Тачысе унана – Кужэҥер район Саламатнур ялын чолга да уста эргыже, Марий Элысе самырык-влаклан Олык Ипай лӱмеш кугыжаныш премийын лауреатше, артист, радиовӱдышӧ, мыскараче, амалкалче, мер пашаеҥ, Марий тӱвыра рӱдерын методистше Сергей КАРПОВ (снимкыште).2025 ий январьыште тудлан 50 ий темеш. Калыкын пагалыме, йӧратыме тиде айдемын шӱм-чоныштыжо могай шижмаш озалана – тиде да моло нерген вашмутланымашым лудса.
– Кумылда могай, Сергей Владимирович?
– Кумыл тудо эре сай, но тыгодымак тӱрлӧ лиеда – кызытше чыташ лиеш.
– Телын ик эн чатлама тылзынже шочында. Ты пагытак утларак келша але…
– Теле гына. Мый кеҥежым ом йӧрате – шокшо, лучо йӱштӧ лийже: уремыш чотрак чиен лектам да сайынрак шкемым шижам.
– Тыгай годым утларак вийым шижыда вет?
– Уке, вий огыл. Ойлат, шочмо кече марте икмыняр жап кодмеке, айдемын ӱнарже волен кая, а вара уэш вийым погаш тӱҥалеш. Но мыйын лач тиде жапыште, тӱвыра аланыште пашам ыштем да, нечкыланен, «Ой, ала-мо вием уке» манын шинчаш жап уке. Ик мероприятий, весе, кумшо… У ий вашеш эре тыгак, кӧргӧ вийым поген…
– Шуко шочшан, шым икшыван ешыште шочын-кушкында. Ийготым погымо дене изи годсо пагыт гыч ача-ава дене кылдалтше могай тат чӱчкыдынрак ушыш пура? Можыч, ойлымышт, ыштымышт… Можыч, ала-кунам кумылат кодын…
– Ушыш Саламатнур кундем толеш, тушто илыме жап… Но удажым шонымо ок шу…
– … туге гынат, ала каласеда гын, чон гыч лектын возеш да тетла ок шарналт.
– Шарналтеш, тыгайже лакемалт кодын… Изи годым ятыр жапем кӱтӱм кӱтымаште эртен: ача дене пырля, тудын олмеш… Чодыраш пуым ышташат пеленже наҥгаен. Шуко паша логалын, молан манаш гын йоча-влак кокла гыч эн кугу улам. Ушыш кызыт теве мо толын пурыш. Кастене пӧртылмӧ годым тӱрлым каласкалат ыле. Ачамже писын ошкыл кертын огыл, йолжылан кӧра окшаклен, сандене эркын, каналтен-каналтен ошкылынна. Тунам южгунамже тӱрлӧ историйым – шӱгарла нерген да мойн – каласкален. Вара тыгай вер тураште лӱдалтеш ыле… Но ачам шуко кутыраш йӧратен огыл. «Айда, ыштена» манын да каенна, ыштенна.
– А те тугеже …
– Авам гай, тудо мутланаш кумылзак. Но ачамже гармоньым шоктен, поро кумылан лийын, еҥлан шыдыже лийын огыл, туге гынат пеҥгыдылыкшым садыгак мӧҥгыштӧ ужаш логалын. Ынде умылем: тиде – тудо пашам писын ыштен кертын огыл да… Гармоньымат шокташ иктымат туныктен огыл. Мутланыме шотышто авам могырыш каенам. Адакшым школышто тунемме годым кружоклаш, мероприятийлаш кумылын ушненам, вӱдышӧ лийынам – чыла тиде мылам тунамак келша ыле. Тыге тунемалтын, привычкыш пурен манашат лиеш.
– Чыла тиддеч посна вара иленжат кертме огыл.
– Туге. Тыйын ӱмбакет ончымо «тамым» ик гана шижын налат да вара уэш тудым шижме шуэш.
– Шкежат ынде кум икшыван ача улыда. Йоча-влак чын корныш шогалышт манын, нунын дене шкем кузе кучеда, мом ойледа? Нунылан жапда сита мо?
– Жапше, наверне, ок сите. Ончыко шонышо пӧръеҥын шке йочалан жапше шагал лиеш. Паледа, ешыште ӱдырамашын рольжо содыки моткоч кугу. Кунам тудо пӧръеҥым, тудын кӱлешлыкшым нӧлтен шога, огеш волто, йоча-влак тудын рольжым умылат. Весе. Шкет улмо годым, можыч, ала-могай кечынже каналтенат киялтет ыле, а йочан улмо годым эре пашам ышташ тыршет. Но такшым пӧръеҥ пашам эре ыштышашак. Ты шотышто тыгай шонымашкат толын шуынам: пӧръеҥ пашам ок ыште гын, пеш писын йолагайыш кая, а ӱдырамаш – шалаш. Шкет-шкет нуно коктынат тыгай лийыт, а кунам пырля улыт, икте-весе ончылно ответственностьым шижыт. Конешне, каналташат кӱлеш, но тылзе дене огыл. Таче каналтышыч, а эрла – пашаш.
–Тугеже пеленда вес койышан-шоктышан ӱдырамаш лиеш гын…
– Йоча ден ача коклаште кыл молан йомеш? Чылажат ӱдырамаш дене кылдалтын. Ача нунын ончылно ӱлыко шындалтеш гын, нунылан варажым ончыкылык илышыштышт шке верыштым муаш неле. Вет ӱдырлан пример – ава, эргылан – ача. Да, можыч, вара ала-могай вес шонымашышт лиеш, но тӱҥалтыш ошкылышт ача-ава дене кылдалтын.
– Соцкылысе лаштыкыштыда возенда: «Шке жапыштыже шым пуро тунемаш. Э-э-э… ГПТУ-12-м тунем лектым…» Кызытсе уш дене школ деч вара…
– … тунемаш пурем ыле. Да, можыч, полшен кертше лийын огыл, но садак тунемаш лиеш ыле. А тидлан кумыл лийын, тудыжым вара шуктенам. Шуко шочшан ешыште кугурак йоча шукыж годым эреак шеҥгекыже онча, ача-авалан да молылан полшаш кӱлеш манын шона. Сандене «Вашкерак тунем пытарен, пашам ышташ тӱҥалам» шоненам. Но тиде жапыште лачак элыште пуламыр тӱҥале, Совет Ушем шаланыш. Пашам муаш неле. Туге гынат, чылаштлан огыл гынат, икмынярыштлан полшен, кеч изиш да илышыштым куштылемден кертынам шонем.
– Тугеже училищыш арамжак тунемаш пурымо огыл.
– Арам! Тиде мылам огеш кӱл ыле. Вӱд йогын почеш каенам.
– Можыч, жапыштыже каласышыжат лийын огыл да?
– Ача-ава-влак, поснак ялысе, кокла гыч шукынжо «Куш тунемаш кает – шке палет» маныт. Но йоча тидым нигунам шке огеш пале, тудлан садак «Тунемаш кӱлеш» манман. Кызыт икшывем-влаклан тыгак ойлем: «Тунем лек, а вара тый шке палет. Кызыт тый шинчымашым налшаш улат». Но «Тышке тунемаш кает» кӱштен каласымат сай огыл.
– Паша корныдам шергалаш гын, сцене машинист гыч тӱҥалын театр директорын алмаштышыже марте кушкында. Ты жапыштак кӱшыл образованийым налында, магистратурым тунем пытаренда, радивӱдышӧ, амалкалче, организатор… – чылажым ме огынат пале, шонем. Тендам калык, пагала, йӧрата. Ойлат: иктылан илышыштыже чылажат куштылгын толеш, а весылан – нелын, чот тыршыман. Те шкендам кудо тӱшкашкыже пуртеда?
– Кокымшыш. Мыланем тыге нимат огеш тол. Чот тыршыман – пӱжвӱдым, шинчавӱдым йоктарен. Чылажымат «кӱлеш» манын ыштенам да ыштем.
– Молан тыге, шонеда? Пӱрымаш тыгай але…
– Пӱрымаш, шонем. Ты шотышто изи шольым, шке жапыштыже тышке толын да ик-кок-кум ийыште тудым «Ой, Женя Карпов» манаш тӱҥалыныт, а мыйым – лу-латвич ий гыч…
– Вестӱрлырак, очыни.
– Можыч. Женя – кудымшо йоча, тудым…
– … чаманеныт…
– Туге, а мыйым чаманен огытыл – пашам ышташ кӱлын. Кызыт ойлем да… Авай эрдене ныл шагатлан «Эргым кынел, каяш кӱлеш…» манын кычкыра ыле. Тыгай омо шуэш! Но кынелман, кайыман. Кынелат, изиш пурлалат да ошкылат… Кечыгут йолӱмбалне. Йӱр, мардеж, шокшо – чыла чытен коштат.
Мыйын эше ик кугу «минусем» уло: кеч-мом ышташ тӱҥалмем деч ончыч еҥым шоналтем.
– Весым «тошкалын» каен огыда керт.
– Ом керт.
– Очыни, тидыже – порылык.
– Наверне. Можыч, порылык, а можыч лӱдмаш… Но вес семын ом керт. Адакшым, мутлан, иктажлан ала-мом ыштыме шотышто мутым пуэнам гын, а тыгодым весе «Айда, каена» да шукырак оксам сӧра гынат, мый мутым пуымо еҥ декак каем.
– Илышыште эн тӱҥлан мом шотледа?
– Эн тӱҥжӧ – паша лектыш. Еҥ-влакын куанышт. Шке пашам дене нуным иквереш ушаш, шонымашыштым писынрак шукташ йӧным ышташ, полшаш тыршем: тек, икте-весе дене палыме лийын, умбакыже вияҥышт, илышышт сай могырыш вашталтше манын шонем.
– Мутланымына годым Тыланда Киров область гыч йыҥгыртышт… Те ӧрдыж кундемласе марий-влакым чапландараш, нунылан вияҥашышт чынжымак шуко ыштенда да кызытат тыгак полшеда. Тиде Тыланда молан кӱлеш?
– Мылам чыла тидым ышташ, полшаш келша. Кунам еҥ-влак, ушнен, эше вес кӱкшытыш шуыт – моткоч куанем.
– Содыки кумылдам мо волтен кертеш?
– Амал деч посна винаматыш лукмо.
– Тыге ыштыше-влак дене шкендам кузе кучеда?
– Саламлалтам, но кидым кучымаш, мутланымаш уке, тыгак нигунамат, наверне, пырля шинчын, чайым ом йӱ.
– А тыгай годым «Э-э, кугешна!» огыт ман?
– Ойлат. Кунамже чонешат налам. Вара шкемым «пургедам», молан тыге ыштенам манын шонем…
– Ийготым погымо дене йолташда-влак шукемыт але шагалемыт?
– Шагалемыт. Но тиде мый денем кыдалтын, очыни. Чонем почаш ом йӧрате. Мо мыйын тушто – иктат ок пале, шке гына…
– «Мыскарам ойлем, а чоныштемже…» маннеда.
– Туге… Чынжым гын, чонем дене пессимист улам, но оптимист семын ыштем, илем.
– Айдемын койышыштыжо мом эн кӱкшын акледа?
– Ӱшанлыкым.
– Мо тыгай пиал?
– …
– Тиде йодышым пуымекем, айдеме шонаш тӱҥалеш гын…
– … шкенжым эше пиаланлан ок шотло маннеда? (авт: шыргыжеш). Чын ойледа. Мыйже молан манын вашмутшым кычалам? Наверне, ик-кок кугу шонымашыш шуын омыл. Мыйын чыла уло: еш, пелаш, кызыт илашемат вер. Но кажне пӧръеҥат шкенжым тунам пиаланлан шотла, кунам шонымашышкыже шуэш. Шонымашем шуктем гын, тичмаш пиалан улам манын кертам.
– Яра жапыште…
– Лудаш йӧратем. Келша лудаш тӱрлӧ илыш историй-влакым. Тыгак – элнан историйже дене кылдалтшым лудаш да тӱрлӧ канал дене колышташ. Мыскарамат, тудо вий-куатым пуа.
– Лӱмгече концертлан ямдылалтыда. Лудшо-влаклан мом каласеда?
– Чыламат пагален ӱжам. Тӱҥ шонымашем – тек концертыш толшо-влак каналтышт да тунамак шканышт ала-могай пайдам налын кайышт.
– У ийлан тыланымашда могай?
– У ийым еш дене пырля вашлийза, тек ешыштыда чыла сай лиеш. Эн тӱҥжӧ – тек тиде кочо пуламыр вашкерак чарна. Тек У ий у ий гаяк лиеш – сайлан ӱшаным пуышо. А ӱшан деч посна кузе?
Г.Кожевникова мутланен
Фотом соцкылысе лаштык гыч налме
