М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театр 5 сентябрьыште 106-шо тургымжым почо.
«Кандыра» пуналте
Полатыш пурымеке, йырваш марий шӱлыш озаланыме шижалте, калык шуко погынымым ужын, кумыл вигак нӧлталте. Воштончышан фойеште эрвелмарий сем почеш «Кандыра» куштымашке тыманмеш ятырынак ушнышт. Молан лачшымак тиде сем йоҥген? Тургымым театр коллектив Пошкырт кундемын шочшыжо Александр Зайнутдиновын возымо «Микулан – презе, Якулан – ӱдыр» пьесыж почеш шындыме тыгаяк лӱман спектакль дене почо.
– Тидлан моткоч куаненам, но тыгодымак изиш аптыраныме гай чучеш. «Микулан – презе, Якулан –ӱдыр» – икымше пьесем да эше тудым театр сценыш лукмым вучыдымо событий семын аклаш лиеш. Шулдыраҥынам, калык кузе вашлиеш манынат шонаш тарата. Такшым кажне гаяк репетицийыш коштынам, артист-влакын, режиссёрын да моло пашаеҥын тыршымыштым ужынам: театрыште кажныже моткоч талантан, шке пашажым, йӧратен, мучаш марте шукта, садлан ты постановкыш калык кумылын толаш тӱҥалеш манын шонем.
Возымо пашалан Марий Элын калык писательже Юрий Иванович Галютин кумылаҥден. Ты произведений эн ондак ойлымаш семын 2016 ийыште шочын, кураторем тудым сайын аклен да пьесым возаш темлен ыле. Кум тылзат пеле тыршымеке, темлымашым шуктышым. Варажым театрын эртарыме «Эн сай пьесе» конкурсышкыжо Арзайн шылтыш лӱм дене колтышым, кумшо вер дене палемдалтынам, – спектакль тӱҥалме деч ончыч чонжым почо пьесын авторжо Александр Зайнутдинов.
Кӱчыкын автор нерген
Александр Зайнакаевич Пошкырт кундем Краснокам районысо Арлан ялыште шочын-кушкын. Нылле ик ий Йошкар-Олаште ила, тынарак жап энергетиклан тыршен. Российын сулло энергетикше. 77 ийыш тошкалше пӧръеҥ йӧн лийме семын усталык пашалан жапшым ойыра.
А.Зайнутдинов – «Кожла орол» книган авторжо. Тудын повестьше ден ойлымашыже-влак илыш гыч налме сӱрет дене кылдалтыныт.
– Возаш тӱҥалме кок пьесем кия, нунымат ончыкыжым мучаш марте шуктем манын, ӱшан уло, – ойла автор. – Мый йӱдым возем, кечывалым усталык пашам огеш воране. Мо тарата? Изиэм годым револьверым мумем нерген Юрий Ивановичлан ойленам да тудо тидын нерген серен кондаш каласен. Витле утла лаштыкым возен конденам ыле. Икымше произведением савыкталтынат лекте. Тиддеч вара тӱрлӧ повесть, ойлымаш-влак возалтыч.
Тыршен пашам ыштымылан – Таумут
Спектакль тӱҥалме деч ончыч тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин зал тич погынышо калыклан ончыкшымат театрыш рӱж кошташ тыланыш, а варажым ведомствын таумутшым актрисе Алина Егошиналан, театрын сылнымут да драме ужашыжым вуйлатыше Светлана Белковалан, вуйлатышын алмаштышыже Александр Анисимовлан кучыктыш. Художественный вуйлатыше Василий Пектеев театр тургымым ончычрак почмым тыгерак умылтарыш:
– Ыштышаш пашана пеш шуко. Ондакрак тӱҥалына, ондакрак ыштен шуктена.
Марий Элын сулло артистше Юрий Алексеев марий драмтеатрыште чапле да виян моткоч шуко рольым модын, келге образым чоҥен да ӱжмышт годым кызытат полыш кидым шуялта. Шукерте огыл 75 ияш лӱмгечыжым палемдыше артистлан пайрем сынан вашлиймаште уло калык ончылно кугу пеледыш аршашым кучыктымо нимо дечат шерге пӧлек семын аклалте. Аксакалын тауштен каласымыжат кугешнаш таратыш:
– Йӧратыза театрым, шымлыза, аклыза, кӱлеш гын – шылталыза! Тиде – мемнан, пӱтынь марий калыкын, кугыжаныш театрже!
Муро-куштымашлан поян
Занавес почылтмеке, коляскан мотоцикл дене Микуш (Иван Соловьёв) кудалын лекте. Але марте калык УАЗ автомашинам сценыште ужын ыле, сандене утыжденак ыш ӧр. Ты сӱрет вигак ял илышыш пӧртылтыш, вет ончыч пошкудо ялыш ма кевытыш пӧръеҥ-влак мотоцикл дене кудалыштыныт. Теве Яку (Генрих Тимиряев), гармоньым шоктен, лектеш. Икымше семсавыртышыж гычак Пошкырт кундемыш унала «наҥгайыш».
Спектакльысе содержаний лач нине иза-шольо йыр пӧрдыт, манаш лиеш. Микуш презым налаш каяш тарванен, а Якум ачаж ден аваже, родо-тукымжо але мартеат ӱдырым налдымыжлан вурсат. Но тыге кенеташте сӱрет вашталтеш манын, нигӧ шоналтен огыл: омытам чияш ом вашке манше Яку икымше шинчаончалтыш гычак Пайдемыр (Андрей Бусыгин) ден Сулека куван (Светлана Гладышева) ӱдырыштым, Качырийым (Кристина Лебедева), йӧратен шында. Очыни, тиде пӱрымашак. Ӱдыр деч качылан пырля лияшышт Афган сарын участникше Яшай (Алексей Юнусов) мешаен гынат, кок йӧратыше шӱм садак пырля лийыч: паша укелан кӧра ола гыч ялышкыже пӧртылшӧ ӱдыр музиканче, нефтяник-операторлан ыштыше Якулан марлан лекте.
Сылне, весела кумылым пӧлеклыше спектакль гоч эрвелмарийын илыш-йӱлажым, ыштыш-кучышыжым да йылме ойыртемжым пален налаш йӧн лие.
Спектакльыште Яшайын образше элыштына каен шогышо илышым шоналташ тарата. Афган сарын кочо корныжым эртыше рвезат армий деч ончычсо ӱдыржымак марлан налаш шона, но кочывӱд дене ойгыжым мондыктарыше, торжа койыш-шоктышан шагалжылан келша.
Постановкышто Оксина кува (Светлана Сандакова) ден Варушын (Марина Воронцова) образышт ик эн волгыдо семын шарналт кодыч.
Спектакль муро ден куштымашлан пеш поян, артист-влакын вургемыштат чевер, шинчалан вик перныше. Семым возымаште да артист-влаклан чиен лекшашлык вургемым ямдылымаште театр режиссёржын полышкалышыже Оксана Асмаева да тудын аваже Пошкырт кундем Чорай ял гыч Елизавета Алексеевна Андреева ой-каҥашышт дене полшеныт.
Моткоч оҥай сюжет савыртышан спектакльым шыҥ-шыҥ погынышо калык шокшынак вашлие. Тудо ласкан, калык дене воштылын ончаш да мӧҥгӧ чон дене канен каяш пеш келшен толеш.
Спектакльын режиссёр-постановщикще – Р.Алексеев, художник-постановщикше – С.Таныгин, сем дене сӧрастарыше – С.Яндукова, хореограф – А.Дмитриев, костюм художник – Н.Рукавишникова.
Ончышо-влакын шонымашышт:
Лилия Глушкова:
– Спектакльыште моткоч куанен шинчышым. Эрвел марий муро-влакым колыштын, кумыл кӱза да тавалтымет шуын колта. Чынжымак, чапле постановко, садлан Торъял район гыч лӱмынак ончаш толмемлан нимынярат ом чамане.
Надежда МИХАЙЛОВА, Йошкар-Ола:
– Марий драмтеатрын ик премьержымат ом кодо, чылашкыжат кошташ тыршем. Тургымым оҥай, воштылаш таратыше спектакль дене почмым моткоч сайын аклем. Постановкышто ял илыш почылтеш, а тидыже мыланна моткоч шерге да лишыл. Артист-влак коклан эрвел марий-влакын шомакышт дене ойласен колтат, но умылаш чыла лиеш.
– Роза АНТРОПОВА, Советский районысо Ӧрша школышто марий йылмым туныктышо:
– Тыгай спектакльым шукертсек ончен огынал ыле. Комедий тудо комедияк! Сандене родо-тукым дене чумырген, кажне премьерыш коштына. Спектакльым ончымо дене Пошкырт кундемыш унала миен толмыла чучо. Эрвелмарий йылме дене шомак-влак йоҥгалтме мыланна чылажат палыме да лишыл, вет ме Марий Турек район Арбор гыч улына, туштат нине мут-влакым кучылтыт.
Маргарита СМОЛЕНЦЕВА ден Надежда РЫБАКОВА, Йошкар-Оласе 29-ше №-ан йочасадын воспитательже-влак:
Пеш оҥай, поснак Пошкырт вел сӱан йӱлашт ойыртемалтше.
Ӱдырым йӱкташ толмеке, тудым вигак налын каят, ӱдыр ден каче родо-тукымлан вургемым пӧлеклен кодат. Сӱанжат качымарийын суртышто веле эрта.
Артист-влак шке рольыштым чыланат сайын модыт, а теве Светлана Сандакова, образыш келгын пурымыж дене чотак келыштарыш, воштылтарыш.
Колышт шинчыме годым «эх, нине муро-влакым йодын, шке могыр сем дене муралташ ыле» манын шоналтышым. Мурын кажне шомакше чын, илыш дене кылдалтше.
ВСТАВКЕ: Кызыт театр коллектив – Грозный олаште. 8-14 сентябрьыште «Федерация» фестиваль эрта. Марий артист-влак 13 сентябрьыште «Торешвате» спектакльым модын ончыктат.
Алевтина БАЙКОВА
В.Тумбаевын фотожо
