Кодшо шуматкечын Морко районысо тӱвыра пӧртыштӧ туныктышо, самодеятельный композитор Михаил Александровым шарныме лӱмеш тыгай концерт эртыш.
Михаил Михайлович – Арын селан эргыже. Школышто сайын тунемше рвезе изинекак сылнымутлан, музыклан шӱмаҥын. Тидлан ачажын гитарым налын пуымыжат кумылаҥден.
1972 ийыште Арын школлан шӱдӧ ий темме вашеш «А-100» мурышо группым чумырымыж дене шукыштым ӧрыктарен. Усталык шӱлышан рвезе шке йырже тыгаяк кумылан ӱдыр-рвезе-влакым чумырен. Школ деч вара МарГУ-н биологий да химий факультетыштыже шинчымашым налын. Студент пагытыштат иктаҥашыже-влак коклаште чолгалыкше дене ойыртемалтын. Гитарым шоктышо рвезе ӱдыр-влакын шинчашкыштат вик пернен.
1986 ийыште йоча ансамбльым чумырымыжо усталык пашажым эшеат вияҥден колташ шӱкалтыш лийын. Кажне концертлан у мурым лукташ тыршен, садлан ансамбльым «У муро» манын лӱмден. Ты коллектив сайынак ойыртемалтын, сандене тушко кошташ кумылан-влакат ятырак лийыныт. 1991 ийыште ансамбль Кугу Шале ялысе тӱвыра пӧртыш куснен, семӱзгарым шоктышо ден мурышо-влакат вашталтыныт. Тыге М.Александровын возымо мурсаскаже у шӱлышым налын да калык ончылно чӱчкыдынрак йоҥгалташ тӱҥалын.
Михаил Михайлович эреак уым шонен лукшо, шкенжым тӱрлӧ пашаште терген ончышо лийын. Армий радам гыч пӧртылмекыже Азъял, Шӱргыял школлаште тыршен, а вараже шочмо школыштыжо пионервожатый лийын, радиокружокым вӱден. Тунамак тудо моткоч ойыртемалтше лӱман, «Серво-М», ансамбльым чумырен. Тидыже кум йолташ Сергей, Володя ден Михаилын лӱмыштым ушен. Ты кастене сценыште Сергей Логинов, самырык пагытшым шарналтен, гитарым шокталтен, йолташыже-влакын мурыштым шергылтарыш.
Михаил Александров пелашыж дене кум шочшым ончен-куштеныт, илыш корныш луктыныт. Любовь Ивановна (черланымыжлан кӧра вашлиймашке толын кертын огыл – авт.) Арын школышто шуко ий тыршен, марий йылме ден литературым туныктен. Михаил Михайлович самырыкше годым ончыкылык пелашыж дене «Мылам латкандаш» мурым пырля возеныт. Тудым Валентина Булыгина калык ончыко лукто да йолташыжым шарналтен, тыгерак каласыш:
– Михаил Михайловичын чумырымо ансамбльыштыже гитарым шоктенам, тӱмырымат перкаленам. Тудак мыйым мураш, кушташ туныктен. Варажым Иваново областьысе текстиль фабрикыш пашам ышташ кайымекат, тудын мурыжым чӱчкыдын муренам. Чылалан, поснак вуйлатышемлан мурсаскаже келшен да эреак йоҥгалтараш йодын.
Михаил Михайловичын йолташыже шуко лийын. Нунын кокла гыч иктыже – кумдан палыме марий бард Геннадий Григорьев. Нуно пырля марий авторский мурым калык ончыко лукташ тӱҥалыныт.
– Михаил дене пырля ятыр фестивальыште пырля лияш логалын: Саранскыште, Ижевскыште… Весела койыш-шоктышан лийын, садлан йокрокланыме огыл. Миша шукылан пример лийын: марий эстраде муро дене чылт марий концертым эртараш лиймым ончыктен. Вет «У муро» ансамбльжын репертуарыштыжат чыла марий муро лийын, – палемден мурызо да шке мурсаскаже-влакым кумылын йоҥгалтарыш.
Морко районысо рӱдӧ клуб системым вуйлатыше Владимир Дмитриеват, семмастарын гитарым мастарын шокталтымыжым шарналтен, концертлан лӱмынак «Шӱмбел моторем» (мутшо ден семжат М.Александровын) мурыжым тунемын.
– Тудын дене Моркышто вич кечаш сборышто палыме лийынам. Жапше годым военруклан тыршен, а мый тунам военный дело предметым туныктенам. Михаил Михайлович виян да пеҥгыде йӱкан лийын, садлан ты пашаже тудлан келшен толын. Но тыгодымак пеш чолга да мыскарам йӧратыше лийын. Мурымыжым Канторъялыште эртыше Колумб лудмаште икымше гана ужынам, тунам еш ансамбльже дене мастарлыкым ончыктен, – шарналтен В.Дмитриев.
Семмастарын йоча-влаклан возымо мурылажат поро шӱлышан, кумылым нӧлтышӧ улыт. Тидыже Унчо тӱвыра пӧрт гыч йоча коллектившын йоҥгалтарыме «Кӱдыроҥгыр» мурыж гочат сайынак почылто.
Шарныме касыште М.Александровын Людмила ӱдыржӧ лийын. Тудат ачажым да сценыш лекташ тӱҥалме пагытшым порын шарналтыш:
– Ачам моткоч поро да ушан-шотан лийын, мемнам шукылан туныктен. Йоча ансамбль шочмеке, репетицийыш урок деч вара куанен коштынна. Икымше гана нылымше классыште тунемме годым Валентин Колумбын почеламутшылан возымо «Тугае тымык мыланна кӱлеш» муро дене сценыш лектынам. Тудын дене йоча фестивальлаште шуко гана сеҥыше лийынам. Кугурак лиймеке, ансамбль дене гастрольыш шуко коштынна. Ачам кажне гана марий шӱлышан у мурым лукташ тыршен. Мурым возаш мыйымат туныктен. Ачам дене пырля мурымым чӱчкыдынак шарналтем. Тудо жап – ик эн волгыдо, сылне.
Людмилан ачаж дене пырля войзалтме клипшым экраныште ужаш моткоч куанле ыле. Ончышо-влакат тудым шокшын вашлийыч.
– Ачамым да мурыжо-влакым шарнен илымыланда моткоч кугу тау. Тау йолташыже, мурызо-влаклан да ончышо-шамычлан, – чонжым почо Людмила.
Вес видеом «Марий Эл» увер агентствын директоржын икымше алмаштышыже, а жапше годым самырык-влакын «У вий» ушемыштым вуйлатыше Александр Абдуловат ончаш да 1989 ийыш пӧртылаш темлыш.
– Миша Александров – авторский марий мурылан негызым пыштыше-влак кокла гыч иктыже. Тудын дене «У вий» ушем пагытыште палыме лийынна. Лач тунам автор-исполнитель, самодеятельный автор-влакым чумыраш тӱҥалынна ыле. Тиде жаплан Михаил Александров мурызо, автор-исполнитель семын калыклан палыме лийын шуктен ыле, шкенжын чумырымо мурышо да семӱзгарым шоктышо ансамбльже лийын. Лач тунам ме политехнический институтын актовый залыштыже 1989 ийыште ушем дене автор исполнитель-влаклан икымше фестивальым эртаренна, – палемдыш Александр Саликович. – Миша сай йолташ лийын. Мемнам усталык паша ушен. Мӧҥгыштыжат тудын дене ятыр гана лийынам, ешыже пеш поро кумылан. Аваже, Любовь, Ивановна, ӱмыржӧ мучко туныктымо пашаште тыршен. Тудын каласымыж гычак аважын самырыкше годым Весшӱргӧ школышто Валентин Колумбым туныктымыж нерген пален налынам. Михаил кугу капан, мотор чурийвылышан марий лийын, тидым шкеат фотожо гоч ужыда. Эреак весела, поро кумылан ыле, тудын вуйышто шӱдӧ идей лийын. Биологлан тунемше мыскара шӱлышыжӧ, сылнымутлан да музыклан шӱмаҥмыж дене веле огыл, радиомеханик семын шуко техникым ачален моштымыж денат шукыштым ӧрыктарен. Тале организатор ыле. Тудо пагытыште ансамбльын чумыраш талант кӱлын. Миша Кугу Шале гыч «Родина» колхоз вуйлатыше Юрий Никитич Алексеевым ӱшандарен кертын, садет 20 тӱжем наре оксам япон синтезаторым налаш пуэн. Тунам тыгайже республикыште икыт-кокыт веле лийын докан. Вара У Торъял гыч мурызо Анатолий Куклиным Кугу Шальыш ӱжын конден да группо дене республик мучко коштын савырненыт. Калык кеч-куштат нуным шокшын вашлийын, мурымыштым телевизор денат чӱчкыдын ончыктеныт, радиоштат эреак йоҥгалтареныт. Колективше дене пырля республик мучко веле огыл, финн-угор кундемлаштат шуко коштынна.
Чынжымак, Михаил Михайловичын мастарлыкшылан куанаш да тудын дене кугешнаш веле кодеш. Жапше годым мурызо Анатолий Куклин дене семӱзгарым шокталтен, весела такмак-влакым йоргаланен муралтымыштым йывыртен онченна. Векат, нуно шуко еҥым мураш кумылаҥденыт, сценылан шӱмаҥденыт. Анатолий Куклин кызыт Йӱдвел кундемыште тырша да йоча-влакым мураш туныкта. Поро йолташыжым шарныме касыш толын кертын огыл гынат, возен колтымо серышыже чоным ырыктыш.
М.Александровын возымо мурыжо-влак пӱртӱс, йӧратымаш, йолташ да шочмо кундемже нерген. Тек нуно калыкыште эреак йоҥгалтыт, кундемнам чапландарат. Тыге морко талант памаш нигунам огеш кошко.
М.Александровым да марий авторский мурым вияҥдымашке надырым пыштымыжым шотыш налын, шочмо кечыжлан, 14 мартыште, Морко калык шочмо суртшын пӧрт пырдыжешыже шарнымаш оҥам почаш палемден.
Алевтина БАЙКОВА
Авторын фотожо.
Снимкыште: Шарнымаш касыш ушнышо-влак;
