Тиде ял Марисола деч кечывалвел-эрвекыла ик меҥге коклаште, Онывӱдын пурла серже воктене, верланен. Яллан Купсола лӱмым куп воктене верланымыжлан кӧра пуымо. Илен-толын тиде куп кошкен.
Купсола ялым латкандашымше курымын икымше пелыштыже Марисола гыч куснен толшо марий-влак негызленыт. 1932 ий майыште «Оно-Морко-Купсола» колхоз ышталтын, тушко кумло кок еш ушнен. Шымлымше ийлаште тышке пошкудо ялла гычат илаш куснаш тӱҥалыныт. Тунам сурт 43 марте ешаралтын, 119 еҥ илен. А 2005 ийлан калык 141 еҥ марте ешаралтын. Кызыт 145 еҥ ила.
Тиде ял эн ончычак районышто, республикыште веле огыл, тӱнямбалнат кумдан палыме киноартист, йӱкан икымше кинофильмыште Мустафан рольжым устан модшо, чапланыше поэт Йыван Кырлан шочмо верже семын палыме. Тудлан шарныктышым илыме пӧрт ончыкыжо шогалтыме. Тиде ялыштак калык писатель З.Дудина, писатель Ю.Соловьев шочыныт, шочмо ялыштым, кундемыштым, тысе пӱртӱсым, калыкым моктен возеныт, нунылан ятыр сылнымутыштым пӧлекленыт.
А пытартыш жапыште тиде ялыште шочын-кушшо да кызытат тыштак илыше Сергей Шабдаровын ешыжым пӱтынь эл пален нале. «Россий» тӱнямбал выставке-форумышто «Лишыл – Йӧратыме» Всероссийский еш форумышто Марий Элын чапшым арален. Сергей Анатольевич ден пелашыже Татьяна Эриковна регион да федерал икмыняр программе почеш конкурслаште лийыныт. Эн кӱкшӧ ак – нуным Российысе эн сай ешлан шотлымо. Вет ешыште шым икшыве кушкеш, кумытшо йыгыр улыт. Нуно калык йӱлам, тӱвырам аралымаште самырыкнекак кугу надырым пыштат, моткоч устан куштат. Кок ий ончыч Шабдаровмытлан «Икшыве-влакым сайын ончен куштымылан» чап знакым кучыктымо. А еш оза эше тале мӱкшызӧ семынат палыме. Кок отарже уло, иктыже Урмыж ялыште верланен. Мӱкшым ончаш уло еш полша.
Ончыкылыкшо ӱшандарыше
Ме ялын старостыжо В.Соловьев дене палыме лийна. Владимир Ильич кызыт сулен налме канышыште гынат, ончычсо чолгалыкше, чулымлыкшо нимынярат мӧҥгештын огыл. «Марисолинский» тӱшка озанлыкымат вуйлатен, ик жап ялыште калык деч уто шӧрым шке машинаж дене поген. Вара Йошкар-Олашке пашам ышташ куснен. Вознесенский черкыште жестянщиклан тыршен, настоятель Евгений ача дене ваш умылен, келшен пашам ыштен. Мӧҥгыжӧ лачак каныш кечылан гына толын.
– Ялна ок изем, сурт-влак нылле визыт марте ешаралтыныт, — ойла старосто. – Самырык еш-влакат улыт. Кумло икшыве уло. Уремыште кеҥежым йоча йӱк шергылтеш да чонланат ласка. Старосто улам да ялыште мыняр йоча, еҥ, тунемше, могай вольык, сурт уло – лӱмын ыштыме журналыш возкалем. Тыштак ял калык дене погынен, мом пырля ыштымым палемден кодем.
Кеҥежым Купсола ден Лапка Памаш ял калык вольыкым электрокӱтӱчӧ полшымо дене пырля кӱта. Кок яллан латик ушкал гына кодын. Тений ик еш ушкалым налаш лийын. Уто шӧрым шошым погаш тӱҥалыт. А такшым калык казам, шорыкым ашнаш кумылан. Теве ваштарешем илыше пӧртыштак Петр Соловьев шуко шорыкым ашна, суртшо воктекак загоным ыштен. Мыйын пасушто шкемын пел гектар пай мландем уло. Ончыч тушто пареҥгымат шынденам. Ынде тиде вожсаскам пакчашке веле шындена. А пасусо мландыштем шудо кушкеш, тудым пошкудем шорыкшылан солен пукша. Эше Константин Соловьев тыгак шуко шорыкым ашна. Мемнан еш сурткайыкым ашнен ок керт. Пелашем, Маргарита Васильевна, ондак йочасадыште поварлан ыштен, вара сурткайык фабрикын комплексышкыже пашашке куснен. Тидлан кӧра ме шке мӧҥгыштына шулдыраным кучен огына керт.
Купсола ял ила гын, эн ончычак калыклан паша вер шотышто кугу нелылыкак уке. Совхоз улмо годым (тудо шорыкым ашнаш келыштаралтын ыле) чылан гаяк тӱшка озанлыкыште тыршеныт гын, кызыт ятырын «Акашевский» сурткайык фабрикын куатле кум комплексышкыже коштыт. Но ончычсо семынак йӱдвел кундемлашке кудалыштше-влакат улыт.
– Ынде Марисола селаште верланыше шуко пачеран пӧртлаште илыме верым налаш ак ятырлан кушкын, – манеш Владимир Ильич. – Тидыже ялыште илаш кодаш шонышо-влак шукемме нерген ойла.
Шкежат уста, калыкымат кумылаҥда
В.Соловьевым уста организатор семынат палемдаш лиеш, авторитетше кугу. Санденак ял калык тудын велне. Тӱшка пашалан пырля, ик еҥ семын ушнат. Але марте ятыр поро пашам ыштеныт. Мутлан, ял мучаште шогалтыме стеле йыр лумым тӱшкан эрыктышт. Кеҥежым тиде ялын шке шӱгарлаже йыр печым моторын печен шындышт. Кодшо кеҥежым ял пайремым эртарышт. Шуко калык погынен, мӱндыр кундемла гычат толыныт. Чапле концерт дене куандарышт.
Ялын старостыжлан Владимир Ильич деч ончыч шешкыже Любовь Константиновна тыршен. Тудат пеш чолга лийын. Старосто улмыж годымак ял уремыш верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программылан эҥертен, тыгыде кӱм шарыме.
Ялыш пурымаштак стелым шогалтыме. Тушто ялын историйже, кумдан палыме еҥ-влак дене палдарыме. Марий, руш да англичан йылме дене возымо. Тидыжым тышке ончыкыжым турист-влак толаш тӱҥалыт манме амал дене ыштыме. Стелым шогалташ оксам Йошкар-Олаште Шкетан лӱмеш театрыште концертым эртарыме.
Владимир Ильич кидмастар семынат палыме. Теве кудывечыштыже ончыкылык часамлалан ямдылыме кӱртньӧ каркас шога. Тудым Соловьев шкежак поген. Куполжо шӧртньӧ тӱс дене волгалтеш. Материалым ял администраций пуэн. Часамлам ялын шӱгарлашкыже пурымо капка ончыко вераҥдат. Кудывечыштак изи трактор шога. Тудым Соловьев пакчам куралаш, тӱрлӧ грузым шупшыкташ да молыланат кучылтеш.
В.Соловьев уста кидмастар, сӱретлыше семын палыме. Шке кидше дене тӱрлӧ ӱзгарым ямдыла. Илыме пӧртыштыжӧ тидлан лӱмынак пӧлемым ойырен. Тушто мо кӱлеш – чыла уло. Теве чапле кок юмылукым ямдылен шогалтен. Тыштак сӱретым вераҥдаш раме-влак койыт, пырдыжыште шке сӱретлыме радынаже-влак кечат. Шкенжын изи пилорамыже уло, тудат пашаште сай эҥертыш семын палдырна.
– Мый олаште пашам ыштымем годым кумдан палыме художник Валерий Боголюбов деке художественный училищыш шинчымашым погаш коштым, – ойла Соловьев. – Тыге мастарлыкем кунар-гынат ешаралте.
Снимкыште: В.Соловьев.
Лаштыкым В.Смоленцев ямдылен.
Авторын фотожо.