еҥым ушештарымыж дене чынжымак ӱшандарыш, но возымыжо мучаште тыглай каласкалымаш гай лекте. Тидын шотышто Шордӱр тӱҥ школ гыч Марина Бирюкован (туныктышыжо – И.А.Михайлова) «Сар ваш ыштен» почеламутшо пеш лирический ыле, но ты кӱкшытым мучаш марте кучымо ыш сите. Когыляныштат кумшо верым пуымо. Моркысо 2-шо кыдалаш школ гыч Регина Григорьеван (туныктышыжо – М.В.Михайлова) «Салтаклан» почеламутшо палынак кӱшнӧ ыле, кушмат шижалте… Но Эҥерсола тӱҥ школ гыч Ксения Бутенинан (туныктышыжо – Н.В.Анисимова) «Шочмо марий йылме» почеламутшо, сар темылан огыл гынат, шонымаш келгылыкше дене кӱшнырак улмыж дене ойыртемалте. Санденак Ксениялан икымше верым, а Региналан кокымшым пуаш келшышна.
Тыгак Миклай Казаковын почеламутшым 12 гыч 16 ияш лудшо коклаште Моркысо 1-ше кыдалаш школ гыч Ксения Дмитриева (туныктышыжо – С.В.Никитина) молым палынак ончылтыш. Лудмо чаткалыкше, образыш келгын шыҥымыже, шкенжым кучен моштымыжо дене шуко еҥын чонжым тарватыш – вот тиде кӱкшыт!
Лудмаште сеҥыше-влаклан дипломым кучыктымо. Тылеч посна ойыртемалтше-влаклан «Марий Эл», «Ямде лий», «Морко мланде» газетла деч посна пӧлек лие. Ме газетыштына ончыч пашам ыштыше журналист да поэт-влак Юрий Галютинын, Эврик Анисимовын да Юрий Григорьевын, тыгак художник да поэт Валерий Боголюбовын редакцийыштына лукмо поэзий сборникыштым чумырен, пӧлекым ыштышна. Тудо ты гана шке возымыж дене ойыртемалтше Ксения Бутениналан, лудмыж дене ӧрыктарыше Ксения Дмитриевалан да колыштшым савырыше Ольга Фёдоровалан логале. Тыгак «Марий Эл» газетланна 110 ий темме дене пайдаланен, рӱдӧ марий савыктыш дене пеҥгыде кылым кучен шогымылан «Морко район тоштер» муниципал учрежденийын директоржо Марина Александровалан, Кӱчыкэҥер ялысе Н.И.Казаков лӱмеш сылнымут-краеведений тоштер вуйлатыше Галина Сошиналан да Шӱргыял тӱҥ школышто марий йылме ден литературым туныктышо, районышто этнотӱвыра предметлам туныктышо-влакын методушемыштым вуйлатыше Елена Григорьевалан Тауштымаш кагазым кучыктышна. Миклай Казаков лудмаш тиде ганат шуко еҥын чонжым тарватыш.
Юрий ИСАКОВ.
Снимкылаште: Ольга Фёдорова, Ксения Бутенина, Ксения Дмитриева «Марий Эл» газет деч книга пӧлекым налыныт; Регина Григорьева; Роман Михайлов.
Авторын фотожо.
