У книга
«Огеш шыплане рвезе кумыл оҥгыр…»
…Да тек йӱкем эше тораш ок йоҥго,
Но кӧргыштем ила поян шижмаш.
Огеш шыплане рвезе кумыл оҥгыр.
Чонем йодеш сар шӱшпыклак мураш.
Юрий Исаков
Йолташле чон мутым мый кызыт тиде возымемлан эпиграф семын ончыктымо поэзий корнын авторжо Юрий Исаковлан пӧлеклем. Тидлан кок кугу амал уло: 20 апрельыште Юрий Валентинович 65 ияш лӱмгечыжым палемдыш да тиде лӱмгече вашеш лекше «Йоҥгыдылык куат» почеламут книгаж дене С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто да Морко районысо рӱдӧ книгагудышто палдарыш.
Ю.В.Исаков дене ме школышто тунеммына годсекак палыме улына да тудым казна шомак дене «Юрий Валентинович» манаш йылмем нигузеат огеш савырне, сандене ончыкыжым Юрий манынак серлагем… Юрий кӱшнӧ ончыктымо почеламутым эше рвезырак ийготыштыжо возен. Тыште тудо ӧкынымӧ кумылымат почеш: «…йӱкем эше тораш ок йоҥго» манеш, но тунамак лудшылан ӱшандара: «Но кӧргыштем ила поян шижмаш». Кузе мый умылем, Юрий тыште поэзий шижмашыж нерген ойла. Тудо илыш тургымжылан журналист пашам ойырен налынат, ты поян шижмашым тӱрыснек почын шуктыдымыжлан ойгыралтен колта. Журналист сомыл тугай – тудлан шке виетым пӱтынек от пу гын, пеш вашке корно ӧрдыжыш лектын возат, поэт усталыкан пеш шагал еҥын, газет сомыл дене вӱдылалтмеке, сылнымут каваште уло йӱкын мураш жапше кодеш. Юрийынат тыгак лийын. Но ойырен налме тӱҥ пашаштыже кугу кӱкшытыш шуын – таче тудо «Россий Федерацийын сулло журналистше» чап лӱман.
Каласышым: ме Юрий дене школышто тунеммына жап гычак палыме улына. 1960-шо ийла мучаште – 1970-ше ийла тӱҥалтыште, ме, марий йоча-влак, “Ямде лий” газетым моткоч йӧратен лудына ыле. Мыят тушко серен шогенам, моло юнкор-влакын возымыштым тӱткын эскеренам. Морко велысе Кӱчыкэҥер ял гыч Юра Исаковын почеламутшо-влак чӱчкыдынак печатлалтыныт, тунамак тудо сылнылык дене, моштен серыме ойыртем дене шинчалан перненыт. А 1974 ий октябрь кыдалне республикыштына самырык возышо-влаклан икымше гана эртаралтше «Сылнымут шыже» семинарыш «Ямде лий» газет редакцийын темлымыж дене школышто тунемше юнкоржо мый да Юра Исаков логална, Марий АССР-ын калык поэтше, СССР Кугыжаныш премийын лауреатше Миклай Казаковын вӱдымӧ семинарыште лийынна. Тунам мый ӧрын пален нальым: нуно коктын ик ял гыч улыт улмаш…
«Ямде лий» газет мыланна сылнымутыш веле огыл, а кугу илышыш путёвкым пуышо шерге туныктышына лийын. Тиде шот гыч мый ик тале марий еҥ, чапле журналист да шанчыеҥ, а Йошкар-Оласе интернат-школышто тунеммыж годым чолга юнкор лийше Руслан Бушковын ойлымыжым шарналтем. Тудо мутланымына годым чӱчкыдынак ойла: «Илышыштем да пашаштем могай кӱкшытыш шуынам гын, тиде чылажат «Ямде лийын» суапше гыч тӱҥалын. «Ямде лий» огыл гын, мый кӧ лиям ыле, ом пале…». Руслан Аркадьевич семын тиде газетын ожнысо чыла юнкоржат, да, шонымаштем, Юрий Исаковат, тыге чон почын каласен кертеш.
Такшым, тудо у книгаж дене палдарыме кечылаште тидым ушештарыде ыш кодо. Йошкар-Олаште тыгай палдарымашым 27 апрельыште С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто эртарыш. «Йоҥгыдылык куат» манын лӱмден автор чон мут саскажым. Тиде пеш чын: шыгырыште куат вийнен ок сеҥе, йоҥгыдылыкышто гына тудо шулдыраҥеш. Тыште лудшыеҥ поэт Юрий Исаковын усталыкшым, кумда шонымашан да тыгодымак ныжыл шижмашан улмыжым раш ужеш. Авторын теме кышкарже йоҥгата, но тӱҥалтыш гыч мучаш марте йошкар шӱртӧ семын шуйнышо ик ойыртемжым палемдыманак – тиде рвезылык теме, тудым моктымаш, тудын пелен ӱмыр мучко илымаш. Юрий Исаковын рвезылык темыже эн ондак студент пагыт дене, самырык-влакын шӱм вургыжмашышт, йӧратымашышт верч тавадаҥ шогымышт, элын стройкылаштыже чолган тыршымышт дене кылдалтын. Мый Юрийын у книгаж гыч посна ужаш-влакын лӱмыштым ончыктем: «Пӱркыт тукым», «Волгыдо пысман», «Те колында пеледыш мурымым?», «Ӱжеш эр шӱдыр. Студент илыш гыч». Тыште пӱтынек – рвезылык шижмаш. Йоча-влакланат келшыше ужаш уло. А «Ор куатлан моктеммур. Поэме-шонкалымаште» да «Пагыт таул» цикл гыч «Илышлан ӧрат» изирак ужашыште поэт Юрий Исаковын пеҥгыде гражданский да социальный позициян улмыжым ужына. Тыгерак палемдышт, мутлан, презентаций годым поэт-влак Г.Ояр ден И.Попов.
«Ямде лий» газетын тӱҥ редакторжо Л.Григорьева юбиляр-поэтын йоча газет гыч усталык пашан кумда аланышкыже толмыжым эше ик гана ушештарыш, Йошкар-Олаште Морко землячествым вуйлатыше В.Андреев поэтлан шокшо саламлымаш мутым каласыш. «Марий Эл» газетын директоржо – тӱҥ редакторжо А.Абдулов гын, мутат уке, шке пашаеҥжын кугу ответственностьым шижын шогышо журналист улмыжым икмыняр пример дене пеҥгыдемдыш. Теве иктыже. Икана редакцийын заданийже дене Ю.Исаков Йошкар-Оласе 1-ше номеран кинде заводын пашаж нерген возаш тӱҥалын. Кинде завод директор Е.Петров (чаманен каласаш логалеш, тудо илыш гыч каен) деке миен. Тудыжо вара шарналтен: журналист шкенжын йодыштмыжо, чылажымат, эсогыл эн кырча-марчажымат, умылаш тӧчымыж дене йӧршеш шержым темен пытарен. Но вара газетыште статьям лудмек, директор ӧрын шоналтен, пуйто авторжо иктаж лу ий шкежак завод директорын олмыштыжо пашам ыштен…
Мыят ешарем. Ме Юрий дене 1975–1980 ийлаште Марий кугыжаныш университетын марий йылме да литератур пӧлкаштыже пырля тунемын улына. Студент годымжат тудо эртакак кыртмен тунеммыже, мом шонен пыштымыжым шукташак тыршыше семын ойыртемалтын. Нимогай кӱлдымашлан (а рвезе годым тыгай алгаштарышыже тыйым вученак шога) жапым локтылын огыл, тудым, жапым, эре сай лектышлан, шинчымашым погымылан ойырен…
28 апрельыште поэт-юбилярым у книгаж дене шочмо велже, Морко, вучен. Юрий Галютинын почеламут корныжо ушыш толеш: «Шочмекет тышакын, Морко велыште, мурызо лийде чытет, ужат?». «Мурызо» манмаштыже тудо мут мурызым – поэтым – тыге каласен. Юрий Исаковланат тиде ой пешак келшен толеш. А тиде велын лӱмлӧ шочшыжым землякше-влак Морко тӱвыра рӱдерыште верланыше книгагудышто вученыт. Утларакше районысо школа гыч тунемше-влак ыльыч. Кузе уке гын, тек кушкын толшо тукым поэтым шкенжым ужеш, шӱм гыч лекше ойжым колыштеш. Икшыве-влак шкештат Ю.Исаковын почеламутшо-влакым йоҥгалтарышт. А поэтын шочмо Кӱчыкэҥер ялже гыч Н.И.Казаков лӱмеш сылнымут-краеведений тоштерын ямдылыме видео фотола гоч ме Юрийын йоча жапше, школышто кузе тунеммыже, ача-аваже да родо-тукымжо нерген шуко пален нална. Шокшо саламмутым поэт да журналистлан «Передовик» ялозанлык артель вуйлатыше Ю.Игнатьев, «Морко мланде» райгазетын тӱҥ редакторжо А.Титов, туныктышо да книгагудо пашаеҥ-влак пӧлеклышт. Поэт-юбилярын почеламутшылан возымо муро-влакым бард Геннадий Григорьев ден «Шуматкече» ансамбльын солистше Алексей Алексеев йоҥгалтарышт.
Морко Тӱвыра пӧртын изи залыштыже пайрем погынымаш годым Ю.Исаков нерген эше ик оҥай да тыгодымак тудын порылыкшым, туткарыш логалше еҥлан эре полшаш ямде улмыжым, чынже денак интеллигент улмо койышыжым палдарыше ик пример йоҥгалте. Тудым книгагудо пашаеҥ каласкалыш. Студентке улмыж годым Йошкар-Ола гыч мӧҥгыжӧ канышлан автобус дене толаш лектын. Шолэҥерыш шумеке, билетым тергыше контролёр салоныш пурен. А ӱдыр билетым трансагентствыште ончылгоч налын да ик верыш кок билет ужалалтын улмаш. Контролёр ӱдырым шоя билетан улмыжлан титаклен да автобус гыч поктен лукташ пижын. Ты автобусыштак «Марий коммуна» газетын корреспондентше Юрий Исаковат толын, студентке ӱдырым пыдал налаш шогалын, контролёрым кӧндарен сеҥен…
Сай пайрем такше – лӱмгече. Шке гычак палем: шке нергенет палыдыметымат шуко колат, южо моктымо шомакшым такше ала кугемденат ойлат да… Тек. Тӱҥжӧ – ойлымо мут, ӱшанем, шӱм гыч лектеш, умбакыже илаш да пашам вий шутымо семын, но тугак сайын ыштен шогаш тарата. Юрий Исаковынат ыштышаш сомылжо але мучашлалтын огыл. Мо вучышашыжым тудо шке кӱчыкын палдарыш. Тугеже ме тудлан уло кумылын тыланена: таза, кужу ӱмыран лий, пагалыме йолташна! Тазалык лиеш гын, молыжо тымарте кузе воранен толын, тыгак воранаш тӱҥалеш. Эше «огеш шыплане рвезе кумыл оҥгыр…»!
Геннадий САБАНЦЕВ
Снимкылаште: Ю.Исаков у книгаж дене палдара; С.Г.Чавайн книгагудышто вашлиймаш деч вара; Морко книгагудышто вашлиймаш деч вара; вашлиймашым вӱдышӧ Л.Александрова, А.Титов да Ю.Исаков; Кӱчыкэҥер ден Эҥерсола гыч толшо-влак дене пырля.
М.Скобелевын, С.Полатован да Э.Зуеван фотошт
