Калыкын илышыштыже сар – моткоч шучко пагыт. 1941-1945 ийлаште лийше Кугу Отечественный сарыште Марий кундем гычат ятыр ӱдыр-рвезе, тушман ваштареш кредалын, сеҥымашым лишемдаш полшен. А нунылан мыняр чыташ, орланен илаш да шинчавӱдым йоктараш логалын?!
Вӱран, пурак да шикш дене варналтше, ойго дене вӱдылалтше сар корно нерген Морко посёлко гыч Зоя Андреевна ДОРОНИНА чылажымат радамын каласкален кертеш. 26 июньышто тудлан 100 ий темын.
Чодыра пукшен
З.Доронина Морко посёлко воктенысе изирак гына ялыште, Лапшарыште, шочын-кушкын. Лу пӧртан илем чодыра коклаште верланен. Ешыште куд йоча лийын, Зоя – эн кугуракше.
– Нужнан иленна. Ача-аван пашаште лиймышт годым коҥгаште шинчыше кӧршӧкым луктын кертын огынал, садлан чылан снегым погаш коштынна. Ате тич кондымеке, шӧр дене луген кочкынна. Икмыняр жап модмеке, мӱшкыр шужымеке, уэш чодыраш куржынна. Уэш толмылан шопо шӧр денат кочкаш логалын, – модын юарлыме пагытшым шарналта Зоя Доронина. – Шагат, телефон, электричестве веле огыл, лампе дене шинчаш керосинат лийын огытыл.
Зоя Андреевнан тукымыштыжо шукынжо: шӱжарже, веҥыже, икшывыже, пелашыже – вес тӱняш каеныт. Самырыкнекак тудо таза илыш-йӱлам куча. «Вуем монь тӱрлӧ аяр дене аҥыртылын омыл, садлан эшеат илем докан» манеш ветеран. Юмын пуымо кажне кечым порын, Юмылан пелештен, вашлиеш да тауштен ужата. Тӱрлӧ газетым, книгам лудаш, а эн чотшо ырес дене тӱрлаш йӧрата. Мийымемем годымат Зоя Андреевна ты сомылымак кумылын шукта ыле.
– Уремыш пешыжак лектын ом кошт, йол йыжыҥ витара шол, – палемдыш илалше ӱдырамаш. – Тӱрлаш шинчам да корштымымат мондем.
Связист гыч санитарке
Кугу Отечественный сарыш каяш повесткым кучыктымо годым Зоялан улыжат 19 ий лийын. Тунам калык Моркышто, чодыра воктенысе ер дене, Пеледыш пайремыште гӱжлен.
– Тушко кайыме годым ваштарешна икшыве-шамыч «Война тӱҥалын! Война тӱҥалын!» манын кычкырен каеныт. Мутат уке, тунам ты шотышто шоналтымат огыл. Мыйын тунам моткоч тунеммем шуын, лу классым пытарем манын шоненам ыле, но ыш логал: тунеммылан 180 теҥгем тӱлаш кӱлын. Садлан школ гыч каяш логалын. Заготконторышто лаборанткылан пашам муынам, но тушто паспорт кӱлын. Колхозыш мийымеке, Павел Порфирьевич Порфирьев деч справкым йодым да паспортный столыш вик кайышым. Эрлашыжлан паспортем ямдат лийын. Тыге лаборанткылан икмыняр жап ыштенам, – самырык пагытшым моткоч сайын шарна илалше ӱдырамаш. – 1941 ийыште ялысе чыла пӧръеҥым сарыш наҥгайышт. Мыйым завскладлан кусарышт. 1942 ий майыште мыламат ачам дене пырля сарыш каяш повестке толын. Ачам граждан сарыште лийын, туштак йолварняжым йӱштӧ налын да пӱчкын кудалтеныт. Комиссий тунам ачам коден, а мылам складым вес еҥын кидыш пуаш манын, ик тылзым пуышт.
Тылзе гыч 19 ияш ӱдырым уэш военкоматыш ӱжыктеныт. Тылзе жапыште складым весылан вуйлаташ пуэн шуктыдымыжлан кӧра военком самырык ӱдырым, ӱстембалым мушкынден-мушкынден, вурсен да эрдене сарыш колтымо ӱдырамаш-влакым поктен шуаш кӱштен. Зоя йӱр вошт мӧҥгыжӧ ошкылын. Вургемжым изиш коштымеке, эр велеш, пычкемыште, имньым кычкен, Коркатово могырыш кудалыныт. Тудын деч ончыч мийыше-влакым ӱдыр лач поктен шуын. Тыге лу наре ӱдыр имне дене Шолэҥерыш шумеш кудалыныт.
– Тушечын мемнам сатум шупшыктышо поезд дене Йошкар-Олаш наҥгаеныт. Комиссийым эртышна. Фронтыш Моско гыч наҥгаеныт. Калуга воктенысе чодыраште, землянкыште, тылзе наре илышна, винтовкым рончен-погаш туныктеныт, лӱйкалаш коштынна, – каласкала Зоя. – Связистлан колтынешт ыле, но рушла мутланен моштыдымемлан кӧра санинструкторлан колтеныт.
Пӱйым пурын чытен
Сӧй пасушто тудо эмганыше, ранитлалтше салтак-шамычым поген, перевязкым ыштен. Тыге тудым госпитальыш коденыт. А тушкыжо йӱдшӧ-кечыже манме гай вӱрвузык лийын, лавырген пытыше, ранитлалтше, тиян салтак-шамычым кондеденак шогеныт. Самырык ӱдырлан мыняр капым нумалаш, мушкаш, эмганыше верыште обработкым ышташ логалын?! Неле, кугу капкылан салтак-шамычым носилка дене нумалаш кид вийыштат чылаж годым ситен огыл, садлан шӱй гоч брезентан лопка ременьым чияшышт логалын. Самырык ӱдырлан мыняр неле, йӧсӧ лийын гынат, пӱйым пурын чыташыже пернен! Дежурство кокла гыч йӱдым эше складым, госпитальым, чекым оролаш коштын. Неле илышым чытен кертде, Зоя Андреевнан ик йолташ ӱдыржӧ эсогыл шкенжым шкеже лӱен пуштын.
…Материалым тичмашнек 30 июньышто лекше «Марий Эл» назетыште лудаш темлена
А.БАЙКОВА
Авторын фотожо
