Кӱлешан темылан
Пӱнчер деч Тумер марте – эҥер сер дене
Йошкар-Олаште шукерте огыл олан генеральный планышкыже вашталтышым пуртымо нерген мер каҥашымаш лийын. Ик йодышыжо «Теплая речка» кафе шеҥгелныла кумдыкым вияҥдыме инвестиций проектым илышыш пуртымо дене кылдалтын ыле.
«Марий Эл» увер агентствын пресс-рӱдерышкыже Йошкар-Ола мэрын пашажым жаплан шуктышо Антон ТРУДИНОВ ден «Казанский Посад» компаний-инвесторын генеральный директоржо Руслан МУТАЛИЕВ толыныт да журналист-влакын ты шотышто йодышыштлан вашештеныт.
Олан ты кумдыкыштыжо мом ышташ палемдалтеш?
А.Трудинов: Марий Элын рӱдолаже чынжымак Российысе эн мотор да экологий могырым яндар лу ола радамыш пура. Олам вияҥден, ме, мутат уке, умбакыже арален толшаш улына.
Чоҥаш палемдыме тиде верыштат кумда, жаплан келшыше, ужар сер ӱмбал да илыме микрорайон лийыт. Ты кумдыкым вияҥден, ме тудын пӱртӱс дене лишыл улмыжым шотыш налына. Изи Какшанын вес серыштыже Ошла эҥер ташлыме верыште олык, а кок эҥер ушнымаште Тумер тӱкыдымӧ кодыт. Нине пӱртӱс объект-влак кугыжаныш велым аралалтыт да тергалтыт.
Тумер – Йошкар-Олан ужар шодыжо. Оланан вияҥме да тунамак пӱртӱсым аралыме пайдале опытшо уло. Шке жапыштыже Пӱнчерын шукертсе пушеҥгыже-влак воктене Сомбатхей микрорайон кушкын шогалын. Кызыт нуным икте-весышт деч посна огынат пале.
Р.Муталиев: У кумдык жаплан келшыше микрорайоныш савырна, тушто социальный объект-влак – школ ден йочасад – лийыт. Мемнан кӱшеш эҥер сер пеҥгыдемдалтеш, тушто спорт объект-влак, тазалыкым пеҥгыдемдыме ужар кумдык да канаш келыштарыме вер ышталтыт.
Изи Какшан эҥер Йошкар-Олан рӱдӧ ландшафт комплексшылан, тӱҥ экологий рӱдыжлан шотлалтеш. Тиде моторлык аралалт кодшаш.
Генеральный план почеш олан тиде участкыже рекреационный объектлам чоҥышашлык кумдык семын ончыкталтын?
А.Трудинов: Да, тудым тӱрлӧ кӱлешлыклан кучылташ лиеш.
Лу ий утла ончыч генпланын тиде вариантшым пеҥгыдемдыме годым автор-влак шот дене ышталтшашым ушыш пыштеныт. Но тачысе йодмаш кӱкшыт гыч ончалаш гын, олан ты яра кийыше верыштыже, серым пеҥгыдемдыде, нимом чоҥаш ок лий. Тиде кумдыкым тӱзаташ моло инвесторат уке. Ола тидым шке бюджетше кӱшеш ыштыктен ок керт. Чоҥаш шонышым ямдышке пурташат пешыжак келшен ок тол. Эҥер ӱмбалым пеҥгыдемдаш ятыр шӱдӧ миллион теҥге кӱлеш. А мыланна кызыт тӱҥжӧ – школым чоҥымо пашам финансироватлаш. Ме тидым ыштыме нерген эн ончыч шоналтышаш улына. Олан бюджетше – тиде тушто илыше-влакын оксашт. Школым чоҥымо да серым пеҥгыдемдыме нерген ойлаш гын, ме икымшыжым ойырен налшаш улына. Олаште илыше-влак кокла гыч шукышт тидын дене келшат, шонем.
«Казанский Посадын» кумдыкым комплексно вияҥдыме шотышто темлыме проектше тиде шонымашланак эҥерта да олаште илыше ден чоҥышылан ик семынак пайдале. Инвестор тышке оксам пышта, а олаште илышылан палынак йӧнан лиеш:
– ола вияҥеш, уке гын вер ситыдымылан кӧра кызыт шукыжо Медведево велкыла чоҥалтеш, а вес велныла вӱд ташлыман кугу кумдык яра кия;
– Изи Какшанын сер ӱмбалже – а ме тудым олан визитный картычкыже семын ончена, – бюджет оксам ушыде, умбакыже тӱзаталтеш;
– ола, ӱшанле инвестор дене кылым пеҥгыдемден, у школ ден йочасадан лиеш.
Палемдаш кӱлеш, у илыме вер – тиде ола вияҥме негыз. Илыме верым чоҥымо пашам иземдаш гын, тудын акше эшеат кугемеш. А тыге тудым чоҥымаш ок шагалем, да эҥер серат шотыш кондалтеш, илыме вер дене пырля моло социальный объект ышталтеш.
Рашемдаш ок лий, могайрак таче тусо сӱрет?
А.Трудинов: Таче Йошкар-Ола кумдыкышто Изи Какшанын тусо сер ӱмбалже ик эн уда. Ала-кӧ тушто йӱштылашат тоштеш, а утарыше-влак шижтаренак шогат: вер тидлан келшыдыме, вӱд писын йога, нормо почеш тушто йӱштылаш чаралтеш. Кеҥеж тӱҥалтыште оласе пабликыште тыгай уверат койын ыле: тусо яра кийыше верыште аяр кишкымат ужыныт. Йӧра, азап лийын огыл.
Кугурак ийготан еҥ-влак Изи Какшанын вес велныжат тыгайрак сӱретым шарнат докан: кодшо курымысо 90-ше ийла мучаш марте, Марий Элын ий дворецшым да Вӱд спорт дворецым ышташ тӱҥалме деч ончыч, вондер дене кушкын шогалше да яра кийыше ту верыште бомж, сектант да наркоман-влак погыненыт, тыгак пий кӱтӱ коштын. Таче тидлан ӱшанымылат ок чуч. Очыни, нигӧнат ту сӱретым пӧртылтымыжӧ ок шу.
А ты кумдыкышто изиш ончычрак ДОСААФ-ын автодромжо лийын да автокросс эртаралтын. Кызыт тидлан Имэҥер (Крутой Овраг) лишне сай трассе уло, а ты автодромым кудалтыме. Ме умылена, олаште илыше-влак кокла гыч южышт тудым организованно огыл каныме вер семын кучылтыт, но мый ӱшанем, тушто эҥер серым тӧрлен шындащ гын, канаш коштшо эшеат шукырак лиеш. Адакше воктенак Тумер нӧлталт шога. Тушто эмлык шудым погаш, шылым кӱктен кочкаш да яндар южышто жапым веселан эртараш келшыше вер. Тораштак огыл «Марий Эл арене», йоча-влак дене каналтен кошташ Воскресенский парк верланеныт. Тушко ошкылаш лу минутат сита. Мемнан олана сӧрал, да ме тудым эшеат йӧнанракым ышташ шонена.
Р.Муталиев: Тиде вер Йошкар-Олам сӧрастарышаш. Изи Какшанын савыртышыже шкешотан пелотром ышта. Торашкырак ончалаш гын, вес серыште, эҥерын кок йогынжо кокла гыч, Тумер верланен, а тудын шола велныже Советский урем тӱҥалтыште – вӱд налме олык. Тиде яра кийыше вер олан ты ужашыжым нимынярат ок сӧрастаре. Тидат веле огыл, ме тусо корным палынак кумдаҥдаш, тыге транспорт сетьым луштараш шонена. А пошкудо микрорайонышто илыше-влаклан йӧнан лийже манын, корно вач куснымо верым, Йошкар-Олаште икымшым, ышташ палемдалтеш.
Таче тушто иктаж-могай пашам тӱҥалме?
Р.Муталиев: Генпланын улшо вариантше эҥер серым пеҥгыдемдыме пашам шукташ ок чаре. Кызыт тушто «Казанский Посад» лач тыгай пашам шукта.
Объект тыглай огыл, сандене мемнам республикын Пӱртӱс поянлык, экологий да йырвелым аралыме министерствыже, прокуратур, оласе кучем терген шогат. Ты пашам палыше да эрыкан эксперт организаций-влак кӱлешан шымлымашым эртарат. Илыме комплексым чоҥаш тӱҥалме деч ончыч ме раш ӱшанышаш улына: чылажат экологий нормылан келшен толеш да эҥерын вес серыштыже вӱд ташлыме эҥгек ок лий.
А.Трудинов: Проект тӱрыс шукталтше манын, генпланым жапын йодмашыжлан келыштараш, вашталтышым пурташ кӱлеш.
Генеральный план – олам вияҥдыме кӱлешан документ. Но тудо, ола семынак, – илыше организм. Жап, условий, ресурс, илыш качестве шотышто йодмаш вашталтыт, вияҥме шотышто планат вашталтеш. Да, мутат уке, оласе кучем тушто илыше-влакын шонымашыштлан эҥертыде ок керт, санденак ты йодышым мер каҥашымашке лукмо ыле.
Ӱшанем, олаште илыше-влак лишыл шушаш жапыште Изи Какшанын йӧнан да сайын сӧрастарыме серже мучко йолын коштмо у машрут дене палыме лийын кертыт. Тудо, Пӱнчер деч тӱҥалын, Марий Парк гоч, тӱзатыме сер дене Патриарший площадь марте да кызыт пеҥгыдемдаш тӱҥалме сер дене Порт маналтше каныме вер да Тумер марте шуйна. Тиде сӧрал маршрут олаште илыше-влакын ик тукымыштым веле огыл куандараш тӱҥалеш.
Юрий ИСАКОВ ямдылен
Снимкылаште: Антон Трудинов ден Руслан Муталиев.
М.Скобелевын фотожо
