Марий Эл тӱвыран сулло пашаеҥже, Республикысе Калык усталык да тӱвыра ден каныме паша шотышто шанче-методике рӱдерын тӱҥ администраторжо Татьяна СТЕПАНОВА таче 65 ияш лӱмгечыжым палемда.
Чолга марий ӱдырамашын муралтымыжым, профессионал артист семын чаплын да куштылгын кушталтымыжым, гармоньым куанен шокталтымыжым ончен, кумылет нӧлталтеш, а порын шыргыжалын мутланымыже чоным савыра. Муро але иктаж артист нерген мут лекмеке, Татьяна Николаевна тунамак муралтен але каласкален кертеш. Пырля урем дене ошкылын эртышыла, кажне кокымшо еҥже тудын дене саламлалтеш, мутлана. Теве тыгай тудо Морко район Изи Шӱргӧ ялын ӱдыржӧ Танюша, а калыклан кумдан палыме да пагалыме Морко Таня.
Татьяна Николаевна тӱвыра аланыште 45 ий тырша, тушечын республикысе Калык усталык рӱдерыште администраторлан – 27 ий. Тиде сомыл писылыкым, шонен да шотлен моштымым чотак йодеш да кажне кечын манме гаяк тидым терга. Кесемлак, Ярамарий, Кумыжъял школлаште тунеммыж годым ӱдыр шершот паҥга дене писын шотлаш йӧратен, тидланак кӧра кандашымше класс деч вара бухгалтерлан тунемаш пураш шонен, но кушташ кумылан улмыжо Йошкар-Оласе культпросветучилищыш конден.
– Туге гынат дирижер-хор пӧлкам ойырен налынам. Туныктышем-влак моткоч сай лийыныт, кажныжлан тауштем да вуем савем, – ойла Т.Степанова. – Студент годымак Йошкар-Оласе икмыняр школышто открытый манме урокым пуаш ӱшаненыт. А кӱрньыгорным чоҥымо пашаште тыршыме, мутат уке, ӱмыр мучкылан шарнаш кодеш.
Кӱшыл шинчымашым Озаҥ оласе культур институтышто налмеке, паша корныжым самырык специалист Тыгыде Морко тӱвыра пӧртыштӧ тӱҥалын. Варажым Морко район администрацийын тӱвыра пӧлкаштыже, районысо тӱвыра полатыште, ик жап партий райкомышто тыршен.
Пашаче кумылан, чылажымат жапыштыже шуктышо ӱдырлан эртыше курымын 90-ше ийлаштыже мер пашашке чолган ушнен. Марий улмыж дене кугешнымыжым, ныжыл шочмо йылмым йӧратымыжым йоҥгалтарыме мурылаж гоч веле огыл, вургемже гочат умылаш лиеш. Т.Степанова эше тунамак жаплан келыштарыме марий тӱран вургемым тыглай кечынат калык ончыко чиен лектын.
Баян ден гармонь семым йӧратымыже республикнан ятыр кундемыштыже лияш, сӱаным сӧрастараш йӧным ыштен. Йӱштым, шокшым ончыде, чон йодмо сомылым моштен шуктен.
Чолга еҥым илыш тӱрлӧ шӧрыныштӧ терген. Муро дене илыше Танюша кенеташте йӱкшӧ йоммо, мурен да эсогыл мутланен кертдыме лиймыжым уло ӱмырыштыжӧ эн кугу ойгылан шотла. Тудо пагытым кызытат шинчавӱд йӧре шарналта.
Чонжылан ала-кузе чот йӧсӧ гынат, вуйым нимогай нелылык ончылно сакыде, умбаке кая. Татьяна Николаевна кеч-могай пашашке куштылгын ушна да мучаш марте ӱшанлын шукта.
Кечывалым ма йӱдым тыршымашым йодшо администратор пашажымат йӧрата. Тиде сомылжылан кӧра тудо республикна мучко веле огыл, марий-влакын тӱшкан илыме моло кундемлашкат лектын коштеш.
– Пашам ыштыме деч вожылман огыл, тӱҥжӧ – лектышыже куандарыше лийже, – ойла тудо.
Тӱвыра паша чытышым йодеш гынат, тудым чон йӱлен ышта. Тидланак кӧра амырык годсо книга, сценарий, студент жапысе конспектым возыман тетрадьше-шамычым кызытат арала.
Татьяна Николаевна мер пашашке чулымын ушна, Мер Каҥашын, «Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын еҥже, Йошкар-Олаште Морко вел ушемын казначейже.
– Тӱрлӧ шонымашым илышыш пуртымо, еҥ-влак дене вашлийын мутланымаш илышыштем куштылгылыкым пуа, – манеш шкеже.
Т.Степанова еҥын чон йӧсыжым умылен, кертмыж семын кӱлеш шомакымат жапыштыже муын мошта: черле шӱжаржым онча, шольыжлан тӱткышым ойыраш тырша.
– Илышыште поро йолташем-влак шукын улыт, тидыжак мылам вий-куатым пуа, – чонжым почо Татьяна Николаевна. – Пелашем дене когыньнан кум уныкана уло, кажныж верч ойгырена да еҥ пагалыме айдеме лийын кушкышт манын шонена. Лач нуно мемнан ик эн волгыдо да кумылым нӧлтышӧ падырашна, ӱшанна улыт. Нунылан кӧра виян лийде огешак лий.
Уста ӱдырамашын чонжо шке кундемже верчат тургыжлана. Паша дене ма йӧн лекме семын шочмо ялышкыже миенак толаш тырша.
– Шочмо сурт-печыште лийме, шольым дене ужын мутланыме кумылем нӧлта. Ача-ава сурт вий-куатым пуа, садлан кертмем семын эреак полшем. Ыштен кертат гын, калыклан кӱлешан улметым шижат, – ойла Татьяна Николаевна. – Кушко ӱжыт, кушто вучат, тушко кайыман. Айдемылан илымыж годым пеледышым намиен шуктыман. Шочмо мланде – вий. Ийготым погымо дене йоча пагыт койынак ушыш пура: изи годым мемнам пакча шеҥгелсе Сӱрем отыш коштыктеныт, тӱшкан-тӱшкан лӱҥгалтышыште лӱҥгалтынна, модын юарленна. Тиде ото кызыт могайрак лийын? Отпускыш лекмеке, ончалынак толам.
Татьяна Николаевна, чапле лӱмгечыда дене меат тендам шокшын саламлена, пеҥгыде тазалыкым, кужу ӱмырым, вий-куатым да эше шуко ий калык дене пырля пашам ышташ тыланена.
Александр ФИЛАТОВ, Морко калык театрын художник-постановщикше:
– Танюша изиж денат, кугуж денат мутланен мошта, вуйлатыме пашамат кумылын шукта. Тыршымыж денак Морко тӱвыра полатыште Зоя Михайловна Михайлова дене пырля фольклор ансамбльым чумыреныт.
Кеҥежым уржа-сорла жапыште агитбригаде дене ятыр вере пырля лектын коштынна. Муралтенат моштен, гармоньым шоктен моштымыж денат кумылым савырен, шке йыр калыкым чумырен.
Морко кундемже верч чонжо йӱла, эреак полша. Теве, мутлан, Морко калык театр дене Йошкар-Олашке спектакльым намийыме годым залыш калыкым погаш полша. Татьяна Николаевна моткоч чолга, писе. Садлан ончыкшымат тудлан пеҥгыде тазалыкым, пиалан да волгыдо илышым тыланем.
Роза ИСКАКОВА, Олык Ипай лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше, мурызо:
– Татьяна Николаевнам студент пагытем годсекак палем, а ынде латшым ий наре Калык усталык рӱдерыште пашам пырля ыштена. Тудо поро, ответственный. Еҥ коклаште пагалыме айдеме. Кеч-кунамат полшаш ямде улмо койышыжо куандара. Тале марий ӱдырамаш.
Администратор семын тудын дене пырля концертлашке лектын кошташат пеш оҥай, шке пашажым моштен шукта, палымыже-влак моткоч шукын улыт.
Йӧршын каналташ ок ярсе, тудо эреак ала-кушко вашка, куржеш. Тидын шотышто моткоч чаманем. Тудын эреак телефон йыҥгырта.
Татьяна Николаевна самырык чолга еҥ-влакым ужын мошта. Жапше годым мыланнат полшен да моткоч кугу таум каласем. Кеч-могай пашалан пижат гынат, тый шке виетлан тунар от ӱшане, кунар тудо ӱшандарен мошта. Кӱлеш шомакым муын, вийым ешарен кертеш.
Валерий АНДРЕЕВ, Г. Константинов лӱмеш академический руш драме театр вуйлатыше, Йошкар-Оласе Морко вел ушемым вуйлатыше:
– Морко Таня Марий Эллан икте веле. Тудо морко калыкым гына огыл, уло марий калыкым ушен шога.
Татьяна Николаевна шке пашажым моткоч сайын да моштен шукта. Жап шыгыр, ом ярсе манын ойлымым тудын деч ик ганат колын омыл. Писе, чолга, марий чонан ӱдырамаш. Кушто да могай мероприятий, кӧн да кунам шочмо кечыже лийме нерген чыла пала. Кеч-могай ийготан-влак дене мутланымашым шуен, кӱлеш шомакым муын мошта. Тыгай еҥ дене пырля курыкымат савыраш лиеш.
Алевтина БАЙКОВА
Фотом еш альбом гыч налме
