Жаплан келшышын
Мучаш. Тӱҥалтышыже 66-шо номерыште
Пашаче ӱдырамаш – моторлык, кече, тӱтан…
Яллаште илыше-влаклан чевер кеҥеж могай шарнымашым коден? Таче, лудшына-влак, тыланда Волжский районысо ик кундемыште ӱдырамаш-шамычын «Бригада, ух» бригадын пашаж дене умбакыже палдарена.
Ковышта – пайдале саска
Теплицысе чевер мӧрым кум шагат эрдене погаш тӱҥалме гын, ковыштам, кешырым сомылаш ныл шагат эрдене кынел кайыме, да йӧршеш вес велыш. Ындыжым автобус дене кужу корным кок шагат наре кудалман. Мыят, кастене мо кӱлешым ямдылышым, катманымат пошкудемлан шумыктен тольым. Кеч ты кундемым сайын палем, но Татарстан велысе пӱртӱсым ты гана чылт вес семын таҥастарен эскераш йӧн лие.
Палемдыме верыш миен шумеке, йыраҥ коклаш радам дене шогалын, ковышта кокласе шӱкшудым руаш тӱҥална. Кумда пасун мучашыжат огеш кой. Чылаштын кидыштышт катман модеш веле: шӱкшудым руат, кораҥдылыт… Кечывал лишан чевер кече утыр да утыр пелташ тӱҥале. Йӧра эше, леве мардеж жапын-жапын пуал колта. Тыгай годым ласканак чучеш. Шижам, тыште вий-куат кӱлеш. Чевер мӧрым кылтик-кылтик кӱрлын налме гай огыл. Адакшым ик жап гыч ужар тӱсшат шинчалан шыри-вури веле кояш тӱҥале. «Вуят аҥырген кертешыс», – шоналтышым семынем да эн кугу ковышта лышташым панаме семын келыштарышым. Йӧра, кас марте лышташым вашталтылаш ӧрканаш гына огеш кӱл, эмлалташат лиеш.
Тыге шогылтмо коклаште теве мо шинчалан перныш: ӱдырамаш-влак шукышт вуешышт чапле кепкым, панамым чиеныт, мотор шовычым пидыныт.
Ковышта сомылаш ты гана рвезе ден ӱдыр-влакат ятырынак ушненыт. Куткыла пашам ыштат. Теве воктенем улыт ыле, икмыняр метырлан чымалтынат шуктеныт. Илалшыракше самырык-влакым терген, ончал лектыт, туныктат. Тыгодым я ик велне, я вес велне, тӱрлӧ нерген кутырымо йӱк шокта. Тыге моткоч шуко уверым пален нальым: кӧ кушто да мом ышта да тулеч молат. Кечывал жап. Чылан изи будко деке ошкылыт. Чара пасушто кечын пелтымыж дечат нигуш шылаш. Тыште кечывал кочкышым лӱмын кафе гыч кондат, шӱрымат, шыл але котлет дене второй манметымат посна атеш пыштеныт, йӱашат нормо дене теменыт.
Чылажат вучыдымын да шоныдымын
Кечывал кочкыш да изиш каналтыме жапыште кузе тыгай пашаш кошташ тӱҥалме нерген бригадир Зинаида Тимоева каласкалыш:
– Чылажат вучыдымын, шоныдымын лийын. Икмыняр ий ончыч эргым дене Сотнур заправкыш логалынам. Тушто оҥаш клеитлыме кагазыште мӧр озымым шындаш кумылан еҥ-влак кӱлмӧ нерген уверым лудым. Йымаланже телефон номер ыле. Мо шонеда – йыҥгыртышым. Теве тыге пошкудо Татарстанысе ик предприниматель дене палыме лийынна, тудын дене пашам ышташ келшенна. Ойырен налме верыш ончыч куд еҥ пасум ямдылаш, мӧрым шындаш миенна. Чылт яра кумдыкеш агроспаным шарен, йыраҥым келыштаренна. Варажым сортовой мӧр озымым шынденна. Тыгак чылт яра кумдык мландеш тӱрлӧ кушкылым келыштаренна. Теве тыге пашана тӱҥале. Канен кийыше кугу кумдык мландеш шындыме лектыш пеш чапле лийын, куандарен. Южгунамже кум-ныл тонн чевер саскам погенна.
Тыгай пашам тӱҥалмылан шым ият эртыш. Ты жапыште тӱрлӧ кундемыште лийынна, тӱрлӧ пашам ыштенна, тыгодым вер-шӧрым ужын коштынна. Мутлан, Чебоксар велышкат мӧрым шындаш коштынна. Альметьевскышкат миенна. Салатымат шынденна, шоптырымат погенна, пила куштырамат нумалынна. Тыге кумылан-влак йодын толаш тӱҥальыч, сандене бригадынат кугемын, кумло еҥышкат шуэш. Чылан молодец, поро, пашаче, весела улыт, мӱкш гай пашам ыштат. Предприниматель-шамычлан паша ыштымына келша. Теве аэропорт мартеат толынна. Тыште верысе вуйлатыше пеш сай. Кӧ сомылаш мучаш марте коштеш икмыняр мешак пырчым пуат.
Мемнам нимогай паша огеш лӱдыктӧ, южгунамже эсогыл шканнат техникым вашталташ логалеш. Тыште ик еш семын улына. Мутат уке, икте-весе коклаште тӱрлыжат лиеш, но умылаш тыршена. Еҥ коклаште сай мӧҥгыштӧ йокрокланен шинчыме гай огыл. Шошым тӱрлӧ кушкылым, саскам шындаш тӱҥалына да йӱштӧ шыже марте эреак пасушто, теплицыште улына. Тыгак шке коклаште тӱрлӧ росота дене пайлалтына, пеледышымат вашталтылына. Ӱдырамаш улынас, моторлыкым йӧратена, а пеледыш пакчаште кумылым нӧлта. Шке пакчаштынат чыла саскам шындена, порядкыште кучена.
Такшым ик гана шкендым кузе ончыктет, тыланет туге ӱшанаш тӱҥалыт.
Моторлык тӱням сӧрастара
– Мо эн тӱҥжӧ – ме эре яндар южышто улына. Моло кундемыште вес калык кузе ила, мом ышта – ужына, палыме лийына. Моткоч пашаче калык улына. Жапше годым мыят чыла вере пашам ыштенам: эмлымверыште, заводышто, «Москва» колхозышто… Теве пенсийыштат тыршена. Тыште шуко оҥайым пален налына. Мутлан, тазалык нергенат, кочкыш шолтымо шотыштат… Икте эмгана, сусырга гын, весе могай-гынат ой-каҥашым пуа. Тӱрлӧ рецептым пален налына, ямдылен, лишылна-влакым куандарена. Теве тыге ме веселан илена, да пенсионер илышышыкына могай-гынат ойыртемым пуртена. Самырык-влак дечат тунемына. Илыш ончыко кая да меат почеш огына код, шонем, – шонымыжым ешарыш Корамас кундем Полатэҥер ял гыч Ольга Андреева.
– А пеледыш нерген мыят ик-кок мутым ойлынем, – мутланымашке ушныш Зоя Филиппова. – Тӱрлӧ тӱсан да форман, кугытан да тӱрлӧ сорт пеледыш шошо гыч шыже марте куандара. Уныкамат коштеш, чыла ужеш, а ме, илалшыже нунылан пример улынас. Тек ужыт, ончыкыжым палаш тӱҥалыт – мо кузе кушкеш да мо кузе ышталтеш. Илалше-шамычын пашам кузе ыштымыштым шарналтен, йӱлам арален, у тукымым шуят.
Пырля шортына, пырля веселитлена
Ты бригаде дене пашам ышташ кеҥеж каныш жапыште тӱрлӧ профессиян-влак, студент, тунемше-шамычат коштыт. Мутат уке, мыняр-гынат оксам ыштен налаш пеш сай йӧн.
– Тау, Зинаида Аркадьевналан тыгай группым чумырымыжлан, пенсионер-влаклан жапым пайдалын эртараш йӧным ыштымыжлан, – ик каныш годым кызытсым таҥастарен, эртышым шарналтен мане Чодыраял гыч Алевтина Михайлова. – Ала-кӧ садак тӱҥалтышым ыштыше, вуйлатыше кӱлешыс. Кунамже вурсенат налеш, чаманашат поро мутым муэш. Мӧҥгыштӧ йокрокланен шинчыме гай огыл. Илыш деч вараш огына код. Калык дене пырля улына, чылажымат лош пайлаш тыршена. Зинаида Аркадьевнан – кугу ойго: шошым Украиныште эртыше спецоперацийыште Сергей эргыже ӱмыр лугыч лийын. Тудлан чылан чаманымашнам ойлена, пырля ойгырена, шортына… Мом ыштет, илыш ончыко кая. Сандене илышылан сайын илаш, а вес тӱняш кайыше патыр-шамычым шарнаш гына кодеш.
Мый шочынжо У Торъял район Шура ял гыч улам. Ежовышто ялозанлык техникумышто зоотехниклан тунемынам. Пелашем денат туштак вашлийынам. Теве ынде 38 ий Корамас кундем Чодыраялыште илем, шочмо ялем гаяк чучеш. Ятыр ий сӧсна фермыште вуйлатышылан ыштенам. Тунам вӱтажат шӱкшӧ ыле, адакшым, шукын палат, тиде вольыкшымат аза семын ончыман. Урлыкашымат кондымо, шукемдыме. Тунам чылаже 26 еҥ пашам ыштен. Доярке-шамыч ведра дене терысым нумалыныт. Ик семынже пеш неле лийын. Вес велым опытан да илалше ӱдырамаш-влаклан туныктымыштлан, самырык ӱдырамашлан илыш опытым пуымыштлан тауштем. Таче кечылан шукышт илыш гычат каеныт. Тунам Галина Васильева, Зинаида Кириллова, Серафима Данилова, Зоя Лузина, Зоя Ефремова тыршеныт. Соцсоревнованийышкат ушненна, ойыртемалтынна. Привес дене районышто кумшо верым налынна. Пашанам аклен, колхоз вуйлатыше Рудольф Григорьев санаторийыш колтен. Ялысе пашаш шуаралтше еҥлан канашат йӧндымӧ шоненам, но миенам. Мо тугай санаторий, кузе эмлат, канат, пален налынам. Тидлан вуйлатышылан тау.
Шарнем, сӧсна кӱтӱат лектеш ыле. Петр Келушев ятыр ий кӱтен. Туштат тӱрлӧ ситуацийлашке логалме: южгунам кӱтӱштак сӧснаиге шочын, а ме имне дене тудым налаш коштынна.
Варажым у сӧсна вутам чоҥеныт, чаплым. Чыла шотыштат йӧнан лийын. Эсогыл инфракрасный лампычкымат налыныт. Теве тыге икой дене келшен пырля пашам ыштенна, шочмо кечым, пайремым пайремленна. Чаманен каласыман, илышын вашталтмыже, рентабельный да рентабельный огыл манмет мемнамат тӱкен. Кызыт сӧсна ферме уке. Сандене чылажат шарналташ веле кодеш.
Пырляште – вий
– Теве тыге пырля эртышым шарналтена. Чылан сулен налме канышыште улына, сандене икте-весым умылена, вет шуко можо шинчаончылнына ӱмырешлан пӧртылташ лийдымын эртен, – мутланымашке ушныш Лидия Семёнова. – Мыят «Москва» колхозын фермыштыже ятыр ий дояркылан ыштенам. Ушкалжым витле вуй дене, тыгак презым онченам. А презыжым, ынышт черлане, ынышт пушкед манын, нӧлпӧ кичкым, тӱрлӧ шудым, арым шудо вӱдым шолтен йӱктенна. Адакшым мемнан ушкал иканат лавыран шоген огыл. Уке гын штрафым тӱлыктат ыле. А тыште ме ӱдырамаш-влак кунамже тӱтан гай улына.
Теве тыгеракын илат, пашам ыштат сулен налме канышыш лекше чолга ӱдырамаш-влак. Пенсий дене илен лекташ огеш лийым умылен, тӱрлӧ йӧным муын, ешартыш шийвундым ыштен налыт. Мыят пырля лиймемлан тауштем. Ужым, кеч-могай ситуацийыште сайжым гына ужаш тыршат, илышышкышт шкешотан ойыртемым пуртат. Тек шонымашышт шукталтеш, таза, пиалан лийыт. Пашаче ӱдырамаш-влаклан чап лийже.
Е.Эшкинина.
