Морко районысо Коркатово лицейын кугу кӱкшытыш шумыж нерген колдымо еҥже кундемыштына укеат дыр. Вет тушко шкенан республикын тӱрлӧ районжо гыч веле огыл, пытартыш жапыште эсогыл кумда Российын регионлаж гычат шинчымашым погаш толыт.
А тыгай кӱкшытышкӧ лицей, мутат уке, шке пашаштым йӧратен шуктышо туныктышо-влаклан кӧра шуын. Нунын кокла гыч иктыже – Валентина Михайловна Васильева. Теҥгече, 12 сентябрьыште, тиде уста туныктышылан 75 ий темын. Туге гынат, шагал огыл ийготым вачӱмбакыже пыштымым ончыде, тудо алят пашам ышта! Кызытат икшыве-влаклан биологийым туныкта. Образований системыште 57-ше ий тырша. Валентина Михайловна – кӱшыл квалификациян педагог, Калык просвещенийын отличникше, Марий АССР-ысе школын сулло туныктышыжо, Марий Эл Республикын калык туныктышыжо, Россий Федерацийын сулло туныктышыжо. Тыгак «Российын эн сай туныктышыжо» чап лӱм дене кум гана палемдалтын. 2005 ийыште тудо «Лучшие люди России» изданийыш пурталтын! А Чап грамотшо, Тауштымашыже, дипломжо мыняре – шотленат от пытаре. Таче тудо мемнан унана.
– Валентина Михайловна, школышто тынар ий пашам ышташ – манаш веле! Тидлан моткочак кугу чытыш кӱлеш. А туныктышылан эше могай лийман? Те эн тӱҥлан мом шотледа?
– Туныктышылан йоча-влакым йӧратыман, нунылан келге шинчымашым пуаш тыршыман. Ты пашам ойырен налынат гын, тудым уло чон дене йӱлен ыштыман. Туныктымо предмететым йӧратыман. Мый гын изинекак тӱрлӧ кушкыллан шӱман лийынам. Тидлан мӧҥгыштӧ шуко пеледышым куштымат полшен. Ачам Морко госстрахыште инспекторлан ыштен да паша дене кушко каен гын, чӱчкыдынак могай-гынат пеледышым конден. Морко район Кумыжъял школыш тунемаш кайымекем, тушто Татьяна Михайловна Михайлован биологий предметым туныктымыжо моткоч келшен. Тудо школ пакчаште шуко пеледышым куштен да мемнамат ты пашашке ушен. Чыла тидак ончыкыжым Марий кугыжаныш университетын биолого-химический факультетышкыже тунемаш пураш таратен. Вараже тудын семынак мыят Коркатово школышто учебно-опытный участкым вуйлатенам. Тушто туге чот тыршенна, опыт пашам туге шуктенна – 1985 ийыште пӱтынь элна мучко ик эн сайлан шотленыт да шымлымашнам ВДНХ-шке колтеныт, мыланна бронзо медальым кучыктеныт.
– 1997 ийыште тунам эше Коркатово ялысе школышто профильный биологий-химий классым почмаште ик эн чолган тыршышыже Те лийында. Кызытат Те шке предметдам тыглай гына огыда туныкто, а жаплан келшыше технологий-влакым кучылтыда…
– Тыге, шке авторский методикымат кучылтам, инноваций программе-влакым ямдылем да нунын дене пайдаланем, полевой практикымат эртарена, ятыр моло пашам шуктена. Тидлан кӧрак, очыни, шуко тунемшына тӱрлӧ конкурс ден олимпиадылаште, конференцийлаште региональный, зональный, окружной этаплаште сеҥат – 2000 гыч 2023 ий марте гына чылаже шӱдӧ утлан лийыныт, вузлашке тунемаш пурат.
Лицейым почмаште тыршымак. А почмеке, биологий да химий предметлам келгын туныкташ авторский программым ямдыленна. Тудын денак кызытат пашам ыштена. Тыгак икмыняр факультативный занятийым пуртенна. Тӱҥалтыште Казаньысе кугыжаныш медицине институт дене кылым ыштенна. Тушеч преподаватель-влак мемнан деке лекцийым лудаш коштыныт. А кызыт Марий кугыжаныш университет, Медицине институт гыч преподаватель-влак дене пырля пашам ыштена. Чыла тидыже тунемше-влаклан экзаменлаште шуко баллым погаш да вузлашке тунемаш пураш полша.
– Те пелашда дене ик вере туныктенда. Александр Аркадьевич – физик-математик, Россий Федерацийын сулло туныктышыжо, Марий Элын калык туныктышыжо… Тудо кужу жап – чылаже 36 ий – школ, варажым лицей директор лийын. Шке пелашын вуйлатымыж почеш пашам ышташ неле але куштылго лийын? Очыни, куштылго, вет тудо ой-каҥаш-влакым пуэн, тӱрлӧ семын полшен?
– Куштылгат, нелат лийын. Тудо, мутат уке, полшен, ой-каҥашымат пуэн. Тыгодымак чот пеҥгыдын йодын. Мый пелашемым нимо шотыштат, рушла ойлаш гын, подводитлаш, намысыш пурташ огыл, «директор ватет тыге, туге» ынышт ойло манын тыршенам, эре ончылно лияш тӧченам. Моло-влаклан пример лияш манын шоненам. Александр Аркадьевичын вуйлатыме жапыште лицейыштына паша сайын воранен да шкенан республик гыч веле огыл, вес регионла гычат опытна дене палыме лияш моткоч шукын толеденыт.
– Ӱдырда Тендан корныдам тошка. Тидлан туныктышо да ава семынат куаненда докан?
– Туге. Тудо Марий кугыжаныш университетын биолого-химический факультетшымак тунем пытарен. Тылеч вара тиде вузыштак, вараже республикысе эколого-биологический рӱдерыште пашам ыштен. Кызыт ешартыш шинчымашым пуымо кок клубышто педагоглан тырша. Тыгак мыйын семынак пеледышым чот йӧрата. Санденак эше флористлан тунем лектын да мотор деч мотор пеледыш аршаш-шамычым ышта. Вес семын ойлаш гын, туныктышо еш династийнам шуен, вет пелашемын аваж ден ачаже туныктышо лийыныт, меат, ачаж ден аваже, туныктышо улына, пелашемын шольыжо, тудын эргыже, вес шольыжын ӱдыржӧ туныктышо улыт. Чыла тидын нерген Эльвира ӱдырна статьям возен да тудым «Педагогические династии Марий Эл» книгаште савыктеныт. Ӱдырна нерген мутым шуяш гын, 2020 ийыште «Почётный работник воспитания и просвещения Российской Федерации» нагрудный знак дене палемдалтын.
– Яра жапыште мом ышташ йӧратеда?
– Шошо гыч тӱҥалын шыже марте мӧҥгысӧ пакчаштына пеледышым, пакчасаскам ончен куштена. Тыгак туныктымо предмет дене шинчымашым келгемденак шогаш, илыш деч вараш кодаш огыл манын, электрон книгам, тӱрлӧ литературым, статьям шуко лудам.
– Те еҥ-влаклан туныктышо семын веле огыл, эше келшен илыше еш семынат пример улыда. Пелаш дене тынар ий ваш келшен, йӧратен, пагален илаш манын, мом ыштыман? Вате ден марийлан могай лийман?
– Кугу секретше уке. Вате ден марий келшен илышт манын, икте-весылан полшаш, эҥертыш лияш тыршыман. Эн тӱҥжӧ – ваш-ваш умылаш кӱлеш.
– Валентина Михайловна, пашада умбакыжат ушнен толжо. Йӧн дене пайдаланен, эртыше лӱмгечыда дене уло кумылын саламлена! Таза, пиалан лийза. Чыла поро шонымашда шукталтше, пашаште тунемше, ешыште пелашда, икшывыда, уныкада-влак тек эре куандарат гына!
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
