Российын Тазалык аралтыш министерствыже 27 январь гыч 2 февраль марте Наркотикан средстве дене пайдаланыме деч аралалтме арням эртара.
Наркотик – тиде элыштына пайдаланаш чарыме вещества веле огыл, эше психический тазалыкын тӧрлаташ лийдыме зияным ыштен кертше осал тушманже. Тудын сӧрымӧ сӧрал «ракатше» чонышто да вуйушышто пеш неле сусырым кодымыж шотышто кочо чыным шойылта.
Кызытсе наркотикын лӱдыкшыжӧ тӱрлӧ да моткоч кугу. Кажныжын – пиалым, ракатым, куаным да шкан шке ӱшаныме шижмашым сӧрышӧ синтетический каннабиноид гыч тӱҥалын, зависитлалтме пӧрдемыш шупшшо метадон марте – психикым пытарыше шке механизмже уло. Нунын кокла гыч шукынжо эн ончычак вуйдорыкын пашажым чот локтылыт.
Наркотик дене пайдаланыме годым эн ончычак психике пужлаш тӱҥалеш. Тиде веществан типше, тудын дене мыняр чӱчкыдын да кужун кылым кучымо, тыгак айдемын тазалык ойыртемже денат кылдалтын. Наркотикын зиянже поснак тудын дене пайдаланыме але тудын деч кораҥме годым палдырна да пеш кужун шуйна.
Психоактивный вещества психикым чот локтылеш, да айдеме эсогыл наркотик деч посна илен кертдыме лиеш.
Наркотикын зиянже шинчалан кончымо (галлюцинаций), шкем шот дене кучен, йырваш мо ышталтмым умылен, сайым шонен муын кертдыме дене палдырна, тыгодым вуйдорыкын пужлымыжлан кӧра уш лушка, да айдеме инвалидыш савырна. Черын нелылыкше веществан видше да организмыш колтымо йӧн дене чак кылдалтын.
Психикын пужлымыжым чӱчкыдын пеҥгыдемдат:
- депрессий ден амал деч поснат утыждене тургыжланымаш. Наркотик тугакшат палдырныше депрессий ден азапланыме койышым эшеат вияҥда. Тидыже осал веществан вуйдорыкысо химический балансым локтылмыжлан, психике ден илышым пужымыжлан кӧра лиеш;
- психоз (пӱсӧ да хронический). Южгунам, поснак стимулятор (амфетамин, шинчал да мефедон) але каннабиноид («спайс», марихуане, гашиш) дене пайдаланыме годым, айдемым ала-кӧн чарныде эскерен коштмыжо але чыла кертам манме гай шижмаш авалта. Лӱдыкшым ыштен кертше галлюцинаций, тыгак вуй пудыраныме, илыш дене кылым йомдарыме гай ситыдымаш-шамычат палдырнен сеҥат;
- эпилептический припадке. Наркотик деч утыждене руштмо годым эпилептиформный припадке лийын сеҥа. Тыгак, ушым тичмашнек йомдарен, икмыняр гана йӧрлаш лиеш – тыгодым айдеме коленат кертеш;
- айдеме личность семын пыта. Наркотик дене кужу жап пайдаланыше айдеме уда велыш вашталтеш, писын ылыжше да шыде лиеш, йырваш мо ышталтмым ужмым, шотыш налмым чарна;
- травме деч варасе стресс. Наркотик дене пайдаланыме годым лийше травматический опыт (мутлан, веществам организмыш утыждене колтымо, виешлымым чытыме, клинике велым колен колтымо, ВИЧ але гепатит гай инфекций дене черланыме) стрессым вияҥден кертеш;
- улшо чер-влак келгыш каят. Наркотик депрессийым, тургыжланымым, шизофренийым да психике дене кылдалтше моло черым палынак нелемден кертеш;
- шкем шке пытарен кертме лӱдыкшӧ кугемеш. Психикын чот локтылалтмыже, депрессийлан кӧра орланыме, ончыкылыклан ӱшаным йомдарыме, наркотик дене пайдаланымым чарнен кертдыме, тудын дене пеҥгыдын таҥлалтме годым айдеме шкенжым шке пытарен кертеш;
- уш, тӱткыш да интеллект лушкат. Наркотик дене кужу жап пайдаланымылан кӧра уш ден тӱткыш лушкат, мом ышташ кӱлмым шонен мумо шот пыта. Эн кугу ситыдымашлан деменций – «айдеме-пакчасаска» – шотлалтеш;
- зависитлалтмаш. Наркотик капкылымат, психикымат зависитлалтшым ышта, да айдеме психоактивный вещества дене утыр таҥлалтеш, тудым мыняр кучылтмыжым эскерымым чарна. Тыгодым наркотик деч кораҥаш гын, абстинентный манме пеш неле синдром: айдеме тургыжлана, ала-мо деч чот лӱдеш, омо йоммо але шучко омым ужмо, шӧн шупшмо деч орлана, пеш шагал кочкеш, лӱҥгедыл коштеш, тидын деч посна эше кидше-йолжо чытырат – палдырнен кертеш.
Тиде спискым умбакыжат шуяш лиеш. Наркотик ден психике кокласе кыл пеш неле да шуко факторан, тазалыклан кугу зияным ыштыше лийын кертеш.
Тыге гынат, наркотик дене пайдаланаш тунемме, тудын деч зависитлалтме койыш, руш манмыла, приговор огыл. Медицине организацийыш, полышым йодын, жапыштыже мияш гын, тичмашнек паремаш да сай илыш корныш пӧртылаш кугу ӱшан уло.
Тыгай шотан азапыш шке але лишыл еҥда логалында гын, илышын неле йыжыҥже гыч лекташ полшышо специалист-влак деке кайыза.
Республикысе наркологический диспансерын адресше: Йошкар-Ола, Комсомольский урем, 81-ше пӧрт.
Александр КИЗИЧЕНКОВ,
Республикысе наркологический диспансерын тӱҥ врачше, врач-психиатр, врач психиатр-нарколог.
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
