ОБРАЗОВАНИЙ

Пашам йӧратет – тудат тыйым йӧрата

Илыш кугорныш икымше ошкылым ыштыме деч ончыч айдеме шкан келшыше корным ойыра да тудын дене умбакыже ошкылеш. Да тыглай огыл, а пашаже дене чапланен. Икте шурным ончен кушта, вес тудын дене киндым кӱэштеш, кумшо… Профессий шуко, кажныже шке семынже кӱлешан. Туге гынат нунын коклаште эн кӱлешанже – туныктышо. Лач ты пашам шуктышо айдеме вес айдемылан йол ӱмбакыже шогалаш полшаш моткоч кугу вийым пышта. Марий Эл Образований да науко министерствын увертарымыж почеш кызыт республикысе образовательный организацийлаште чумыр налмаште 6000 наре педагог тырша. Нунын кокла гыч иктыже – Курыкмарий кундем Немӹцсола ялын чолга ӱдыржӧ, Л.П.Васикова лӱмеш Пайскырык кыдалаш школ директорын туныктымо паша шотышто алмаштышыже, курыкмарий йылме ден литературым туныктышо Наталия ПАВЛОВА. Наталия Мануиловна тений республикнан «Марий йылмым эн сайын туныктышо-2024» профессионал мастарлык конкурсыштыжо сеҥышыш лектын. Уста педагог сентябрьыште Марий Элнан чапшым Озаҥыште эртыше «Шочмо йылмым эн сайын туныктышо-2024» всероссийский конкурсышто арален. Таче ме тыланда тудын дене вашмутланымашым темлена.  

 

– Наталия Мануиловна, шукерте огыл Те Марий Элын чапшым Россий кӱкшытан «Шочмо йылмым эн сайын туныктышо-2024» профессионал мастарлык конкурсышто араленда. Тидын нерген кумданрак каласкалыза, пожалуйста.

–  Конкурсын пытартыш этапыштыже  уло Россий гыч 79 участник лийынна, чумыр налмаште 36 йылмым туныктышо. Икымше кечын, конкурсым торжественно почмо деч вара, шеревам эртареныт. Тудын почеш мый кокымшо лийынам.

Икымше тергымашыже медиавизитке ыле, но тудым ме жюрилан эше кеҥежымак колтенна. Санденак вигак кокымшо – «Методический мастерской» – тӱҥалын. Чыланат туныктымо йӧнна дене ик кечыштак палдарен шуктенна. Мемнам куд аудиторий еда шеледеныт, кажныштыже жюри гыч вич еҥ лийын.

– «Методический мастерскойышто» могай туныктымо йӧн дене палдаренда?

–  Мыйын выступлением шочмо йылмым да литературым тунемаш кумылаҥдыме йӧн-влак дене кылдалтын. Нуным палдарыме деч посна паша опытем нерген каласкаленам. Йоча-влакым шочмо йылмылан да сылнымутлан шӱмаҥдыме паша шуко направлениян. Шке ончылно шындыме шонымашыш шуаш манын, икшыве-влак дене гына огыл, тыгак ача-ава-шамыч дене шуко тыршыман. Ӱдыр-рвезе-влакым шочмо йылмылан кумылаҥдаш манын, нуным эреак тӱрлӧ конкурсыш, мероприятийыш ушем. Кызыт тыгайже шагал огыл эртаралтеш. Нине конкурс ден мероприятийла полшымо дене пеҥгыдемден ончыктена: шочмо калыкын йылмыжым, тудын тӱвыражым, эртыме корныжым айдеме сайын шинча гын, ончыкыжым илышыштыже кугу сеҥымашыш шуын кертеш.  Ача-ава-влак дене погынымаште, тыгак посна вашлиймаште шочмо йылмым тунемме кӱлешлык нерген ойлем, умылтарем. Чыла тиде мом пуа? Пеш шуко. Шочмо йылмым тунемше йоча-влак личностьыш савырнат, эшеат вияҥыт. Ты шотышто тудын рольжо моткоч кугу.

– Палена, конкурсын кокымшо тергымашыже – йылмым йӧршеш палыдыме йоча-влаклан вводный урокым эртарымаш. Тендан тудо кузерак эртен?

– Тиде тергымаш кок кече шуйнен. Шочмо йылме урокым икымше кечынже эртаренам, темыже – «Еш». Вводный урокын тӱҥ цельже – тунемше-влакым курыкмарий йылме дене палымым ышташ. Парт коклаште визымше классыш коштшо йоча-влак лийыныт. Палемден каласыман, конкурсын чыла тергымашыже Озаҥ оласе «Адымнар» полилингвальный комплексыште эртаралтыныт. Тушто тунемше-влак шым йылмым тунемыт манын каласеныт, а татар йылмым – шочмо йылме семын. Йоча-влак мемнан деч нимо дене огыт ойыртемалт.

– Урокым эртарыме годым Тыланда полшымыштым шижында?

– Полшеныт, писын гына урокын темышкыже «пуреныт». Нуно кумылын курыкмарла мут-влакым почешем ойленыт, тыгак, темлыме шомакым кучылтын, предложений-шамычым чоҥеныт. Икманаш, урокыштем нуно чолган пашам ыштеныт.

– Палыдыме классыште урокым эртарыме годым иктаж-мо шотышто нелылык вашлиялтын мо?

–  Нелылык… Йоча-влак урокышто пашам ышташ тӱҥалыт але уке, нунылан оҥай лиеш мо – эн ончычак тидын нерген шонет, тургыжланет. Кунам ойлымемлан, кидем дене ончыктымемлан, йодмемлан  рушла каласаш гын, «реакций» манметым шижат да тунам сайын чучеш. Мыйын шонымаште, урокыштем шке ончылно шындыме цельыш шуынам. Йоча-влак шотышто мутым умбакыже шуен тыге каласыме шуэш. Туге, нуно моткочак чапле оралтыште тунемыт, шинчымашым налашышт чыла йӧн уло. Но мемнан ялысе школнат уда огыл, туштат шинчымашым налаш йӧным ыштыме. Адакшым кызыт тидлан кугыжанышна кугу тӱткышым ойыра, кажне йочалан вияҥашыже йӧным ышташ тырша. Мыйже тидын дене теве мом каласынем: тӱҥжӧ оралтыште огыл, а йоча-влакын кумылыштышт. Тунемаш кумыл уло гын, кеч-куштат тидым ыштет. А ме, туныктышо-влак, кажныжым кумылаҥден моштышаш улына, шонем.

– «Методический мастерской», почмо урок деч вара Те…

– Нунын деч вара 79 участник гыч 15 конкурсантым пелефиналыш ойырен налыныт. Тушто нуно «Класс шагатым» эртарыме мастарлыкым ончыктеныт. Тидын деч вара жюри нунын кокла гыч вич финалистым ойырен, нуныжо мастер-классым эртареныт. Тудым иктешлымеке, жюрин еҥже-влак сеҥыше-шамычым палемденыт.

– Чон почын ойлаш гын, пелефиналыш куснаш Тыланда мо ситен огыл?

– Чыным ойлаш гын, мо ситен огыл – омат пале, сандене каласаш йӧсӧ… Конкурсым торжественно почмо годым мыланна поро тыланымашым Татарстан республикын образований министржын алмаштышыже ойлен. Тудо каласен: «Тендан коклаште эн сайым палемдаш моткочак неле, те чыланат сеҥыше улыда: шке шочмо йылмыдан да кундемдам ончыктеда. Жюри тендам кузе аклаш тӱҥалеш – ом пале, вет те эн уста улыда».

– Тендан шонымаште, тыгай конкурсын кӱлешлыкше могай?

– Элнан тӱрлӧ регионжо гыч коллеге-влак дене вашлияш, нунын дене мутым вашталташ тиде мылам кугу куан. Паледа, шочмо йылмым туныктымаште кажныжын шке шинчаончалтышыже, рушла каласаш гын, «находкыжо». Шке шочмо йылмышт верч уло чон дене йӱлышӧ, чынжымак тургыжланыше еҥ-влак дене вашлияш – пиал, шонем. Адакшым конкурс эртыме годым яра жапна лийынжат огыл. Мыланна Озаҥ ола мучко экскурсийым организоватленыт, тыгак мастер-класслам эртареныт. А кастене – театрыш. Икманаш, программе моткоч оҥай да пайдале лийын.

Мый пеленем лийше да эреак кумылаҥдыше еҥ-влаклан ойлем. Тиде – школыштына пырля пашам ыштыше, марий йылмым туныктышо Нина Виссарионовна Тюпакова. Тыгай кугу конкурслан ямдылалташ тудо да моло коллеге-влак моткоч полшеныт. Тауштем Марий образований институтын пашаеҥже-влак Оксана Евгеньевна Кропотова, Надежда Васильевна Лихачёва, Елизавета Ивановна Игнатьевалан. Елизавета Ивановна конкурсышто жюрин еҥже лийын. Но эн кугу эҥертыш – еш, нунын полшымышт моткочак шерге.

– Самырык тукымлан образованийым да воспитанийым пуымо пашаште 2002 ий гыч тыршеда, а 2009 ий гыч Пайскырык школ директорын тунемме паша шотышто алмаштышыже улыда. Тиде – шагал огыл. Содыки икымше кече гыч таче марте мо Тендам кумылаҥда? Молан туныктышын профессийжым ойыренда?

– Конкурсыштат тыгай йодыш лийын. Ты шотышто тыге гына каласаш кодеш: мый профессийым огыл, а тудо мыйым ойырен. Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пураш школышто туныктышем-влак таратеныт. Индешымше класс деч вара класс вуйлатышем «Наташа туныктышылан пашам ышташ тӱҥалеш» каласен. Молан тыге ойлен – ом пале…  Но ачамжат «Тый кӱшыл тунемме верыш тунемаш кает» манын. Молан лач Марий кугыжаныш университетыш пуренам? Тидын шотышто тыге лектын. Туныктышо-влак ойленыт: «Пединститутыш пурет гын, тушто олыкмарий йылмым гына тунемаш тӱҥалат. А университетыште курыкмарий уло, но тушто Лидия Петровна Васикова туныкта, тудо моткоч строгий». Мыламже оҥай лийын да шоненам: «Васиковаже кӧ тыгай? Неужели тушто тунем ом керт?» Тыгай шонымаш дене университетыш тунемаш пуренам.  Студентке улмем годым  практикым лач Пайскырык школышто эртенам, а вара, дипломым налмеке, районысо школлаште пашам кычалынам. А омем дене практике годым туныктымо йоча-влак кончат. Мо, шонеда? Сентябрьыште Пайскырык школышкак пашам ышташ толынам, да таче марте ик ганат тушеч вес вере кайыме нерген шонымаш шочын огыл. Южыжо тунемме идалык вашеш «Ынде тендан тӱҥалеш…» ойлат. Тыге манмылан ӧпкелалтам веле да вашештем: «Мый йоча-влакым туныкташ куанен каем». Шочмо йылмем да пашамым моткоч йӧратем. А ыштышаш шуко. Мутлан, командына дене курыкмарла учебник-влакым ямдылымым умбакыже шуйыман. Кызытлан 7-8-ше класс-влаклан литературым погаш кодын. Ончыкыжым курыкмарий йылме дене учебник-влакат федеральный переченьышке пурталтыт манын, моткочак ӱшанена.

– Пайскырык школышто курыкмарий йылмым шочмо йылме семын туныктеда. Тидын деч посна шочмо йылмым вияҥдыме дене кылдалтше эше могай паша ышталтеш?

– Тидын деч посна ме йоча-влаклан ИКН предметым туныктена. Ондак тудо тунемме планыште лийын, но ынде школ администраций тудым тушко пурташ але уке – шке решатла. Мемнан школышто ты предметым коденна, тыге тудым 2-шо гыч 7-ше класс марте туныктена. А икымше классыште – урок деч ӧрдыжсӧ паша кышкарыште.

Индешымше класс деч вара тунемше-влак курыкмарий йылме да литератур дене экзаменым кучат, сандене тудлан ямдылалтме паша тунемме идалык мучко ышталтеш.

–  Туныктышо-влакын кечыштлан мемнан педагог-шамычлан мом тыланеда? Поснак – марий йылмылан шӱмаҥдыше-влаклан мом каласеда?  Тудо могай лийшаш?

– Эн ончычак тудо ыштыме пашажым уло шӱм-чонжо дене йӧратышаш. Содыки мемнан кундемысе йылмым да тӱвырам вияҥдымаште шочмо йылмым туныктышын рольжо моткочак кугу. Мемнан кокла гыч кажныже тиде тистым тунемше-влак коклаште эреак кӱшнӧ кучен ошкылшаш. Ме шке примерна дене шочмо йылмым да тӱвырам палымын кӱлешлыкшым, тудын шерге улмыжым ончыктышаш улына. Йоча-влак дене пашам ышташ шкенан кумылна лийшаш. Мыйын шонымаште, тидыже эн тӱҥ.

– Таче тыланда, туныктышылан, мо ок сите?

– Жап… (авт.: шыргыжеш)

 

Галина Кожевникова

Фотом Марий образований институтын сайтше гыч налме.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий