Коммунал озанлык
Пӧръеҥ пашам ӱдырамаш виктара
Тыге пӱрен, манеш тудо шкеже
Тыгай предприятийже тетла укеат дыр: тудак вӱдым ситара, тудак мушкылтыш вӱдым йоктарен колта, тудак шокшым пуа. Курыкмарий районышто чыла тидым «Горномарийский» МУП шукта. Адакше тиде пӧръеҥ пашам пӧръеҥ огыл, а ӱдырамаш виктара. Муниципал предприятийын пашаже кузе ушнен толмо нерген тудын директоржо А.А.ИСАЕВА дене кутырена.
– Алевтина Аркадьевна, Те тунемындажат вес специальность дене, ыштендажат тӱрлӧ вере, но уэш да уэш коммунал озанлыкыш пӧртылында. Мо тиде – пӱрымаш?
– Тыге докан. Жапше годым мый МарГУ-н ялозанлык факультетшым, вара заочно Москвасе экономике да статистике институтым тунем пытаренам. Козьмодемьянскысе ӱй заводышто кугурак мастерлан, менеджерлан ыштенам, но тудо панкрут тӱрыш шуо. Тыге «Курыкмарий районын коммунальникше» МУП-ын Йоласал участкыштыже мастер пашам шукташ тӱҥальым, но тудат нелылыкыш логале. Паша дене Москваш шумеш кудалышташ перныш. Но икмыняр жап гыч район администраций коммунал озанлыкым пужен ышташ, мастер участкыла олмеш ял шотан кажне илемыште посна коммерческий организацийым почаш шонен пыштыш. Мыламат «Йоласал вӱд ситарымаш» ООО-н учредительже, а вара директоржо лияш темлышт. Тыге уэш тушко пӧртыльым да 2011 ий декабрь гыч 2017 ий марте тудым вуйлатышым.
– Но вара угыч каяшда логале?..
– Туге гынат коммунал озанлык деч шым торло. Район администраций вуйлатышын ЖКХ йодышлан вуйын шогышо икымше алмаштышыжлан ӱжыч. Молан манаш гын ты йодыш эреак пӱсӧ лийын. Посна организацийлам почмо деч варат сай вашталтышыже кугун ыш шижалт. Ял шотан илемлаште вӱдлан да канализацийлан мутым кучышо изи организаций-влак кокла гыч шукышт парыманыш савырнышт, панкрут тӱрыш лишемыч. Нуным арален кодышашлан угыч ушаш, кажне вере вуйлатыме аппаратлан роскотым ыштымеш ик вер гыч, район кӱкшыт гыч, виктарен шогаш утларак келшен толмылан шотлымо. Тыге 2019 ий январь гыч «Горномарийский» МУП пашам ышташ тӱҥале. Вуйлатышыже гына икте почеш весе вашталтыч… Шоналтышымат, шкеак директор пашаш куснышым. Да такшымат мый служащий огыл, утларакше производственник улам. 2021 ий апрель гыч тыште ыштем.
– Тышке куснымекыда, мо дене шинчаваш тӱкнышда?
– Предприятийын 4,5 миллион теҥге парымже ыле. Мутат уке, тудым иканаште шӧраш йӧн лийын огыл. Роскотым иземдышашлан кок предприятийым – вӱдым пуышым, тидын шотыштак канализацийлан мутым кучышым, шокшым пуышо дене – ушаш район администраций вуйлатыше дене кутырен келшышна. Тыге ме ынде кум пашам шуктен шогена.
– Тылеч вара вӱдым ситарыше чыла коммерческий организаций иктеш ушалте мо?
– Изирак кокла гыч Йоласалысе, Пайскырыкысе да Эмӓнысе предприятий-влак сайрак семын шкевуя ышташ кодыч. Но пытартышыже шке погыжым районлан пуаш документым ямдыла, сандене тудат вара мемнан деке кусна. Йоласал ял шотан илемыштак эше ончычсо «Чапаевский» колхозын погыжым арален кодышо «Колодец» ООО уло. Тудынге районысо лу илемлан кум частный да ик муниципальный предприятий ты пашам шукта. Но частный кокла гыч Йоласал ден Пайскырыкысыже погыштым муниципальный деч арендыш налыныт гын, кумшыжын… погыжат частный. Теве кушто ойыртемже.
– Ала коммунал озанлыкда дене кӱчыкын палдареда ыле?
– Районысо ял шотан лу илем гыч шымытыштыже ме вӱдым ситарыме 250 километр сетьлан мутым кучена, 135 ялым обслуживатлена. Вӱд тулымо 73 башньына уло, южышт кок-кум яллан тудым ситарат. Мушкылтыш вӱдым йоктарен колтымо канализаций сетьнаже кужуак огыл – 11 километр наре. Ты шотышто ныл ялым – Виловатым, Пӹзӹкнырым, Когосолам, Мамарихӓм – обслуживатлена. Яллаште шокшым пуышо 24 котельный гыч чылажат – муниципальный. Нунын кокла гыч кумытшо мландышӱй дене, коло иктыже газ дене пашам ыштат. Телым пашаеҥна чумыржо 100 наре погынен шуэш, но толыт-каят гын, 75 наре лиеш. Кеҥежым котельный-влак пашам чарнат гын, предприятийыштына эреак ыштышыже 32 наре еҥ шотлалтеш.
– Вӱдым пуымо сетьда могайрак?..
– Тудым шукертак, пытартышыжым кодшо курымысо 90-ше ийлаште, ыштыме. Вӱд тулымо башньылаже эше ондакысырак улыт. Сандене чылажат тӱганыше. Нуным шотышто кучаш шагал огыл вийым пытараш да роскотым ышташ логалеш. Йӧра, пытартыш жапыште ты йодышлан республикын правительствыже утларак кугу тӱткышым ойыраш тӱҥале. Уке гын вӱдлан тӱлымӧ окса капитально олмыкташ огыл, верын-верын тӧрлаш гына ситен шуэш. Насосланак пеш шуко кая – иктыже гына 70 тӱжем наре теҥгем шога. Ончыч тудым кучылтмо срок эн шагалже кум ий наре лийын гын, кызыт – улыжат ик-кок ий. Тидыжак ӧрыктара. Мемнан пашам ыштыше 67 кӱнчемна уло, да идалыкыште кокла шот дене 14-15 насосым вашталтена. Эше тидлан краным тарлаш кӱлеш. Вот ынде шоналтыза, роскотшо могай. Ӱмаште тыгак кок вере, Носола ден Кувшинсолаште, башньым вашталташ логале. Иктыже аварийлан кӧра камвозын, весыже чот тоштемын ыле. Йӧра, республик вуйлатышын шапаш фондшо гыч район администрацийлан, мемнан погын озажлан, ойырымо окса дене тидым ыштен кертна.
– А вӱд дене пайдаланымылан калык жапыштыже тӱлен шога?
– Парым кугужак огыл, но уло. Тӱҥ шотышто пашам ыштыдыме да кочывӱдым подылаш йӧратыше-влак кучат. А южышт, пашам ышташ тораш кудалыштше-влак, счётчикысе данныйыштым пуаш да тӱлаш мондат. Но мемнан парымым кӱрын лукшо юристна уло, сандене тудым кертме семын иземден толына.
– Яллаште вӱдым ситарыме шотышто нелылык уке?
– Нелылыкше кеҥежым йырыҥлашке вӱд шавыме шокшо кечын лиеда. Вет районна пакчасаскам шуко ончен куштымо дене ойыртемалтеш, сандене вӱдат шуко кӱлеш. Йӱдшӧ-кечыже тудым тулаш перна. Кодшо курымысо 80-ше ден 90-ше ийлаште сетьым шупшмо годым ончыкыжо пакчасаскам куштышо тынар шуко лийме нерген шоналтенат огытыл. Ынде тиде аҥысыр пуч йодмым тӱрыс шуктен ок керт. Теве кушто нелылыкше.
– Мушкылтыш вӱдым йоктарен колтымо канализаций шотышто мом ойлен кертыда?
– Ты йодыш эшеат тургыжландарыше. Эрыктыше сооруженийлам документ почеш мыланна пуымо гынат, чынжым гын иктыжат пашам ок ыште. Тидлан чоҥгата дене йырым-йыр авырен налме чара вер гына ойыралтеш. Тушто мушкылтыш шундыклалтеш. Иктаж-кунам район администраций велым ты йодышат решатлалтеш дыр, но тидлан шуко миллион теҥге кӱлеш лиеш.
– «Юлым тазаҥдымаш» федерал программе почеш нимо ок ышталт мо?
– Мо оҥайже: ме Юл воктене илена, но ты программыш логалын огына керт. Паледа, молан? Мушкылтыш мемнан дене лӱмын ыштыме сооружений гоч ок эрыкталт да вӱдшӧ иктаж-могай вӱдерыш ок колталт, а мландыш шыҥа. Адакше эрыктыше сооруженийлажымат южыштым ыштен шуктымо огыл, южыштым документ дене налме огыл. Тидыжат чаракым ышта.
– А шокшым пуымо шотышто паша кузерак кая?
– Ме тӱҥ шотышто социально кӱлешан объект-влаклан – школ ден йочасадлан, связь отделений ден фельшер-акушер пунктлан, тӱвыра учрежденийлан – шокшым ситарен шогена. Ты шотыштат йодыш лиеда, но тудо удан огыл решатлалтеш. Тӱҥжӧ – шокшылан тарифым пеҥгыдемдыме годым роскотым тӱрыс шотыш налме. А вӱдлан – тӱрыс огыл. Сандене вӱдым ситарыме йодыш мемнам утларак тургыжландара.
– Технике могырым ончалмаште йӧнда могайрак?
– «Йоласал вӱд ситарымаш» ООО-што ыштымем годым кӱлеш техникым эре тарлаш логалын – ны экскаватор, ны ассенизатор (канализацийым эрыктыше да мушкылтышым тулышо) машина лийын огыл. А тиде кугу роскотыш пуртен. Район администрацийыш куснымекем, лачак тидлан правительстве велым окса ойыралтын, да чыла гаяк район шканже кӱлшӧ техникым налын. Мыланнат ик экскаваторым да кок ассенизатор машинам пуэныт. Эше траншейым кӱнчышӧ установкым, автомастерской газельым, полиэтилен пучым варитлыше аппаратым налынна. Ынде вӱд пучым шупшмо пашам тӱрыснек шке вий дене ыштен кертына.
– Тугеже специалистда-влакат опытан улыт?
– Чыла тӱҥ специалистна – тӱҥ инженер, инженер, мастер – кӱшыл образованиян. Сандене нуно кеч-могай технический задачым шот дене шуктат, моштен виктарат. А мый организационный да экономике ден финанс йодышлан вуйын шогем. Чыла тӱрлӧ специалист улман кугурак предприятийлан пашам ышташат йӧнанрак. ЖКХ озанлык пашаеҥ-влакын кечышт дене саламлыме годым Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже Александр Сальников тыге каласыш: «Тендан нерген огыт шарналте гын, тугеже сайын ыштеда, а тендам вурсат гын, начарын ыштеда». Но ты кечын мыланна Чоҥымо паша, архитектур да илыме вер ден коммунал озанлык министерствын Почётан грамотыжым пуышт. Тугеже уданак огыл ыштена, шонем.
– Пашада умбакыжат ушнен толжо манаш гына кодеш.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: директор А.Исаева; … … …
Авторын да организаций деч налме фото.
