Кужэҥер районысо Шӱдымарий ялыш сентябрь пытартыш кечылаштыже миенна. Кинде курыкымат, Нелемаш коремымымат, пытыше Казаковка ден Памашнур ялламат, Кушна ерымат, памаш-шамычымат, верысе тошто мӱкшотарым ончен лекна.
– Легенде почеш, Нелмаш корем тыге шочын: ик патыр еҥ йыдалже дене тошкалын, да лаке лийын, — ойла ял мучаштак илыше верысе чолга еҥ, Виталий Никитин. – А вес йолтошкалтыш деч кодшо лакыже Чашкаялыште лийын. Патырын йыдалышкыже погынышо рокым почкалта – Микал чоҥга кушкын шогалеш. Тудыжын эше вес лӱмжӧ уло:Каравай курык, Кинде курык.
Шӱдымарий ял мучаштак – Шӱдымарий кӱсото. Тушко верысе калык кум ийлан ик гана кумалаш коштеш. Кӱсото пелен – Кушна ер.
– Шӱдымарий ял ожно тыште лийын,- умбакыже ойла Виталий Николаевич. – Вӱдлан кошташ тора,сандене калык ты вер гыч весыш куснен. У ялжым Шӱдымарий маныныт, туштак мланде йымач вич памаш лектын. Ожно ты кундем гыч Морко Кушна велыш корно лийын,тудыжо кызытат уло. Чашкаял пеленысе ер, памаш воктене шке жапыште Чапаев колхозын мӱкшотарже улмаш. Тыштак ятыр олмапу кушкеш.
Эркын дене памаш декат волышна. Ондак ты мотор верлашке туризм маршрутым почыныт ыле. Ала-могай амаллан кора тудыжо йомо манын каласаш гына кодеш. Вич памаш гыч эн тӱжым ончен лекна. Ожно тыште калык кынем нӧртен,вынер куэмым вӱдеш мушкын да курыкышто коштен. Вӱдым тамлымеке, Чашка ерым ончен, тошкалтыш дене мӱкшотар гыч лекна да адакат Кинде курыкыш кӱзышна. Тушечын Руш Шой, Визым, верысе тошто кӱсото,чодыра моторын койыт.
А Кушна ер нерген верысе калык теве мом ойла. Телы тиде корно дене сӱан каен, но трук йол йымалне мланде порволен – ты верыште Кушна эр шочын. Виталий Николаевичын ачаже тыге ойлен коден:
«Ты Каравай курыкышто пушеҥге-влак кушкыныт. Мландым куралын огытыл.»
«Кумалашыже теве кушко коштыман»,– шоналтышым.
Чодыражым кугу пӱнчӧ арала – оза,шоналтышым.
Туныктышо Иван Андрианович Савельев Шӱдымарий ял нерген книгамат возен. Нелмаш корем да верысе Вате вынем ӱдыр вынем нерген вес легендат уло. Елизавета Ивановна Савельеван ойлымыж почеш, кок ӱдырамаш – самырык ден илалше (ала еҥгаже) – йытыным (ала кынем) кӱраш каен. Нойымекышт,нуно каналташ возыныт да мален колтеныт. Кынелынытше кас велеш гына.
«Кече, ит шич, эше пашана уло», – сӧрвален йодыныт. Кайымышт годым еҥга лийшет трук мланде йымак порволен каен, «Вате вынем» лӱмденыт. А ӱдырет лӱдмыж дене курыкыш кӱзен, но тудат трук порволен – ты верым «ӱдыр вынем» маныныт. А Нелмаш корем шотышто умбакыже шуяш гын, теве мом каласыман. Тушко шошым вӱд темеш, а вара йомеш. Кушко? Верысе калык тидым палашлан мундыраш тегытым йыген да вӱдын эн келге пундашышкыже кудалтен. Икмыняр жап гыч тиде мундырат кушко лектын, шонеда? Чашкаял воктенысе ерыш!
Тиде кундем нерген шуко оҥайым каласкалаш лиеш,сандене вескана тыште лияш амал уло. Но каласыме шуэш: верысе калык кундемжым йӧрата,сандене тыште чыла вере ару.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
