Звенигово районысо Эсмекпляк илем администрацийыш пурышо Олыктӱр ял верысе марий калыклан веле огыл, пошкудо республиклаште шочын-кушшо руш, татар да чуваш-шамычланат, колызо ден просто шӱм-чон дене каналташ шонышо-влакланат моткоч келша. Тӱҥ амалже – ял путырак мотор кундемыште верланен. Тыште поҥго ден емыжлан, янлык ден кайыквусылан поян чодырат, тӱрлӧ кол дене модшо Юл эҥер ден тудын иксаже-шамычат, сылне кушкыл дене тӱзланыше олыкат кид копаште гай улыт.
Кусараш лийдыме объект-влак нерген увер порталыште палемдыме почеш, Олыктӱрыштӧ 173 сурт шотлалтеш: Охотин уремыште – 13, Набережныйыште – 27 да Олыктӱр уремыште – 133.
– Тиде ял кумдыкышто ужалышаш мланде кодын огыл, кеч тудым налаш кумылан-влак шукын улыт. Пытартыш жапыште суртоза-шамыч участкыштым икмыняр ужашлан пайлат да нуным весылан ужалат але тушан шочшыштлан, моло родыштлан пӧртым шындат, – рашемда Эсмекпляк ял шотан илем администрацийым вуйлатыше Галина Героева. – Олыктӱр – чынжымак моткоч мотор ял. Арам огыл тыште кок каныме базе пашам ышта. Калыклан илаш чыла гаяк йӧн уло: асфальт шартышан корно сай, тудым лум деч эрыктыме йодыш нигунамат пӱсын огеш шого, контейнерлашке погымо шӱкым жапыштыже толын наҥгаят, вӱдат, канде тулат шукырак суртыш мият. Пӧртым электротул, шӱй але пу дене ырыктыше-влак догазификаций манме программыш пуреныт. Газовик-шамыч калыкын йодмашыжым писын да сайын шуктат. Шагал огыл еш илыме вержым чыла шотыштат йӧнаным ыштен – ванным ма душевой кабиным, унитазым пӧртышкак шынден. Ялыште тыгак кевыт, тӱвыра пӧрт, черке улыт. Иктым гына чаманен палемдем – паша вер шагалрак, сандене Олыктӱрыштӧ илыше-влак кӧ Эсмекплякыш, кӧ Волжскыш, кӧ Звениговыш, кӧ Зеленодольскыш, кӧ Казаньыш, кӧ Москваш, кӧ Йӱдвелыш коштыт. 2010 ийыште эртарыме калык перепись почеш, тыште 228 еҥым возымо. Кызыт, поснак шокшо пагытыште, ялыште шукырак еҥ ила – дачник-шамыч шке мландышкышт пӧртылыт, шочшо ден уныка-влак ача-авашт, коча-ковашт деке отпуск да каникул жаплан толыт.
Туге, кеҥежым Олыктӱр мӱкшотарла гӱжла – шокшо игечыште вӱд воктеке каналташ толшо еҥжак 300 нарыш погына, а базылашкыже мынярын каят! Колызо-влакат огыт мале гаяк – колым эр-кас еда веле огыл, кечывалымат эҥырат. Тыгай годым верысе калыклан поснак тӱткӧ лияш логалеш.
– Утларакше тул азап лийын кертме лӱдыкшӧ тургыжландара, – манеш ялын старостыжо Иван Саксеев. – Южгунамже каныше-влак шылым мойн жаритлымышт деч вара тулым йӧртыде кодат, да пожар тӱҥалеш… Икана администрацийым вуйлатыше Галина Павловна йыҥгыртыш да тургыжланен мане: «Иван, Олыктӱрыш «пожарник-влак» толын каеныт, «громкий бойым» вераҥдаш каласеныт. Мом ыштена?» А мом ыштет? Каласеныт гын, йодмашыштым шукташ кӱлеш. «Ыштена», – вашештышым. Клуб воктене ик пожарный чаҥна ыле, но МЧС-ын инспекторжо-влак ялыште, икгай коклам коден, эше нылытым шогалташ кӱштеныт.
Тиде шыжым лийын. Иван Николаевич чаҥын меҥгыжлан келшыше кӱртньӧ пучым шке озанлыкыштыжак муын, тудым ик кутышын пӱчкеден ямдылен. Вара, ялысе икмыняр пӧръеҥым ӱжын, палемдыме верлаште кылмен шушо мландым буритленыт, меҥгым шогалтылыныт. «Бойжо» кугурак йӱкан лийже манын, И.Саксеев чаҥ шотеш кӱртньыгорно рельсым сакаш шонен пыштен.
– Шке озанлыкыштемат кычальым, калык дечат йодыштым, но нигуштат шым му. 40х40 миллиметр кугытан профиль пучым налын пыштенам ыле. Тудым ик метр коклам коден пӱчкедышым, да шогалтен ямдылыме меҥгылашке сакалтылна. Клуб воктенысе «чаҥымат» вияҥдышым. А ӱмаште чыла «громкий бойым» йошкар чия дене чиялтышым, – мом ойгыраш, пашажат уке маншыла, кидшым кок велыш шаралтыш старосто.
Калык И.Саксеевым старостылан кум ий ончыч сайлен. Тидлан амалжат лийын: шочмо кундемын ончыкылыкшо верч тургыжланыше шӱм-чонан 40 ияш вийвал пӧръеҥ ялыштак ила, чыла пашам ыштен мошта, тамакым огеш шупш, аракам огеш йӱ – шуко еҥлан пример. Ялысе-влак старостын мутшым колыштыт, темлымыжым шотыш налыт, йодмыжым шуктат. Тиде кум ийыште Иван Николаевичын тыршымыж дене Олыктӱрыштӧ пожарный чаҥ-влакым веле огыл шогалтылыныт, тыгак кевыт воктеке увертарымаш оҥам вераҥденыт. Тудат кӱртньӧ меҥгыште да кышкарыште ӱшанлын шога. Ынде чыла увертарымашым лачак тышке сакат, а кушко шуын огыл…
– Увертарымаш оҥалан келшыше кӱртньым Волжск оласе металлобазе гыч ик ак дене кондышым гын, ялыш пурымаште шогышо «Олыктӱр» манын возыман указательлан – йӧршын вес ак дене… Рашемденрак каласаш гын, кум пачаш шергын! Указательым кӱшкыракат вераҥдаш лиеш ыле, но меҥгылан келшыше кӱртньӧ чот шергештын, сандене южгунам шонымына йӧн дене келшен огеш тол улмаш, – кумыл воленрак мане Иван Николаевич.
Мут толмашеш, палемдыме указательжым И.Саксеевын Марий Эл Кугыжаныш Погынын Провой вел гыч депутатше-влак Евгений Кальянов ден Февзи Керимовын Эсмекпляк ял шотан илем администраций кумдыкысо старосто-влак коклаште эртарыме конкурсыштышт сеҥышыш лекмыжлан пуымо 10 тӱжем теҥгеаш приз кӱшеш ыштыктеныт.
– Ямде указатель-вывескым администраций гыч шольым дене коктын кондышна. Ончена, светоотражателян наклейкым пижыктыман рӱдаҥдыдыме металл пӱчкышым пу кышкарыш веле шындыме. Тыгайже, меҥгыш сакымек, мардеж дене лектын возешыс! Тудым кӱртньӧ кышкарыш ӱшанлын шындаш кутырен келшышна. Но пошкудо Памар селасе металлобазыште материалын акшым ужым гын, ӧрынат кайышым! Кӱртньым тынар кӱчык жапыште тынар шергештараш – шучко паша! Приз деч кодшо окса ыш сите… Кевытыште ял пайрем деч кодшо оксана кия ыле: 100 теҥгем маялан кодышым, молыжым кучылтым. Теве тыгай паша, – каласкала чылажымат шот дене ышташ тунемше старосто.
Калык ял пайремлан веле огыл, кундемым тӱзатыме моло сомылланат оксам кумылын пуа, пашашкат рӱжге ушна. Черетан погынымаште, ик гана чаплын ышташ да кужу жап шонаш огыл манын, верысе шӱгарлам кӱртньӧ пече дене печылаш кутырен келшеныт. Икымше гана погымо окса дене материалым шулдынрак налын шуктеныт, но тудо пеле утларак кумдыкым авырен налаш гына ситен. Ынде, чылажат шергештмек, оксам ужашын-ужашын погат, пашамат тыгак шуктат.
– Иктаж вич ий ончыч икымше гана погымо окса дене шӱгарлам тичмашнек печылаш лиеш ыле, но кӱртньӧ шергештмылан кӧра паша чараклалте. Тӱҥалмым мучаш марте шуктышашлан оксам эше кок-кум гана погаш логалеш, – рашемдыш Иван Николаевич.
Пытартыш жапыште республикнан шуко кундемыштыже вӱд йоммо нерген ойлат, но Олыктӱрыштӧ эше кугезе коча-влакын кӱнчен, чоҥен кодымо тавышт ожнысо семынак тичмаш шинча, молан манаш гын тушко пашашшинча йоген пура. Тавылан пурам тумо гыч руымо улмаш, но жап эртыме семын тудо шӱйын. Ял калык пурам бетон колча дене вашталтен. Тавысе вӱд моткоч тамле, маныт унала але канаш толшо-шамыч.
Старостын палемдымыж почеш, Олыктӱрыш ӧрдыж верла гыч илаш куснышо-влак шкеныштым сай велым ончыктат. Мутлан, Казань гыч В.Ефимов Олыктӱр уремысе кугу лакылашке ныл КамАЗ автомашина шаргӱм конден ястарыктен. Тудак бетон плита дене чапле пирсым ыштыктен – шканже огыл, а чылалан! Волжск оласе Святой Праведный Иоанн Кронштадскийын черкыж гыч Евгений ачан тӱвыра пӧртыш службым эртараш толмыжым, калыкын Юмылан келшыдыме верыште кумалмыжым ужын, Владимир Евгеньевич эше ялыште Николай Чудотворец лӱмеш черкым тӱҥалтыш гыч мучаш марте шке оксаж дене чоҥыктен. Кызыт тыште Звенигово оласе Свято-Никольский черке гыч Александр ача рушарня да кугу пайрем еда службым эртара. Юмылан кумалаш пошкудо ялла гычат толыт да В.Ефимовлан тыгай йӧным ыштымыжлан уло кумылын тауштат.
– Иван Николаевич – пеш сай старосто. Самырык гынат, калык дене ик ойым муын мошта. Ялыште могай гына сомыл ынже лек, чылажымат, манмыла, шот да рат дене виктарен колта. Кызыт тул пижын кертме лӱдыкшым кораҥдыме амал денак пуста пӧрт-влакын озаштым рашемда. Нунылан оралте кумдыкым эрыкташ кӱлмым ушештара. А озадыме сурт йырысе шудым шкеак сола. Мыланем тудын дене пашам ышташ моткоч куштылго, – Провой кундем Олыктӱр ялын старостыжым мокталтен ойла Эсмекпляк ял шотан илем администрацийын вуйлатышыже Г.Героева.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
(Снимкым 2022 ий мартыште ыштыме)